• تاریخچه‌ی هجرت ایرانیان در سی سال گذشته برای خودش کتاب است ناننوشته از دنیایی اسرارآمیز و غریب. جهانی خاص با زبانی مختص خودش. دنیایی موازی با جهان واقعی که نه شباهت چندانی به زندگی در وطن دارد و نه منطبق با زیست جهان کشور میزبان است. این تاریخ را باید از زبان مهاجران آن شنید. ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
شنبه  ۱۷ فروردين ۱٣۹۲ -  ۶ آوريل ۲۰۱٣

 تاریخچه‌ی هجرت ایرانیان در سی سال گذشته برای خودش کتاب است ناننوشته از دنیایی اسرارآمیز و غریب. جهانی خاص با زبانی مختص خودش. دنیایی موازی با جهان واقعی که نه شباهت چندانی به زندگی در وطن دارد و نه منطبق با زیست جهان کشور میزبان است. این تاریخ را باید از زبان مهاجران آن شنید. همچون رویایی سوررئالیستی و گاه پریشان است که همچون زندگی‌ی مهاجر بیانی برزخی دارد و اغلب به درد غربت آغشته است. به تعداد مهاجران از هجرت روایت وجود دارد و روایت قطعی و نهایی هم در کار نیست. هر مهاجر از بدو ورود به کشور جدید وارد پروسه‌ی درونی ی اینتگریشن(انطباق) می شود و نسبتی با واقعیت جامعه‌ی بیرون برقرار می کند. این پروسه تا پایان زندگی ی مهاجر ادامه می یابد و هر که بسته به خواست و توانش, موقعیتی در جامعه ی جدید برای خود می سازد.
.با اینحال می توان روایت های مهاجران، تبعیدیان و آوارگان را همچون تکه های موزائیک کنار هم چید و از مناسبت آن ها به معناهایی رسید. خواندن این تاریخ که هنوز آنقدرها ثبت و خوانده و شناخته نشده، کلیدی است برای راه یابی به اساسی ترین بحران های انسان ایرانی و بشر قرن حاضر. دورانی که در آن مهاجرت بیش از هر زمان دیگر رواج پیدا کرده و هیچ ایرانی نیست که در زندگی اش لااقل یکبار به طور جدی به مهاجرت فکر نکرده باشد یا با آن درگیر نشده باشد..
درمیان اسناد و مدارک پراکنده و بیشمار هجرت، یکی هم خودکشی‌ی مهاجر است. مرگ خود انگار کتابی است که به قول جمال جمعه شاعر عراقی «یکبار و برای همیشه پیش پای خواننده باز می شود». خودکشی ی مهاجر در غربت مرا به یاد خودکشی ی هدایت می اندازد. او هم در غربت پاریس خودکشی کرد.
در این دوازده سالی که در فرانکفورت زندگی کردم، ایرانی‌ی پریشان حال زیاد دیدم. انگار زیستن در مرز سلامت و جنون نیز یکی از مشخصه های هجرت است. مرزی که منهم بارها در لبه اش ایستاده ام ...
درین میان برخی از مهاجران خودکشی می کنند. برای همیشه به این زندگی و «هستی‌ی نحس» خاتمه می دهند. هرچند مرگ به ظاهر طبیعی ی بسیاری دیگر از مهاجران آواره(همچون غلامحسین ساعدی) هم تفاوت چندانی با خودکشی ندارد و حاصل سال ها زندگی ی خودویرانگرانه است.
از میان مهاجرانی که در شهر ما فرانکفورت خودکشی کردند، چند نفری را از طریق تعریف و روایت این و آن می شناسم.
سه خودکشی بیش از بقیه ذهنم را درگیر خودش کرده است. یکی مربوط به پسری است همجنس خواه به نام بهمن که سال‌ها پیش از آنکه من به آلمان مهاجرت کنم(۱۳۸۰)خودش را کشت. او را هرگز ندیدم و بسیاری از بچه های امروز فرانکفورت نیز او را نمی شناسند. شاید چند نفری از همدوره های کالجش یا از رفقای هم سازمانی اش.
با اینحال شناختن بیشتر او برایم یک وسوسه بوده در تمامی‌ی این سال ها.
بهمن از بچه های مهاجر دهه ی شصت هجری است. آن زمان در اوج کوران احزاب چپ و راست و با قلع و قمع دگراندیشان سیاسی راهی ی تبعید شد..
