• ناصر زرافشان: عملکرد دستگاه قدرت حفظ وضع موجود و رسالت روشنفکر باز کردن چشم اندازهای آینده در برابر جامعه است از این رو روشنفکر ذاتا در برابر نظم مستقر قرار می گیرد و صمد به این معنا و از این گونه روشنفکر بود ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
چهارشنبه  ٨ شهريور ۱٣٨۵ -  ٣۰ اوت ۲۰۰۶

نهم شهریور ماه سی و هشتمین سالگرد خاموشی صمد بهرنگی، روشنفکر و نویسنده چپ گرای کودکان در دهه چهل است. خبرگزاری کار ایران به این مناسبت گفتگویی با ناصر زرافشان و فریبرز رئیس دانا انجام داده است، که در زیر آمده است:
 
ناصر زرافشان: راز ماندگاری او مردمی بودن است
صمد بازگو کننده رنج ها و رویاهای مردم بود و از آنجا که مردم خود ماندگارند، صمد نیز ماندگار شد.
"ناصر زرافشان" افزود: راز ماندگاری صمد بهرنگی رازی ساده است که با همه سادگی‌‏اش، باور کردن آن و به ویژه کاربرد آن در عمل و زندگی اجتماعی برای خیلی ها ساده نبوده است.
وی تصریح کرد: در طول تاریخ حکومت‌‏های بسیاری آمده و رفته‌‏اند، اما مردم تداوم تاریخی دارند و از این رو آنان که نام و آثارشان با حکومت‌‏ها پیوند خورده باشد، خود نیز با زوال آن حکومت‌‏ها زوال می یابند، اما آنان که نام و آثارشان با مردم پیوند یافته باشد، ماندگارند.
مولف کتاب "سیری در فلسفه و فلسفه تاریخ" خاطرنشان کرد: صمد از مردم بود و در میان مردم ماند و برای شناختن جامعه خود و تمایلات و نیازهای ضبط نشده و نامفهوم مردم خود نیز دست به دامان "پوپر" و" هایدگر" نمی‌‏شد بلکه این شناخت را از بطن زندگی خود مردم به دست می آورد و از این رو رابطه او با آنان، رابطه‌‏ای طبیعی و اثر گذار بود.
وی افزود: او در شرح حال خویش توضیح داده است: "وقتی دوره دانشسرا را تمام کردم و برای شروع کار علمی آموزش به روستا برگشتم و به سرعت دریافتم که باید همه آن سخنان بیهوده را که در دانشسرا در زمینه کار آموزشی، بدون توجه به محیطی که باید در آن کار می‌‏کردیم از روی جزوه‌‏های آمریکایی ترجمه شده است، دور بریزم و با توجه به محیطی که می‌‏خواستم در آن کارکنم و در نظر گرفتن امکانات و نیازهای آن محیط راه و روش کار خود را بیابم".
مترجم کتاب "قمار جهانی" در ادامه گفت: چون صمد در جبهه مردم بود ناچار با قدرت حاکم که در برابر مردم قرار داشت، رو در رو می شد و صمد جوهر و شجاعت این رو در رویی را داشت. او به قدرت حاکم و نمایندگان آن "نه" گفت و با آن به مبارزه برخاست ضمنا چون صاحب استعداد بود و قدرت خلاقه هنری بود، نیازی نداشت با تکیه عصای حاکمیت خود را سرپا نگه دارد.
وی با بیان این مطلب که صمد نیازی نداشت که با ضرب و زور تبلیغاتی ضعف خود را جبران کند، گفت: از این دیدگاه صمد به معنای واقعی کلمه، روشنفکر بود زیرا رو در روی قدرت حاکم قرار داشت، گمان می‌‏کنم این ویژگی ذاتی روشنفکری است که بدون آن هر اپراتور و عمله فکری را نمی‌‏توان روشنفکر دانست.
وی با بیان این مطلب که نظام حاکم در هر جامعه‌‏ای نگهبان وضع موجود و نظم و قانون موجود است، افزود: عملکرد دستگاه قدرت حفظ وضع موجود و رسالت روشنفکر باز کردن چشم اندازهای آینده در برابر جامعه است از این رو روشنفکر ذاتا در برابر نظم مستقر قرار می گیرد و صمد به این معنا و از این گونه روشنفکر بود.
این پژوهشگر افزود: بسیاری از این ملاحظات ممکن است برای همسالان من، برای نسلی که با صمد آشنا بود مسائل بدیهی‌‏ای باشند، اما گمان می‌‏کنم تکرار آنها برای نسل جوان کنونی که زیر بمباران تبلیغاتی سرگیجه آور و نولیبرالی و یاوه بافی پست مدرنیستی بوده است، ضروری باشد.
وی خاطرنشان کرد: مگر نه اینکه در هر جوامع در هر دوره‌‏ای پر بار زایندگی و تحول تاریخی آنها همین فضای انتقادی و همین برخورد بی تعارف عقاید، همین مبارزه انتقادی متفکران و روشنفکران جامعه را از زیر یوغ و قیومیت سنت‌‏ها و قدرتهای مستقر گذشته آزاد ساخته و یکی از عناصر اصلی تحرک و پویایی و خلاقیت بوده است که نشاء همه پیشرفت های بعدی آن جوامع به شمار می روند.
زرافشان یادآور شد: اطاعت کورکورانه از باورهای حزبی و قدرت های حاکم یا رقصیدن به ساز آنها و برای جنایات آنها توجیه تراشیدن، و تحریف کردن تاریخ و حقیقت در ازای اینکه قدرت حاکم جای کوچکی را هم در زیر سایه خود به این قماش چاکران بدهد جز فرو بردن جامعه به اغمای فرهنگی، تاکنون چه اثری در تاریخ به بار آورده است؟
وی افزود: نه اینان و نه آنهای دیگری که وجود خود را در پوشش بی اعتنایی به امور سطحی و دنیوی پنهان می‌‏کنند و در لفافه اداهای عرفانی یا مثلا تحقیق درباره طول لوله لول هنگ فلان شاعر عهد دقیانوس با نقاب از عرصه مبارزه جاری اجتماعی مردم زمانه خود عقب نشینی و فرار می‌‏کنند. هیچ یک به معنای درست کلمه روشنفکر نیستند و صمد از قماش این ها که در جامعه ما اکثریت‌‏اند، نبود.
وی با بیان این مطلب که صمد در معنای زبان مردم و رنج ها و آمال آنها و در معنای آینده و چشم اندازهای آن روشنفکر و روشنگر بود گفت: راز ماندگاری و پیوند او با جامعه و تاثیرگذاری او بر جریان های فکری اجتماعی در همین جا نهفته است: کار اینگونه روشنفکران سرمایه گذاری بلند مدت و اساسی است و البته حاصل آن نیز در بلند مدت به دست می‌‏آید و پایدار است.
زرافشان ادامه داد: کسی که می‌‏خواهد برای فردا پیامی داشته باشد نمی‌‏تواند چندان پایبند و اسیر این جا و اکنون زمان و مکان حاضر باشد
وی در پایان گفت: صمد عمر کوتاه خود را در این راه مایه گذارد و از این رو ماندگار شد او در میان مردم و سرنوشت مبارزان جاری است.
 
