• "بینه لری چادر چادر
چوخ گزمیشم اوزوم داغلار
الهامینی سیزدن آلیب
منیم سازیم سوزوم داغلار" ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
آدينه  ۹ تير ۱٣٨۵ -  ٣۰ ژوئن ۲۰۰۶

 
حیدر بابا گون دالیوی داغلاسین،
اوزون گولسون بولاغلارین آغلاسین،
اوشاقلارین بیر دسته گول باغلاسین،
یئل گلنده وئر گتیر سین بویانا
بلکه منیم یاتمیش بختیم اویانا.
(حیدر بابا نام کوهی در آذربایجان)
 
بینه لری چادر چادر
چوخ گزمیشم اوزوم داغلار
الهامینی سیزدن آلیب
منیم سازیم سوزوم داغلار
           
            دیلیمیزده یارادیلان ادبیاتین بیر گوجلی پارچاسی، یا خود زنگین حیصه سی داغلار کونسئپسیاسی ایله علاقه تاپیر. منده دیلیمیزده نقل اولان بو ادبیات گویونده سیر ائدیب، ذیروه لره قالخیب ، بو دونیادا داغچیلارلا اوزون یوللارا سفر بر اولاجاقام. بو من، بو یول، بودا سیز.
 
او گون کی حسین هراستی، تبریزین قهرمان اوغلی و بوتون ایران ها بئله دونیا حرفه ای داغچیلارینا تانینمیش بیر اینسان هیمالایا داغینین ان اوجا ذیروه سینی فتح ائتدی، هیچ کیم اینانمیردی بیر  حاشیه لرده آتیلمیش و اوزاقلاردا قالمیش بیر داغچی؛ هئچ بیر گورکملی کامپیانیانین حمایتیندن ایستفاده ائتمه دن، بو موفقیته نائل اولسون. شوبهه سیز حسین بیک حراستی، ایشینی گوروب، آنا یوردو تبریز و دوغما تورپاقی ایرانین بایراقین ان اوجا ذیروه ده نصب ائدندن سونرا، بیر باشقا داغچی نین یاردیمی حرکاتیندا اوز جانین الدن وئریر و توپراقلارا قووشور.دئمک آدی قالمیش حسین بیک حراستی آذربایجانین" بینه لری چادر جادر  اولان داغلاریندان" ایلهام آلارکن، اوزون هیمالایا منطقه سینه چکیب، و باشی اوجا، آنلی آچیقلیقلا اوز آدین تاریخده قید ائتدی. بوردا خاطیرلادیم کی رحمته گئتمیش حسین حراستی او بارماقلا سایلان آذربایجانین داغچیاریندان اولدو کی علمکوه داغی نین سیلدیریم داش دیواره سین بیر یئنی مسیرییله صعود ائتدی. اوندان سونرا باشقالاری حسین بیکین یولونا یون آلدی. چوخ زامان کئچمه دی، بو دفعه بیر سولدوزلی، آذربایجانین محروم قالان شهریندن بیر داغ وورغونو، محمد اوراز دونیانین بوتون داغچیلیق فیدراسیونلارینی حیران قویدو. بو قهرمان اینسان "اورستی"، کپسولدان و اکسیژن حمایه سیندن استیفاده ائتمه دن، فتح ائتدی، و بیر داغچیلیلار گروپوی ایله که تبریزدن اعزام اولموشدولار، دونیانین ان اوجا باشلی داغین ایاقی نین آلتینا قویوب، رام ائتدی. تاسف لر کی بو تبریز گروپوندان محمد بیک اوراز دا عینی سانحه یه یه دوچار اولدو و جسدی توپراقلارا قوشولدی، داغیله محشور اولدو.
بو ایکی گورکملی  و آدلاری یادگار قالان اینسان داها گلن نسیل داغچیلارا یول لار آچیب و اوز جسارتلی حرکتلریله داغچیلاردا اولان  و اونلارین یورولمادان مشکلاتین ئونونده دوزمکی بیر درس کیمی بیزه بوراخدیلار. بیزیم داغلاردا نه سیر و سودا وار؟ بو نه عشق دیر کی  بو ایمسانلاری سوواریر، اونلاری قدرتلندیریر، و اینانیلماز نتیجه لر الده ائدیر.
بینه لری چادر چادر. بو چادر استروکتورلی بینه لر،  بیزیم کندلر، شهرلریمیزی احاطه ائدن داش قایالاردا نه لر وار کی شاعیرلریمیزه ایلهام سفره سی آچیر و حیاتین یولون گئدن یورقون اینسانلاریمیزا دینجه لیک وئیریر. ؟
دوغرداندا سیز هئچ کهلیکلی داش گورموسوز؟ داغلارین قوینوندا مسکن ائدن  قیزیل رنگلی ایپک تئللی کهلیکلر، داغلارین اوره گین سوکور و اوزلرینه سیلدیریم قایالاردا مسکن قورولار.بوردا ائله بیر کی داغلار بیزینین دانیشیر. دوکتور فرزانه، ائلیمیزین رحمته گئتمیش آتاسی دئیردی" بیر گون اولایدی بو داشلار و سیلدیریم قایالار آغیز آچیب دانیشایدی.اوز باشلارینا گلن ماجرلاردان سوزآچایدی.
غوربت گوشه سینده اولا اولا، ایسته رم کونول قوشیلا او قوش قونمایان قالالارا گئدم، اوردا اولان رمز ورازی آراشدیرام، اوخوجولارا داغلاردا اولان صداقت، او تورپاقدا اولان غیرت و اوبالاریمیزدا اولان قوناق سئورلیکلر، مرارتلر و گوزللیکلردن سوز آچام.
ایسترسیز سیزده مندن سفربر اولون، خیال یئلکنیلن اوچوب، باخیشلارلا او ذیروه لره آددیم آتین.
 