بعد مدتی در فرانکفورت به عنوان یک گی همجنس خواه اعلام هویت کرد و از حزب هم فاصله گرفت. شاید اخراج شد(مثل پازولینی که سر همجنس خواهی از حزب کمونیست ایتالیای اون دوران اخراج شد) یا شاید مانند بسیاری از تبعیدیان همدوره اش، اعتقادش را به کار سیاسی و حزبی از دست داد. آن زمان محیط ایرانی هنوز درش روشنگری‌ی چندانی درباره ی همجنس خواهی اتفاق نیفتاده بود و بسیاری مملو از هموفوبیا بودند. کسانی که الان شاید خود مدافع همجنس خواهان شدند و سنگشان را بر سینه می زنند اما اون زمان یا مستقیم به بهمن و بهمن ها توهین کردند یا با بی محلی او را از خود راندند.
می گویند آدم حساس و زودرنجی بود. یکی از دمخوران آن زمانش که اکنون مردی جاافتاده است برایم تعریف کرد که بهمن زمانی یک رابطه‌ی عشقی‌ی کوتاه مدت با مرد ایرانی‌ی دیگری داشته و گویا به تلخی از او جدا شده و پیش این شخص «زار زار مثل یک بچه» گریه می کرد.
با تعریف های مختلف که درباره‌ی بهمن شنیدم، اینطور در ذهنم شکل گرفته که آدمی حساس و پرشور و عاشق پیشه بوده است. بهمن بعد چند شکست عشقی و عاطفی در محیط ایرانی و بعد بایکوت از جانب برخی «رفقای حزبی» با یک مرد گی آلمانی وارد رابطه عشقی شد و زندگی ی مشترک در پیش گرفت. رابطه‌ی عشق در اروپا با معشوقی اروپایی، تجربه ای جدید است. ورود به قلمروی جدید و پیشتر ناشناخته است. تجربه ای نزدیک و عاطفی با یک بیگانه از کالچر و فرهنگی دیگر است. این رابطه بی شک لذت و هیجان و دستاوردهای خود را دارد ولی خالی از معضل هم نیست. معضل آنجا جدی می شود که بسیاری از مهاجران که آدم هایی «احساساتی و رمانتیک» هستند با نگاه شرقی ی خود به عشق و اغلب با همان آرزوها و تمناهای متاثر از فرهنگ خود وارد رابطه می شوند و وقتی هم پاسخ لازم را نمی گیرند، به شدت سرخورده می شوند و اغلب به این نتیجه می رسند که «اروپایی ها سردند». در واقعیت اما نه اروپایی ها سردند و نه ارتباط عشقی با اروپایی ناممکن. مسئله اینجاست که یک آلمانی نگاهش به عشق متفاوت است.
این روند را در خیلی از مهاجران سراغ دارم. سرخورده از محیط و مناسبات ایرانی دور می کنند خود را و وارد جامعه و مناسبات آلمانی می شود. بعد مدتی درین محیط هم خود را تنها می یابند و حس می کنند همه ی اون مشکلات به نوعی دوباره تکرار می شود. اغلب مهاجران حس از اینجا مانده و از آنجا رانده را به خوبی می شناسند. نوعی بی وطنی‌ی فرساینده و بدبیاری در هر دو محیط. هدایت هم بارها به مثال «چوب دو سرگهی» متوسل می شد درباره ی آوارگی‌ی زندگی‌ی خودش میان ایران و اروپا. او هم در جوانی تجربه ی عشقی با دختری فرانسوی داشت و پس از شکست و سرخوردگی در آن دست به اولین خودکشی‌ی ناموفق زد. فرزانه به نقل از هدایت در کتابش می نویسد: «پدر آن دختر نگران بود که دخترش با یک شرقی‌ی وحشی که سر می برد احتمالن آشنا شده و دختر همواره پنهانی با من وعده‌ی ملاقات می گذاشت» .
زیستن در محیط و جامعه ی جدید مشکلات خود را دارد(به خصوص به عنوان خارجی) بهمن بنا بر تعریف برخی از دوستان نزدیکش سر همین گی بودن کلی با خانواده جنگید و حتی مادر پیر نمازخوانش نهایتن او را پذیرفت و به خانه ی مشترک او و پارتنرش سر زد.
