• در میان ارکان شناخته شده دمکراسی جای نظام آموزشی مستقل و آزاد بسیار خالی است. اگرچه نظام آموزشی را نمیتوان بعنوان یک قوه مستقل در کنار قوای سه گانه و شناخته شده قرار داد اما اهمیت و استقلال آن کمتر از استقلال سه قوه مقننه، قضائیه و اجرایی نمیباشد ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
آدينه  ۲۶ خرداد ۱٣۹۱ -  ۱۵ ژوئن ۲۰۱۲

این گفته که " اسلام سیاسی بدون اسلامی کردن دانش بی معنا است" جان کلام و هدف اصلی انقلابهای فرهنگی در جمهوری اسلامی است. اهداف و برنامه های انقلاب فرهنگی سال ۱٣۵۹ و انقلاب فرهنگی در علوم انسانی نیز ،که از سال ۱٣٨٨ و پس از سرکوب جنبش سبز آغاز شده است، در این گزاره بخوبی خلاصه شده و به نمایش گذاشته میشوند.
در کنفرانس "جهانی علوم انسانی اسلامی" که در ماه گذشته در ایران برگزار گردید نیز مجددا بر هدف اسلامی کردن دانش و بویژه علوم انسانی تاکید شده است. در این کنفرانس ضمن پذیرش این واقعیت که مسیر و پروسه‍ی اسلامی کردن دانش و علم بسیار دشوار و طولانی خواهد بود، "اسلامی کردن نظام آموزشی کشور" بعنوان برنامه اصلی و دراز مدت انقلاب فرهنگی معرفی گردیده است .
البته نا گفته نماند که در قانون «اهداف و وظایف وزارت آموزش و پرورش جمهوری اسلامی» که در واقع نوعی قانون اساسی آموزش ایران و کارپایه‍ی سیاسی- ایدئولوژیک آن، بر اساس باور‌ها و تعلیمات مذهب شیعه میباشد نیز آمده است:
«تعلیم اصول و معارف احکام دین مبین اسلام و مذهب جعفری اثنی‌عشری براساس عقل، قرآن و سنت معصومین» و همچنین در این قانون تاکید بر اولویت آموزش دینی بر دیگر دروس شده است.
بی دلیل نیست که حدود یک چهارم از زمان آموزش در جمهوری اسلامی به مسائل دینی، ایدئولوزیک و سیاسی اختصاص داده شده است. در حالیکه حد متوسط این زمان در سایر کشورها حدود هفت در صد است و احتمالا در کشورهای اروپایی و دمکراتیک از این هم کمتر میباشد.
اتفاقا همین جمع بندی در مورد جنبش سبز و بطور کلی مبارزات آزادیخواهانه مردم ایران نیز صادق است. به این معنی که یکی از دلایل شکست و ناپایداری این جنبش ها وبازگشت مجدد استبداد پس از یک دوره کوتاهِ آزادی های سیاسی، نبود دانش و فرهنگ لازم برای نهادینه کردن دمکراسی و پاسداری از جامعه‍ی آزاد دانسته شده است. واقعیت این است که معمولا شور و حال انقلابی و همبستگی اولیه و روبنایی مردم برای سرنگونی استبداد و تعجیل در جایگزینی یک سیستم دمکراتیک و پارلمانی باعث میشود که تمام توجه ها معطوف به شکل دادن و تحقق ارکان اصلی و شناخته شده دمکراسی از جمله نظام پارلمانی، تفکیک قوا و آزادی مطبوعات گردد. به آنچه که در این میان معمولا کمتر توجه میشود نظام آموزشی آزاد و مستقل و پرورش نسل جوان بر مبنای اصول دمکراتیک و آزادیخواهانه است.
در واقع میتوان گفت که هم جمع بندی انقلابهای فرهنگی در جمهوری اسلامی و هم تجربه های جنبش های آزادیخواهانه به یک نقطه مشترک ختم میشوند و آنهم دانش، فرهنگ و آموزش است. اگرچه هریک از نظرگاه خود به این نقطه رسیده اند و به آن مینگرند.
در یک نظام دینی بر مبنای این اعتقاد که انسان ضعیف و گناهکار ودر عین حال بنده‍ی خدا است و بنابراین نیازمند به هدایت میباشد، نظام آموزشی و تعلیم و تربیتی خاصی شکل میگیرد. در این نظام آموزشی بجای انسان مدرن و مستقل که همواره با سوالها و چرایی ها درگیر است، انسانی پرورش مییابد که بجای سوال، پاسخهای آماده از طریق متون دینی، اعتقادی و یا توضیح المسانل دریافت میکند. ورود به مسانل پیچیده فلسفی برای انسان مورد نظر نظام دینی ممنوع و بجای آن بر ایمان و اعتماد به پاسخهای علمای دین تاکید وآموزش داده میشود.