مقصدیمیز زونوزاق ماحالیدیر.
تبریزدن آیریلارکن، یئککه توکانلاردا داغچیلارین سحر قارانلیق زامانی سسی ائشیدیلیر. بیر زامان تبریز مرند یولو قاپدی قاچدی لارلا دولموشدی. بو سوزلری یازماقلا، ایسترم اوز یادداشتیمی تبریزدن یادگار قویام.تبریز اهلی مینی بوس گلندن سونرا، بو ماشینلارا قاپدی قاچدی آدی وئردیلر. قارانلیقدا یولا دوشوب، "امروتلی" داغین ساغدا قویوب، بینه لری چادر چادر کیمی داغلاردان کئچیب، "اممند" ،"اووند" کندلری گئری قالیب، صوفیان کورپوسوندن سونرا، "چیلله خانا" گوزه دئیر. یولچی یولدا گره ک دئیبلر. هامی میشو داغیندان دانیشیر، اوردا اولان اوشقونالار،ایستی قودوز، توکلوجه ، کهلیک اوتیلارین عطری داغچیلاری مزه لندیریر. اونلارین کورکلرینده داشیان کولا لاردا بو اوت علفلر تاپیلار. یام کندینده بیر آز دوروب، یامین مشهور بولاغینین کناریندا سحر آغیز آلمایا دوشییب، سونرا کئچیب  مرند شهرینه وارد اولوروق.
 مقصدیمیز زنوزاق دیر.زونوزاق زنوزدان سورادر.بوردا سلطان سنجر داغی وار. تبریزین داغچیلارینا سولطان سنجر داغینین بولاغین گورمک بیر جور زیارتدیر. بوردا اولان بولاغ بیر اعجوبه وضعیتی وار. او بولاغین آدی "تکه دوندوران بولاغدی". سبب سیز دئیل ائله بوز کیمی سرین دی کی تکه دوندوران بولاقی آد وئریلیبدی. زونوزاقدان سولطان سنجر داغی بیر عظمته مالیک دیر. یولوز بو دیاره دوشورسه، اوردا بیر بولاقدان ایچیب، سونرا دینجه لین. شهریار نه گوزل داغلاریمیزدا اولان بولاغلارین کاراکترین بیزه دوشوندورور:
"دئینه بولاق خیرین اولسون آخارسان، افقلره خومار خومار باخارسان."
 بو سخاوتلی بولاغدان گلن گئدنلر سیراب اولور، کئچیر گئدیر، اما بولاغیمیز یئنه سخاوتلی کندچیلریمیز تک، او محروم ساده سوفره سین گلن گئدن قوناقلارا آچیر. ائله بلکه  داغلاریمیزدا اولان  بو جذبه و مغناطیس بوردان منشا تاپیر.سوفره سی آچیقلیق و سخاوتلی اولماق داغلاردا بیر خصیصه دی. بوردان گلیب کئچن آتلیلار سوسوز قالمایب.
بوردا گوی کیشنه یر، بولوت آغلایر، سونرا یئر دویونجا سو ایچیر. بیر غریبه عالم وار داغلاریمیزدا. شاعیرلریمیزین اثرلرینده داغلار اونملی یئر توتوب و اونلاردا اولان رمز، راز و اسرار سوز بیچیمیله گوستریلیر.
فیکرت قوجا ، بو گورکملی آذربایجان شاعیری اوز "عومرومدن آنلار" کیتابیندا چوخ ماراقلی سوز وئیریر و ""گرانیت قایالار" آدلی شعرینده بئله یازیر:
داغلار گویلرله دابان-دابانا،
ایاق یالین کولک لر ذیروه لرده،
"قووما قاچ" اوینایر.
گونشین تئللری ذیروه ده سینیر
 قیزیل قیرینتی سی تک اله نیر
دره نین قارانلیقینا.
 
