اخبار روز: www.iran-chabar.de
دوشنبه  ٣ تير ۱٣۹۲ -  ۲۴ ژوئن ۲۰۱٣

مقدمه:
برای بررسی و تحلیل جنبش های اجتماعی معاصر جامعه شناسی سیاسی مدل های گوناگونی ارائه کرده است. یکی از این تئوری ها ، تئوری انتخاب عقلانی (   Rational Choice) می باشد ، این تئوری از جمله روش هایی است،که برای بیان و تحلیل پدیده های سیاسی اجتماعی مورد استفاده قرار می گیرد . معتقدان به این نظریه در تبیین آن عنوان داشته اند که : «پدیده های اجتماعی حاصل افعال کارگزاران است، و آنها فاعلانی هستند که ارزش، اعتقاد، هدف بر افعال شان حکومت می کند.کارگزاران مخلوقاتی عالِم وقاصدندکه فعل شان مسبوق به دلیل و سنجش عاقلانه است»
مبانی نظری انتخاب عقلانی:

الف) فایده و اولویت
براساس نظریه عقلانیت عمل کارگزارانی عاقلانه است که در چارچوب اعتقادشان نسبت به امکان برتری و عواقب ناشی از انتخاب راه حل، راه حلی را برگزینند که برای رسیدن به هدف بهترین راه ممکن باشد.

ب) احتمال
عملی خاص ممکن است پیامدهای متعددی داشته باشد، اعم از مطلوب و نا مطلوب وهر کدام با درجه خاصی از احتمال .
بر اساس این نظریه اگر در کاری احتمال فایده بیشتر است امّا احتمال ضرر نیز وجود دارد در حالیکه در دیگری سود حتمی است هر چند میزان آن کم است ، بر اساس قاعده سود متوقع باید آن چه را که احتمال سودش بالا است انتخاب نمود.

ج) قواعد تصمیم گیری
از دیگر مبانی نظریه انتخاب عاقلانی رعایت قواعد تصمیم گیری است. در این روش انسان ها در مواجهه با رویدادهای سیاسی و اجتماعی با توجه به نوع عمل به یکی از دو شیوه زیر عمل نمایند:

۱. فایده متوقع:
انتخاب گزینه ای که احتمال سودش بالا است. از بین گزینه های متفاوتی که برای انتخاب در اختیار دارد آن را برگزیند که دارای احتمالا سود بالایی دارد.

۲. قاعده بیشینی:
این قاعده در مواردی است که انسان در برخورد با پدیده ای می تواند انتخاب های متفاوتی انجام دهد امّا این انتخاب به گونه ای نیست که ضرورتاً برای وی سودمند باشد بلکه در مواردی که انسان ملزم به انتخاب یکی از شقوق است تنها ممکن است به این دلیل باشد که در بین احتمالات موجود بهترین است و شاید کمترین آسیب را برای شخص در برداشته باشد. در این صورت کارگزار گزینه های مختلف را بررسی می کند وآن گاه گزینه ای را که در بین بدترین ها بهترین باشد را انتخاب می کند.
مهم ترین نظریه های بنا شده بر پایه این نظریه:

نظریه تصمیم گیری عقلایی   Rational decision theory
افراد تصمیم گیرند ه های منطقی و عقلایی هستند . سود و زیان احتمالی هر عمل را محاسبه می کنند و بهترین تصمیم را با استفاده از عقل و منطق خود بر می گزینند.

نظریه بازی    Game theory
افراد و گروه ها تحت مجموعه ای از قواعد معلوم، هر یک با مجموعه ای از گزینه های معین و نتایج مشخص یا محتمل برای به حداکثر رساندن نفع و سود خود به تعامل و بازی با یکدیگر می پردازند.

نظریه کنش جمعی    Collective action theory
افراد معمولاً به دنبال کسب سود و منفعت همگانی نمی روند. بلکه در ترجیحات خود به دنبال کسب سود فردی هستند. بنابراین اکثر تصمیمات جمعی با شکست مواجه می شود.

نظریه بازی: Game Theory
شاخه‌ای از ریاضیات کاربردی است که در علوم اجتماعی و به ویژه در اقتصاد، زیست‌شناسی، مهندسی، علوم سیاسی، روابط بین‌الملل، علوم کامپیوتر، بازاریابی و فلسفه مورد استفاده قرار گرفته است. بر اساس این الگو یک بازی شامل مجموعه‌ای از بازیکنان، مجموعه‌ای از حرکت‌ها یا راه‌بردها (Strategies) و نتیجهٔ مشخصی برای هر ترکیب از راه‌بردها می‌باشد. پیروزی در هر بازی تنها تابع یاری شانس نیست بلکه اصول و قوانین ویژه خود را دارد و هر بازیکن در طی بازی سعی می‌کند با به کارگیری آن اصول خود را به برد نزدیک کند. رقابت دو کشور برای دست‌یابی به انرژی هسته‌ای، سازوکار حاکم بر روابط بین دو کشور در حل یک مناقشه بین‌المللی، رقابت دو شرکت تجاری در بازار بورس کالا نمونه‌هایی از بازی‌ها هستند.