فریبرز رییس دانا‌‏: او با صداقتی که در بیان داشت شکوفا شد
"صمد بهرنگی" مرد عمل بود، او معتقد بود در زندگی فراز و نشیب‌‏ بسیاری وجود دارد و انسان باید سربلند این میدان باشد.
"فریبرز رئیس دانا"، ضمن بیان این مطلب افزود: در طول تاریخ معاصر ایران, شماری از چهره‌‏های ادبی و فعالان اجتماعی، هنری و ورزشی ماندگار شدند که من محققان را به بازخوانی و بررسی اسناد مربوط دعوت می‌‏کنم چرا که این افراد پشتوانه فرهنگی و تاریخی ما هستند.
وی با بیان این مطلب که این افراد برای خوشبختی و بهروزی مردم زحمات بسیاری کشیدند و چه بسا بسیاری از این افراد گمنام ماندند و گاه حتی به انتقاد از مردم برخواستند، تصریح کرد: در حوزه ادبیات می‌‏توان به فرخی یزدی و ابوالقاسم لاهوتی- که البته اشتباهات سیاسی نیز داشت- صادق چوبک- که با نقدهای گزنده‌‏ای مسایل اجتماعی و فرهنگی دوران خودش را بازگو کرده است- و صادق هدایت اشاره کرد که در "رجاله‌‏ها" به نقد جامعه‌‏ای که از آن رنج می‌‏برد پرداخت.
وی افزود‌‏: در کنار این چهره‌‏ها, شاملو در اوج قله ادبیات نشسته است و شعرهایش در دفاع از مبارزان, آزادی خواه است و این مسایل در شعر اخوان و فروغ نیز- که هر یک از سرآمدان دوران خود بودند-‏, نیز انعکاس یافته است.
رییس دانا ادامه داد: صمد بهرنگی با آثارش که ریشه در منبع عظیم اجتماعی دارد، بر آن است تا جامعه را به سمت آگاهی و مبارزه طبقاتی فرا بخواند.
وی با اشاره به کتابی که صمد بهرنگی درباره آموزش و پرورش نگاشته است، گفت‌‏: صمد در آثار این کتاب به مسایل اجتماعی و شیوه آموزش و پرورش و مسایل تربیتی پرداخته است؛ چیزی که "پائولو فریرر" متخصص آموزش رادیکال سوسیالیست به آن رسیده است.
این نویسنده با بیان این مطلب که صمد مرد عمل بود، گفت: صمد مثل بسیاری دیگر از روشنفکران که مرگ را در مرداب به یاد می‌‏آورند و یا از شمع مرده یاد می‌‏کردند نه در پی مرداب بود و نه آن قدر به دوران طلایی بها می‌‏داد که امروز را فراموش کند؛ او معتقد بود که در زندگی فراز و نشیب‌‏های بسیاری وجود دارد و انسان باید سربلند نهایی این میدان باشد.
رئیس دانا در پایان گفت‌‏: صمد همواره در میان مردم حضور داشت، هم تجربه کار فرهنگی و هم کار سیاسی را داشت و او با صداقتی که در بیان مسایل داشت شکوفا شد، اما مرگ زود هنگام به او امان نداد‌‏, در هر حال خوشحالم که یادگارهای او راه خود را پیش گرفتند و در مدارهایی حرکت می‌‏کنند که آینده درخشانی پیش روی آنها می‌‏گشاید.