 هله اوردا دایانمیر شاعیرین خیالی .او بئله دوام ائدیر:
قایالاردا زامان ایزی
قاریش- قاریش، چوپور چوپور،
چوگان قامچیلایاندا، هر قایادان
مین ناله قوپور.
فیکرت قوجا نین سسینه بو تایدان حیدربابا داغی لبیک دئیر. داغلار گویلرله بیرلشن زامان، گونشین تئللری قیزیل قیرینتیسی تک  ذیروه لرده داغیلان زامان، شهریارین سسی سهندین اتک لریندن اوجالیر.
 
 شاه داغیم ائل دایاغیم شانلی سهندیم.
سونرا فیکرت قوجانین  هر قایادان مین ناله قوپان سوزونه جواب وئریر.
 
استاد او سحرکار بدیعی اثرینده یازیر:
 
من سنین تک داغا سالدیم نفسین
سن ده قایتار گویلره سال بو سسی.
آیدین دیر که استاد شهریارین  گورکملی اثری اصلینده بیر داغا خیطابه کیمی یارانیب، او دا حیدر بابا آدلی بیر داغ، خشکناب ماحالیندادی.
داغچیلارین سسینه سس وئرن قایالار،  شاعیرلرین ذوقون کریستال کیمی بلورلاندیریر، اونلارین یارادیجیلیق استعدادلارین داها ایتیلدیب، دورولدور. ائله اونا گوره ساوالانین" قیزیل بئره" سیندن آشان داغچیلار، خان چوبانبن سسیله سسلری اوجالیب، اولو داغین یام یاشیل سینه لرینده گزنده، چوبان قارداشین اوزاقلاردان ناله سین توتک سسیله دینله ینده، شاعیریمیز مفتون امینی کیمی سوزه گلبب ، بو ماهنی نی اوخویور:
وطن اوغلو چوبان قارا،
یای سورونو گوی داغلارا،
نور ساچیلار یاماجلار،
چال توتکین دیله گلسین،
آزاد نغمه ائله گلسین.
 
میللتیمیز ایللر بویو بو آزاد نغمه لرین حسرتینده قالیبدیسا، شاعیریمیز تاریخلره سئیر ائدرکن، ساوالاندا قیزیل باش یاشایان و آت اوینادان، دوشمن قووان زامانینا اشاره ائدیب، ساوالانین ووقارینا بئله یاناشیر:
نه واختا جان دخمه لرده کیجلمک
دلی کونول چیخ بو داغداهاوالان
پیله پیله سس وئرجک عشقیله
ان اوجا داغ ان قوجا دغ ساوالان.
 
 شاعیر بیر ذوقیله آذربایجانین اولو داغلارینا، اوردا حک اولان اینسانلارا، و او اراضی دا گزه ن ائل اوبایا یاناشیر کی اوزونو ده او داغدان بیر پارچا گورور.بوردا عشق هارایی سسله نیر، دایانیق دوزوملر گوزه دئیر، اوزون بیر میتولوژی ، درین بیر کولتور، میللی غرور و مدنیت اوز اثرلرین بیزه گوستریر.
 