کاربرد نظریه بازی ها:
نظریه بازی در مطالعه طیف گسترده‌ای از موضوعات کاربرد دارد. از جمله نحوه تعامل تصمیم گیرندگان در محیط رقابتی به شکلی که نتایج تصمیم هر عامل موثر بر نتایج کسب شده سایر عوامل می باشد. در واقع ساختار اصلی نظریه بازی ها در بیشتر تحلیلها شامل ماتریسی چند بعدی است که در هر بعد مجموعه ای از گزینه ها قرار گرفته‌اند که درآرایه های این ماتریس نتایج کسب شده برای عوامل در ازاء ترکیب های مختلف از گزینه های مورد انتظار است. یکی از اصلی ترین شرایط بکارگیری این نظریه در تحلیل محیط های رقابتی, وفاداری عوامل متعامل در رعایت منطق بازی است. در صورتی که این پیش شرط به هر دلیل رعایت نگردد, یا بایستی در انتظار نوزایی ساختار جدید دیگری از منطق تحلیلی بازیگران متعامل بود و یا به دلیل عدم پیش بینی نتایج بازی و یا گزینه های مورد انتظار سیستم تصمیم گیرنده به سراغ سایر روش های تحلیل در یک چنین محیط های تصمیم گیری رفت. هر چه قدر توان پیش بینی گزینه ها و نتایج حاصل از انتخاب آنها بیشتر باشد, عدم قطعیت در این تکنیک کاهش می یابد. نوعی از بازی نیز وجود دارد که به دلیل اینکه امکان برآورد احتمال وقوع نتایج در آنها وجود ندارد به بازی های ابهام شهرت دارند.

الگوی تعادل نش
در تئوری بازی ها، تعادل نش (که جان فوربز نش، آن را پیشنهاد کرد) راه حلی از تئوری بازی است که شامل دو یا چند بازیکن، که در آن فرض بر آگاهی هر بازیکن به استراتژی تعادل بازیکنان دیگر است و بدون هیچ بازیکنی که فقط برای کسب سود خودش با تغییر استراتژی یک جانبه عمل کند. اگر هر بازیکنی استراتژی را انتخاب کند هیچ بازیکنی نمی تواند با تغییر استراتژی خود در حالی که نفع بازیکن دیگر را بدون تغییر نگه داشته باشد عمل کند، سپس مجموعه انتخاب های استراتژی فعلی و بهره مندی مربوطه، تعادل نش را تشکیل می دهد. به بیان ساده، امی و فیل در تعادل نش است اگر امی در حال انجام بهترین تصمیم گیری که او می تواند با توجه به تصمیم گیری فیل داشته باشد و همچنین فیل بهترین تصمیمی که می تواند با توجه به تصمیم گیری امی داشته باشد . به همین ترتیب یک گروه از بازیکنان در تعادل نش است اگر هر یک در حال انجام بهترین تصمیم گیری باشند که آنها می تواند، با توجه به تصمیمات دیگران داشته باشند. با این حال، تعادلی که نش است لزوما به معنای بهترین بهره وری کل برای همه بازیکنان مربوطه نمی باشد، در بسیاری از موارد ممکن است تمام بازیکنان بهره وری خود را بهبود بخشند در صورتی که چگونه بتوانند به توافق بر روی استراتژی های مختلف از تعادل نش برسند.
تحلیل انتخابات یازدهم ریاست جمهوری با استفاده ازالگوی تعادل نش:
جمهوری اسلامی به عنوان یک حکومت توتالیتر ایدئولوژیک ، از ابتدای شکل گیری تا به امروز با استفاده از الگوی حق و باطل و توجیهات ماورایی در صدد یک دست کردن جامعه بوده ، به عبارتی دیگر مطابق نظریه بازیها در صدد شکل دادن به بازی برد – باخت در حوزه داخل و خارج و کسب نتیجه برد برای خود به عنوان جبهه حق و باخت برای طرف مقابل به عنوان جبهه باطل بوده است . اما تا کنون نتوانسته به این مهم دست پیدا کند ، نتیجه این تلاشها در حوزه بین الملل انزوای هر چه بیشتر ایران در جهان و منطقه بوده و در حوزه داخلی نیز شکاف بیشتر میان جامعه و حکومت می باشد، که از آثار زیان بار مشکلات سیاسی ، اقتصادی و فرهنگی به شدت رنج می برند ، به نظر می رسد آنچه که در این انتخابات رخ داد نوعی عقب نشینی رژیم از کسب نتیجه برد مطلق برای خود به یک تعامل برد – برد می باشد هر چند می تواند تاکتیکی باشد
اگر قبول کنیم که بحران ها نقطه شروع تغییر در نظام های سیاسی – اجتماعی می باشد ، امروز جمهوری اسلامی از انوای بحرانهای متعدد از جمله بحران مشروعیت ، بحران توزیع ، بحران هویت و .... که دامنگیر رژیم سیاسی ایران شده ،رنج می برد ، بنابراین رژیم با قبول آرای مردم در این انتخابات مهر تائیید زده بر مطالبات جامعه و در واقع مطالبات جامعه را به رسمیت شناخته ، این وضعیت منجر به باز شدن منافذی می گردد، که در صورت بهره برداری درست و حداکثری از آن ، امکان ایجاد تغییراتی گام به گام وجود دارد
اگر چه ممکن است که روحانی به عنوان یک شخصیت میانه رو قبل از هر چیزی در کارها و عملکردهایش منافع نظام و حفظ نظام را در اولویت قرارا بدهد ، اما اینکه جامعه چه منفعتی خواهد دید بستگی به ابرام و پایداری جامعه در پیگیری اهدافش دارد ، یادمان باشد که مشارکت پروسه ای ممتد و مستمر است که رای دادن بخشی از این فرآیند را تشکیل می دهد.