در نظام آموزشی دینی بجای تاکید بر استعداد های انسانی، هوش، عواطف و احساسات تنها بر یک چیز تاکید میشود و آنهم روح انسان است که هدفی جز رهایی از زندان تن و بازگشت به معبود ندارد. برای مثال در قانون «اهداف و وظایف وزارت آموزش و پرورش» دربخش اهداف آموزش و پرورش آمده است: «رشد فضائل اخلاقی و تزکیه دانش‌آموزان بر پایه‍ی تعالیم عالیه اسلامی»، «تببین ارزش‌های اسلامی و پرورش دانش آموزان بر اساس آن‌ها»، «تقویت، تحکیم روحیه‍ی اتکاء به خدا»، «ایجاد روحیه‍ی تعبد دینی و التزام عملی به احکام اسلام»، و «ارتقاء بینش سیاسی بر اساس اصل ولایت فقیه»، «ایجاد روحیه قداست و استواری بنیان و روابط خانواده بر اساس تعالیم اسلام.
در چهارچوب این دیدگاه "تاریخ بشریت همواره صحنه جنگ بین حق و باطل بوده است. بنحوی که تاریخ بشر را می توان تاریخ صف آرائی و درگیری این دو جبهه دانست و رشد و تکامل جوامع گوناگون را نیز بر محور همین نبرد تاریخی، تحلیل و تفسیر کرد. مطابق این نظریه، تاریخ بشر، تصویر کننده دو مسیر جدا و متقابل از پرستندگان دنیا و خداپرستان است". بعبارت دیگر یک جنک دائمی بین "روح آسمانی و ملکوتی" و "انسان خاکی و زمینی" که همواره خواسته است بر پای خود بایستد و از استعداد ها، هوش، عواطف و احساسات خود استفاده کند.
همانطور که رهبران و ایدنولوگ های جمهوری اسلامی به این نتیجه رسیده اند که تا نظام آموزشی کشور مطابق اصول دین اسلام دگرگون نشود جمهوری اسلامی دشمنان خود را در دامن خود و مطابق دانش و علوم غربی و سکولار تربیت خواهد کرد و بنابراین ازقیام و مبارزات هر لحظه‍ی آنان در امان نخواهد بود، جا دارد که آزادیخواهان و کنشگران عرصه سیاست، جامعه و فرهنگ نیز به این نکته توجه داشته باشند که تا زمانی که نظام آموزشی مستقل، انسان محور و سکولار برقرارنگردد و ریشه ندواند دوران آزادیهای سیاسی و اجتماعی کوتاه مدت خواهد.
در واقع باید گفت که در میان ارکان شناخته شده دمکراسی (از جمله تفکیک قوا، نظام پارلمانی و آزادی مطبوعات) جای نظام آموزشی مستقل و آزاد بسیار خالی است. اگرچه نظام آموزشی را نمیتوان بعنوان یک قوه مستقل در کنار قوای سه گانه و شناخته شده قرار داد اما اهمیت و استقلال آن کمتر از استقلال سه قوه مقننه، قضائیه و اجرایی نمیباشد. یکی از ضامن های استقلال نظام آموزش و پرورش مشارکت همگانی در تاسیس و اداره واحدهای تابعه این نظام آموزشی است. و این تحقق نمیتواند یابد مگر از طریق ایجاد یک جامعه مشارکتی بجای جامعه ای که بودجه‍ی آموزش و پرورش آن تنها از بودجه دولت برداشت میشود و مخارج آن از این طریق تامین میگردد. البته واضح است که اهمیت استقلال نظام آموزشی در جامعه ای مثل ایران که درآمدهای نفتی همواره در دست دولت های حاکم بوده است بسیار بیشتر و حیاتی تر میشود.
البته بدیهی است که همه مردم حق برخورداری از آموزش آزاد و مستقل را دارند، اما با توجه به اینکه هیچ چیز در این دنیا واقعا مجانی نیست، آموزش آزاد و مستقل ودر عین حال مجانی نیز که همه مخارج آن از طریق دولت تامین شود پنداری بیش نمیتواند باشد. هر دولتی هرچند دمکراتیک عاقبت منافع طبقاتی احزاب و گروهای تشکیل دهنده خود را نمایندگی میکند. شاید در جوامعی مثل ایران بودجه آموزش و پرورش را باید مستقیما از طریق منابع مستقل از دولت برای مثال سرمایه گذاریهای خصوصی و برای آموزش همگانی از منابع بانک مرکزی که قاعدتا باید مستقل از سیاست و دولت عمل کند تامین کرد.