اشاره ائتدیگیم کیمی "اوجا داغلار بیربیرنی گوره رلر____گوروشلرین باخیشلا گونره رلر"
دئمک بو عالمده بیر زنگین معنوی حیات یاشیر. بوردا آذربایجان میللتی اوز وارلیقین عیان ائدیر. اونا گوره ساولان سهنده باخیشیله ایلهام وئیریر. استاد شهریار سهند پوئماسیندا سهندی باشی اوجالیقدا، تاریخی آنلامدا شوبهه سیز، دماوند داغیندان باشی اوجا گورور.
 
آد آلیر سندن او شاعیر کی سن اوندان آد آلیر سان،
باش اوجالیقدا دماوند داغیندان باج آلیرسان،
شئر الیندن تاج آلیرسان.
آیدین دیر کی شاعیر بیر اوخونان ایکی آماجی بیزه کوستریر. سهند داغی نین عظمتینه اشاره ائدرکن، اعتبارا بولوت قاراچورلو، سازیمین سوزوی اثری نین مولیفینه اشاره ائدیر، وسهند تخلوصونو سئچمه نین علتین بیزه ایضاح ائدیر.
دوغروداندا بو مقامه گلیب چاتانلارا ئولوم معناسین الدن وئریر. اونلارین اثری هر بیر زامان ائل ایچینده یاشایر، سسلری داغلاردا قایالاردا اوجالیر، آدلاری دیللرده ازبر اولوب و کونوللرده حک اولور. اوجا ذیروه کیمی اونلار بیر بیری ایله باخیشلارلا گوروشور ، زامانه نین آغیر دردین، مظلوملارین ناله لرین دینله یب، اوز اودلی کونوللرینده اولان ایستی سولارلا اورکلری قاینایر.دئمک بیر "پرسانیفی کیشن( personification ) یا ادبی بیر مقام یارانیر. اینسان طبیعتله هارمونیک بیر حیات تاپیر.
 
بوردا اولان راز و رمز نه دی؟. کیم بیزه بوردا گیزله نن اسرار عیان ائده جک. بوردا نه لر وار کی تانینمیش کلاسیک شاعیریمیز صابر اوزون بیر دنیزله احاطه اولان داغا اوخشادیر.
"بنزه رم بیر قوجامان داغه کی دریاده دورار."
            یوخاریدا اشاره ائتدیکیم سفری زونوزاق کندینده اولان سولطان سنجر داغینا بیر تکرار باش ووراق. بوردا آذربایجانین تاریخی نین بیر گوشه سی اوزونی عیان ائدیر. آغ قویونلو و قارا قویونلولاردان یادگار قالان قوش داشلاری هله بو یایلاق لاردا دورور.جنت کیمی اولان بو اراضی ، باهار چاغی الوان چیچکله نن بو یئرلر، داغلارین دوشونده داغلاردان آخان سوولارین برکتینه گوندن گونه بیر تازا گلین کیمی بیزی الهامه چاغیریر.داغلار اوز سینه لرینده یایلاقلار یارادیر، اونون نعمتله دولو کوکسونده حیات ذوقی لبه لنیر. یایلاق و قیشلاق سوزی که یای و قیش فصیللرینندن آسیلی دیر،  ایندی  فارسی، و دری دیللرینه ده وارد اولوب. بوردا داغ بیزه تاریخیمیزدن آچیلمامیش صحیفه لری آچیر، باشینه نه لر گلیب اونلاردان سویله یر.زنوزاق ماحالی چوخ نعمتلی بیر یورد حساب اولونور. داغچیلار اوز سفرلرینده تکه دوندوران بولاغین سویوندان  ایچیب، اورانین مهربان ائل اوباسیندان سوزلر سینه لرینده حک ائدیرلر.
            طبیعی دیر کی آذربایجانین کیملیکی و وارلیقی بیر اسپکتیده بو داغلاریله معین اولور. بوتون ائللریمیز اذربایجانین تورکی دیلین اوز اراضیلرینده اولدوغو لهجه لر و دیل واریانتلاریله تکلم ائدیر، اونا گوره ده بیر الوان غنی، و چوخ زنگین تاریخ بوردان عیان اولور. بو تاریخی  کند به کند، دیار به دیار گزیب، یازماق واجیب بیر ایش دیر.
            داغلارین گوزه للیگی  بیر ئوزل ادبیات آذربایجاندا یارادیر. بو داغلاردان الهام آلان صنعتکارلاریمیز، موسیقی خادیملریمیز داغدا اولان مارالاری، آهولاری؛ائل اوبا دا گزه ن و بیر ده بولاغلار باشیندا توپلانان قیزلارا تشبیه ائیب، اوز لریندن قالیجی اثرلر بوراخیبلار.
 