بهمن بعدها ازین عشق با پارتنر آلمانی هم سرخورده شد. و سرانجام در تنهایی‌ی اتاق اجاره ای خود را حلق آویز کرد. برایش شایعاتی ساختند که گویا ایدز داشته و به همین دلیل خودکشی کرده است. ادعایی که ثابت نشد. مرگ در هجرت کابوس مهاجر است. اغلب مهاجران حتی اگر عمری هم در غرب زندگی کنند و دمخور و خوگرفته ی فرهنگ و اجتماع جدید شود باز آرزوی بازگشت و مرگ در وطن را با خود تا پایان دارند.
بهمن اما در غربت دوری از وطن مرد. کدام وطن؟
کسانی که در سنین نسبتن بالاتر و بعد دوره ی نوجوانی اعلام می کنند همجنس خواه هستند(کامینگ اوت)، اغلب رابطه هایی با جنس مخالف خود داشته اند و در بسیاری ها نوعی سرخوردگی از مناسبات و ارزش های روابط دنیای هتروسکشوال را می توان یافت. برخی با خوشبینی و خوش باوری وارد تجربه با همجنس می شوند و اینبار می خواهند خوشبختی ی خود را در جهان روابط و عشق های همجنس خواهانه بیازمایند. وقتی بعد چند تجربه بازهم سرخوردگی برایشان ببار می نشیند و در نهایت یاس می بینند که همان ارزش های پوچ دنیای هتروسکشوال در دنیای هموسکشوال نیز بازتولید می شود، اینبار دیگر راه گریزی برای خویش نمی بینند. . مانند الویرا قهرمان فیلم «در یک سال با سیزده ماهش» از راینر ورنر فاسبیندر که تغییر عمل جنسیت انجام داد. الویرا پیش و پس از آن عمل خوشبخت نبود و نشد. تا سرانجام در اتاق ساختمانی دولتی در کلانشهری آلمانی خود را به دار آویخت.
با آنچه درباره ی بهمن شنیدم، اینهم می تواند یک دلیل برای خودکشی اش باشد. شاید هم نباشد و فقط حدس و گمان من است.
زمانی باختین در برخوردی پدیدارشناسانه با مرگ و بیوگرافی نوشت: «ما پس از مرگ کسی، تصویری به ناراست از او در ذهن ترسیم می کنیم».
با اینحال و با علم برین تحریف ناگزیر، گریزی از نوشتن نیست.
ای کاش زمانی فیلمی مستند درباره‌ی این خودکشی و خودکشی های دیگر ساخته شود. فیلمی در سودای یافتن و بازساسختن یک زندگی که از دست رفت.
دلیل یا دلایل خودکشی ی بهمن که نمی شناسمش هرچه بوده یا نبوده، بهمن یکی از آوارگان تبعیدی مهاجرت است. در هیچ کجا نامی از او نیامده و شاید تنها پوشه ای شده چند صفحه ای در پرونده ای مختومه در اداره‌ ای از دولت فدرال آلمان. پرونده ای بسته و فراموش شده که برای خود یک زندگی است و همچون هر زندگی ی دیگر ارزشی دارد برابر با همه ی هستی و زندگی.
.................
جمله ی مربوط به هدایت از فرزانه از کتاب آشنایی با صادق هدایت است و به نقل از حافظه نوشتم.
.
ترجمه ی بیت شعر جمال جمعه از دوست عزیزم مهدی عقیلی است.
.
دوست عزیزم داریوش برادری از دوستان و همدوره های بهمن است و او هم متنی داستان گونه درباره‌ی مرگ بهمن نوشته است.
.
از دوست ارجمند خانم شادی امین نیز سال ها پیش چند خاطره درباره‌ی بهمن شنیدم.
.
خانم نیلوفر بیضایی از همدوره های کالج و دوستان بهمن بود و اینطور که برایم تعریف کرد، متاثر از خودکشی ی بهمن نمایشنامه ای نوشت و به روی صحنه برد که در آن به موضوع همجنس‌خواهی پرداخت . اسم نمایش هست «بازی‌ی آخر».

..............
در عکس
ایستگاه مترو-ی دانشگاه فرانکفورت
این عکس از دهه ی هشتاد میلادی است. یک ایرانی در این عکس هست، یک دانشجوی سرگردان که در همان سال‌ها خودکشی کرد. سمت چپ آن مرد ریش دار با عینک.
...............