• جامعه ترکیه مانند دیگر کشور های منطقه به سرعت و شتاب حیرت آور و شگفت انگیز در حال تغییر و دگرگونی عمیق است، هر تحول و تغییری در آن، کشور های منطقه را به شدت تحت تاثیر قرار خواهد داد. بیشترین تاثیر آن در ایران و عراق مشاهده خواهد شد زیرا هر دو کشور شرایط و ویژگی های لازم را برای دگرگونی های ساختاری دارند ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
چهارشنبه  ۵ تير ۱٣۹۲ -  ۲۶ ژوئن ۲۰۱٣

اعتراض همراه با مقاومت سرسختانه و پیگیر جوانان، روشنفکران، اقشار مختلف اجتماعی و اتحادیه های کارگری و کارمندی در برابر خواسته های دولت اسلامگرای ترکیه همچنان ادامه دارد و با گذشت زمان و خشونت گسترده پلیس ابعاد وسیعتری بخود می گیرد. اعتراض نخستین در ٣۱ مای از سوی طرفداران محیط زیست برای پیشگیری از قطع درختان پارک کوچکی بنام « گزی پارکی » آغاز شد که با حمله خشن و بی رحمانه پلیس ضد شورش روبرو شد. این حادثه شعله اعتراض و آتشی را روشن کرد که به سرعت در همه استان های ترکیه گسترش یافت و دولت اردوغان را به شدت نگران کرد. دولت اردوغان با استفاده از همه ابزار سرکوب، ارعاب و تهدید هنوز موفق به مهار آن نشده و از توفان به پا خواسته و خشم توده های مردم، بویژه جوانان سرخورده و مایوس از اجرای سیاست های اقتصاد لیبرالیستی( درخواست های بانک جهانی و صندوق بین المللی پول ) نجات پیدا نکرده است. با اجرای این سیاست ها، هزینه های بهداشتی، آموزشی و حمایتی از مردم محروم به سرعت و به شدت کاهش پیدا کرد. اموال عمومی و ثروت ودارایی های مردم ( شامل زمین، کارخانه، بانک و موسسات دیگر) بنام خصوصی سازی در اختیار خودی ها( افراد وابسته به حزب حاکم با گرایش های مذهبی) با بهای ناچیز قرار گرفت. رانت خواری با تشویق و حمایت از سرمایه های خارجی و شراکت با آنان رواج یافت. ساختمان سازی بویژه در شهر های ساحلی و توریستی و فروش آن به اتباع خارجی و داخلی زمینه رشد سریع، و روز افزون آن را فراهم کرد. این بخش از اقتصاد در مدت کوتاهی آنچنان رشد یافت و فربه شد که به ساختمان سازی در خارج از مرز های ترکیه هم مبادرت کرد. در این بخش پردرآمد از اقتصاد که در دست اعضای دولت، حزب عدالت و توسعه و طرفداران آن قرار داشت تراکم سرمایه به سرعت افزایش یافت. تا جائیکه برخی از زمین ها، پارک ها و مراتع متعلق به عموم با نام خصوصی سازی به تملک آنان درآمد و ساخت و ساز در آنها به شیوه های گوناگون از ساختمان های مسکونی گرفته تا مراکز تجاری و برج سازی رونق گرفت. عملکرد دولت اردوغان در پارک « گزی » هم در این راستا بود که با واکنش سریع مردم و طرفداران محیط زیست روبرو شد. مقاومت اعتراضی مردم در استابنول در اندک مدتی هسته اصلی و همبستگی را بین هنرمندان، روشنفکران، کارگران و زحمتتکشان بوجود آورد. در این میان طرفداران لائیسم که دل نگران اقدامات و عملکرد های پنهان حزب اسلامگرای عدالت و توسعه بودند به آن پیوستند.
جمهوری نوین ترکیه بیش از ۹۰ سال است با اصل لائیسم در قانون اساسی خود شکل گرفته و مردم با آن زندگی کرده اند. مردم ترکیه با خاستگاه طبقاتی گوناگون و گاهی با باور های مذهبی و پایبندگی به آموزه های اسلامی به این اصل مهم در قانون اساسی اعتقاد دارند و آن را عامل اتحاد بین مردم و اصل حقوق شهروندی با ادیان، اعتقادات و مذاهب گوناگون می دانند. مواد اصلی از قانون اساسی و حقوق جزا در سال های نخست تشکیل جمهوری نوین ترکیه از سویس و ایتالیا گرفته شده است، از آن رو نظام حقوقی ترکیه همواره تحت تاثیر اروپا قرار داشته و بازتاب آن در نظام آموزشی، دادگستری و حقوق اجتماعی و فردی مشاهده می شود. هر چند پایه های دمکراسی در ترکیه همواره لرزان بوده و به دفعات از سوی نظامی ها مورد تعرض قرار گرفته، باز هم در مقایسه با کشور های دیگر منطقه از دمکراسی نسبی بهره مند بوده است. شاید از این رو باشد که اقتصاد آن با همه کمبود ها بویژه در بخش انرژی قدم های اولیه را در راستای توسعه اقتصادی و اجتماعی برداشته است. جمهوری لائیک ترکیه در بین ۲۰ کشور توسعه یافته جهان قرار دارد، درصد باسوادی در آن ۹۵ درصد است، در بخش کشاورزی و تامین مواد غذایی خود کفا و در ردیف ۷ جهان قرار دارد، از نظر جلب توریست هم در رده ۷ جهان با نزدیک به ٣۰ میلیارد دلار درآمد از آن قرار دارد. صادرات صنعتی آن به بیش از ۱۵۰ میلیارد دلار رسیده است. ولی آنچه مسلم است همسو با این رشد اقتصادی و توزیع ناعادلانه ثروت و امکانات ، فاصله طبقاتی و تضاد های اجتماعی به شدت افزایش یافته است. از آن رو جامعه ترکیه دستخوش تحولات و تنش های شدید اجتماعی است. دولت اسلامگرا با اندیشه و تفکرات ارتجاعی خود گاهی دست به پخش مواد غذایی شامل ماکارونی، روغن خوراکی، شکر و... در بین تهیدستان می زند تا بقول خودش عدالت را در جامعه برقرار سازد و یا برخی از دلدادگان حزب که در سایه سیاست های آن به ثروت های باد آورده و هنگفتی دست یافته اند در ماه رمضان و اعیاد مذهبی به سیر کردن شکم گرسنگان می پردازند تا همبستگی دینی و مذهبی خود را بجا آورند و مانع از خیزش همگانی تهیدستان در جامعه شوند.