داغیستان داغ  یئریدیر،
گورجوستان باغ یئریدیر،
داغیلمیش جارپازلاری،آی بالام،
قیزلارین یول یئریدیر.
 
سونرا داغین مارالینا بئله خطاب ائدیر:
 
بو داغدا مارال گزه ر،
تئلینی دارار گزه ر،
من یاریما نئیله دیم،
یار مندن کنار گزه ر.
            قایالاردان آشیب دولانان داغ مارلی شاعیریمیزین رعنا بویلی سوویملی سی مارالا اوخشانیلیب، بیر بدیعی صنعت فورماسی یارانیبد یر.
بو سوزلر، ماهنیلار قالبینده و یا خود  باشقا فورملاردا تاریخلر بویو بیزیم ائل اوبامیزدا دئیلیب و بو گونه قدر دوام ائدیبدیر. داغلاردان ایلهام آلان صنعت آداملاریمیز  ئونود ولماز اثرلر یارادیبلار.
 
دونیا ئولکه لرینین بیر معین کیملیکی اونلاردا اولان اوجا داغلار و عظمتلی ذیروه لرده سایلا بیلر. ایراندا دماوند داغی، شمالدا علمکوه، آذربایجاندا ساوالان سهند، بزغوش و یوزلرجه باشقا داغلار بو توپراقا بیر کیمکیک کیمی حئساب اولونور. ئوزللیکله، بیزیم داغلاریمیز بیر بویوک اینسان تاریخینه ده مالیک اولوبدولار.میثال اوچون ساولان داغی مدتلر اوز قوینوندا  قیزیل باش بو توپراقلاردا بوی آتیب و بیزیم  کیملیک تاریخیمیزی درینلیکلرده حک ائدیبدیر.، اولو بابک اوز آتین شابیل سویوندا سوواریب ، دئمک قاراداغ بوتایدا، اوز تاریخی عظمتی ایله و قاراباغ دا او تایدا اوز یونیک حیاتیله باش باشا چاتیبلار. اوجا داغلار بیر بیرینی گوره ر لر== گوروشلرین باخیشلا گوندره رلر. بو داغ نئجه اعجوبه بیر فنومن دیرو هر کس اونون قوینوندا دینجه لیر. قایالاری باش باشا چاثیر. دینی سندلرده داغلار اینسانلارا یاردیم و اوره ک قووه تی حئساب اولور. داغ  کلمه سی لغت ده نه دئمک و اونون لکزیکاسی هاردان گلیب؟
 
داغ کلمه سی هاردان گلیب؟
 
 داغ کلمه سی هانسی آنلامی داشیر؟ داغ کلمه سین بیر آراشدیریب، اونلا سفربر اولوروق. داغ  لغتده "چادر چادر بینه لر" ه آدلانیر، که یئردن گویه ساری چکیلیرلر. داغلار اوز ایچینده حیات عشقین داشیور، اونا گوره شاعیرلرین سوزی ایله دئسم "داغلارین کونلو" روزگاردان یارادیر. دئمک بو یارا، روزگاردان جفا گورموش داغلار، اونلارین قایالاریندا  قوشون چکیب و تاریخ بویو  پناه توتان اینسانلار داغلارا  چئشیتلی نظرلری وار. داغ کلمه سی بیر آنلامدا همان اینگلیسجه ده اولان " mountain " و فارسجه ده "کوه" لغتینه  دئیلیر. اما داغ کلمه سیندن بیر باشقا عبارتلر و مرکب کلمه لر یارانیر. اونلارا بیر نظر سالین:
داغ، داغلادر، داغلاماق، اوره گیم داغلاندی،
 بو داغلار داغیمدیر من؛
 آی اوغول داغین گورمه یم.
 داغ اوستونه داغ قویدی.
 بوردا داغ کلمه سی بیر اودلی الولی اوره یه ده اطلاق اولور. بونون آنلامی داغلار باغرینده اولان ولکاندان منشا تاپیر. دئمک داغلار رومانتیک باخیشیله اوز اوره کلرینده بیر یانقی داشیور، داغ کیمی یاندیریر. بو معنا ده داغ کلمه سی فارسجایا داخیل اولوب، چوخ گئنیش حدیده ایشله نیر و مختلیف گراماتیک فورمالار اوزونه توتور.
حافیظین شعرینده شقایق گولونون ایچینده اولان او قیرمیزی" گل برگ" یا چبچبک یاپراقلار بیر عاشیقین اوره گینده اولان "داغ" کیمی آدلانیر
"ما آن شقایقیم که با داغ زاده ایم.
بو همن داغ دیر کی آذربایچان ادبی دیلینده تکرارا ایشله دیلیب و الوان ایماژلارلا اینجه صنعت استادلاری اوندان ترکیبلر یارادیبلار.
"داغلار داغیمدیر منیم". بوردا داغلار و اونلاردا باش باشا چاتان قایالار همان شقایقین قلبینده اولان عشق داغیی کیمی معنالانیر. بیر یئرده  داغلاردا اولان  اوت کیمی نفس همن "داغ" دان اود آلیر، اونا گوره بو داغلارین قوینوندا ساواشیب و توپراقلاردان یادلاری قوغان قهرمانلارین یخیلان یئرلری، داغلا بیر اودلی داغلا داغلایبدیر. هئله بو داغین سونوندا و صاباحیندا دیر کی بایاتیلاریمیز مینلرجه مورد بو آنلامی ایضاح ائدیر:
بو داغلار اولو داغلار
چشمه لی سولو داغلار
بوردا بیر غریب اولوب ( ایگیت)
گوی کیشنر بولوت آغلار.
آیدیندیر کی گویلرین کیشنه مه سینده داغلارین اوره کینده اولان داغ داغلانیر، چالخالانیر .سونرا اونون داغیندان سینه سینده ایستی قاینار سولار فوران ائلیر، گلن کئدنلره بو ایستی سولار جان درمانی اولور. باشیندا قاردان آغ اورتوک، ذیروه سینده گلین تک آغ دونلی بوروین داغلار، دامنه لرینده و سینه لرینده ایستی سولار دوغور، ائله بو یارادماق، بو حیات، داغلاردا اولان بو عشقدیر که داغلاری بیر دوغرو عاشیق کیمی ادبیانیمیزدا گوروروک.
حیدر بابا داغین داشین سره سی،
کهلیک اوخور دالیسندا فره سی،
قوزولارین آغی ، بوزی، قره سی،
بیر گئدیدیم داغ دره لر دوزونی                    اخوییدیم چوبان قایتار قوزونی.
 
داغلاریمیزدا یر یونیک محیط " environment " یا ئوزل حیات شرایطی گوزه دئیر. داغ دره لر دوزونده باهار چاغی کهلیکلر اوز فره سیله قانادلانیر، قویونلارین قوزولاریله یام یاشیل چمنلرده اودلایر؛ بیر ده بولاق اودلاری سولارین اوزونده اوزور و چای چمنین گوزونده بولاغلار قاینایر. گلین بو دفعه یولوموزی قارا داغین ماحالینا سالیب، اوردا آذربایحانین بو گونه دک اسکی فورموندا یاشاین اوبالاریمیزی  زیارت ائدیب، یایلاق قیشلاق سوزونه قایداق. خیاو شهریندن کئچیب، لاری نی گئریده قویوب، اوز توتاخ سولطان ساوالانا. یولوموزون اوستونده آلاچیقلاردان کئچیب، او نجیب، قوناق سئور و تاریخی اوبالاریمیزین آچیق سوفره لرینه قاتیلاق، اونلارین دیللرینین حیات زمزمه سین ائشیداق، بیر آز  چالخالانان آیراندان ایچیب، چوبان ایتلرینین هورمه سینی گوروب، یولوموزی دوام ائداخ. ایندی یاواش یاواش ایستی سولار سوویو قوطور سویونا گلمشیک.بو هنیرتیلی، چیرپینان آخار چای قوطور چایی دیر.اوره کی ساوالانین اوجسوز بوجاقسیز سینه لرینده اری ین قارلاردان  منشا تاپیر. بوردا آذربایجان تاریخی سیزیله دانیشیر. بو تاریخی، بو دیلی، بو زنگین وارلیغی دانانلاردا اولورسا، اما قوطورسویو شابیل چشمه سی بیزلره قیزیل باشلاردان تاریخ بیلدیریر. اوره گین توتولوب، گل بو داغدا هاوالان. روزگارین آغیر حیاتین دردلری سنی بیخدیرمیشسا، یولووی بوریا سال، قوزولارلا بیر آز یول گئت، اوردا اولان سکوت، گوزللیکلری لمس ائت، قوی اوره گین بو یئرلرین اوتنتیکلیقی ایله( authentic ) یا اصالتی ا یله گنجلشین،
یولوموز ساوالان داغی نین ذیروه سینه ساری دیر. ساولان داغینا سولطان آدی وئریبله، دئمک بو اولو داغ داغلارین سولطانیدی." سو آلان" دا دئیرلر، چون کی اودلی ذیروه سینده بیر دنیز وار." سورولان" آدیله ده من آئشیدمیشم. ساولاندان بیر زامان وولکان داغی اولدوغونا گوره اودلی داشلار سوورولوب. نه ایسه یولچی یولدا گره  ک. یوزلرجه داغ عاشیقلری یولدا گوزه دئیر. بیریسی "ایستی قودوز"، بیریسی "کهلیک اوتی"، اوبیری "مرزنگوش" یا توکلوجه دمله یب، گلیب گئدنلرله بویور دئیر. داغچیلار ائلات و اوبالارلا قونوشور، سس سسه وئیریر، جیغیرلاردان دیرماشا دیرماشا اوزاخدان عاشیقلارین سسی گلیر:
 
یول یوماجلار گوک چیچکدن دون گئیبدیر آل الوان
یئنه باهار گلدی جیران سویله هارداسان
 
حسرتلر دینله نیلر. آذربایجان میللتی بوردا تاریخی حسرتلرین عیان ائدیر. آیریلیقلاردان سوز دوشور اوبالار اوز عائله لریندن کئچن  ایللردن داستانلار دئیر. یول دوام ائدیر. اوزاخدان چوبان ایتلری هورور، کروانلار گئدیر، امما یول قورتامایر. هله باهار چاغی بوردا قیزیل کیمی چیچکلر آچیر، شنلیکلر قورولور، بوردا اولان ساده بدوی یاشایشدا مدرن حیاتین ملزمه لری گوزه گلمه سه ده، آذربایجانین کوکی، میللی ذوقی و کاراکترلاری آیدین اولور. نه گوزل بو داغلارین نقشین باهار چاغی شاعیریمیز عبدالله شایق تصویر ائدیر:
 
اوغور اولسون گوزل باهار
سنی ائللر چوخ آرزولار
ایاق باسدین ئولکه میزه
شنلیک، ساغلیق گتیر بیزه،
قول سئل کیمی یاغسین یاغیش
سئللر آخسین چایلار داشسین
سئوینجی میز باشدان آشسین
چاتیر- چاتیر یانسین اوجاق
 
هله سوزی قورتامایر شاعیرین. او ایستیر کی اوز ائلینین اوجاقی چیراغی یانسین، سونرا:
قوی شن لن سین اوغول- اوشاق.
 
سونرا اوز توتور شاعیر اوز خیالیندا داغلارین سحرکار گوزللیکلرینه:
 
چوللر سونبول ساچلی اکین
پاریلداسین قیزیل تکین
داغلار بزه ک وورسون یئنه
قوشلار مجلپس قورسون یئنه.
داغدا، باغدا آخشام سحر
عطیر ساچسین بنوشه لر.
 
 بوردا گوزللیکلر بیتمه یر. گوز ایشله دیکجه طبیعتده درینلیک گوزه دئیر. ساوالان قاردان دویماز دئیرلر. دوغرودور، بو قارلارین قودرتیندن گونش دوغاندا چایلار آخیر، بولاغلار آغلایر، یاتان ائللر آیلیر، چیچکلر آچیر و داغلارین ان اونملی گوزللیکی و نیشانه سی، لاله لر بیتیر.
ائله بو آتمسفرده ایلهام چشمه سی  آخار. داغلاردا اولان محبت  اوبالارین سئویملی اینسانلاریله بیر بدیعی منظره یارادر. نه گوزل آذربایچانین گورکملی شاعیری داغلارین بو خیصلتین بیزه بیلدیریر.
 
یئنه ده یام یاشیل گئیبدیرداغلار،
گوز کیمی دورولور قاینار بولاغلار،
اریییر گونی لر دوشونده کی قار،
یاغیشدا ایسلادیر او گوی چمنی،
طبیعت ایلهامه چاغیریر منی.
شوبهه سیز عزیز اوخوجولار داغلاردا اولان گوزللیکلرین برکتینه داغلارین زواری اولوب، گوندن گونه مینلر آذربایجانلی اوز کئدر غملرینی داغلاردا اولان ایستی محبتلی قووه ایله یویوب و حیاتلارین دوام ائدیرلر. هله  گونشلی گونلریمیز اونوموزده دیر. داغلاردا اولان صمیمی قووه اینسانلارین عومرونون گونون برکتلندیریر. نه گوزل شاعیریمیز بو معنانی اوز یادگار شعری "داغلار" عنوانیله دئییر:
 
قایالاری باش باشا دیر.
گونئی لری تماشادیر.
گودک عمری چوخ یاشادیر
جانیم داغلار، گوزوم داغلار.
 
بیر آز داغلاردا گیزله نن رمز و رازه دقت ائتمکله، اوردا اولان قووه داها بیر افسانه کیمی گوزومون اونونده دورور. آذربایجانین ادبی میراثیندا داغلاردا بیر گیزلین قووه گوزه دئیر. کلاسیک آیکانلار بیر بدیعی مضمون و یونیک کونسپسیا  یارادیرلار. بوردا بیر یئنیلمز عشق وار. او عشقین کولکه سینده اذربایجانین اپیک( epic ) قهرمانلاری و اساطیری نهنگلری اوزونه یئر آلیر. داغلارین قلبین دلن فرهاد اوز شیرینین بورالاردا آختاریر. لیلی ده مجنونون دالینجا داغلارا حیران اولور.. قالالار تیکیلیر، داغلار بیر یازیلی متن و قالیجی سند کیمی اولور.
 
فرهاد دونیامیزدان اولوب گئدسه ده،
هله ده کولونگونون سسی گلیری،
کونولده گیزله نن توکنمز قووه
هله ده داغلارین قلبین دلیری.
 
دئمک اینسان اوز دوشونجه دویغولاری ایله داغلاردان ایلهام آلیر.میثال اوچون یوخاریدا اشاره ائتدیکیم ساولان داغی  اوز سینه سینده الوان گوزللیکلریله قوناقلاریندان قوللوقچو اولور. یوخاریه قاخدیقجا اولو داغ اوزون گوستریر. ذیروه سینده بیر سیلدیریم قایا، محراب داشینا معروف اولموش بیر بینا، داغچیلارین آرزوسیله باغلیدیر. بو قوش قونمایان قایانین کولگه سینده داغچیلار بیر دینجه لیب، سوندا یولا دوشوب ذیروه ده اولان دنیزه ساری گئده رلر. ساولانین ذیروه سینده اهر مشکین(خیاو) قاراداغ ماحالی بیر طرفده، هرم کسرا، بوزقوش بیر طرفده گوزه دئیر. بولوتلاردان یوخاریدا اولان بو ذیروه، ساوالان داغیدیر. مفتون امینی ساوالان داغینی تصویره چکیر:
ساوالانین آغ باشی نین حورمتین
تاریخ دانسا اونون یوزی قارادیر
روزگاردان جفا گورموش اوجا داغ
جانین ساغلام امما کونلون یارادیر.
            بو کونلو یارالی داغ ایگیتلریمیزین آیریلیغیندا نه سوزلری وار؟