حزب عدالت و توسعه میراث دار تورگوت اوزال مجری سیاست های بانک جهانی و صندوق بین المللی پول است که از سال های نخست دهه ٨۰ با یاری کودتاگران نظامی سرنوشت سیاسی و اقتصادی کشور را در دست گرفت. دست دولت را با خصوصی سازی از اقتصاد کوتاه کرد. از اندیشه، تفکر و عملکرد اروپا فاصله گرفت و به آمریکا گرایش پیدا کرد. از همین سال ها برخی از ثروتمندان و سیاستمداران با گرایش های مذهبی فرزندان خود را برای تحصیل در رشته های علوم اجتماعی، مدیریت، سیاست و اقتصاد به ایالات متحده آمریکا فرستادند تا بتوانند در آینده نزدیک اداره اقتصاد و سیاست کشور را در دست گیرند و شیوه آمریکایی را جایگزین طرز تفکر اروپا سازند. به نظر می رسد این طرز تفکر و عمل با باور های اسلامی و مذهبی سازگاری بیشتری دارد. همین تفکر در سال های بعد دانشگاه های خصوصی خود را در شهر های بزرگ ترکیه تاسیس کردند تا کادر های لازم و ضروری را تربیت کنند و آموزش بدهند. فارغ التحصیلان اینگونه مراکز علمی و دانشگاهی در اسرع وقت کار و شغل دلخواه خود را پیدا می کنند و در مراکز اقتصادی و سیاسی نقاط کلیدی، حساس و تعیین کننده را در دست می گیرند. این در حالی است که هزاران نفر از فارغ التحصیلان دانشگاه های دولتی با مدارک بالا در جستجوی کار زمان می گذرانند و گاهی به دست فروشی و کار های کاذب دست می زنند. بنابرین حزب عدالت و توسعه با دیدگاه های مذهبی خود جامعه را به خودی و غیر خودی تقسیم کرده و تنش را در جامعه افزایش داده است. هرچند مقامات حزبی آن را انکار می کنند ولی واقعیت جامعه آن را نشان می دهد. افراد ثروتمند حزب تعداد زیادی از رسانه ها و کانال های تلویزیونی را خریداری کرده با تبلیغات بسیار وسیع و گسترده به پخش و نشر آموزه های دینی با چاشنی خرافات پرداخته و با استفاده از هنر پیشه های زیبارو و جذاب روسری و پوشش اسلامی را تشویق می کنند. در اغلب این کانال ها و رسانه ها به زنان توصیه می شود که در خانه بنشینند و به تربیت فرزند مشغول باشند، زیرا در تمام روز این کانال ها با هوشمندی و استفاده از کارشناسان خود به تبلیغ دین و مذهب می پردازند و خوشبختی بشر را در کاربرد آموزه های دینی می بینند و به مردم نشان می دهند.
رجب طیب اردوغان گرفتار در دنیای خود شیفتگی، خود را لنگر و ثبات اقتصادی و سیاسی ترکیه می بیند و همچنان خود را در مرکز همه موفقیت های سیاسی و اقتصادی ترکیه در سال های اخیر قرار می دهد. بگونه ای که خود را مرکز ثقل، الگو و ناجی دنیای اسلام و متفکر زمان می خواند. اردوغان گرفتار بیماری « نرو پیسکولوژی » شده که اغلب رهبران سیاسی بعد از ۱۰ سال زمامداری دچار آن می شوند. از آن رو است که کشور های دمکراتیک با سنت دمکراسی مدت مشخصی را برای رهبران سیاسی تعیین می کنند تا مانع از رفتار ناهنجار، موذیانه، خودمحوری، خود بزرگ بینی و گاهی تهاجمی آنان شوند. اینگونه افراد خود را بالاتر، برتر و تواناتر از دیگران می پندارند، خطا و اشتباه خود را نمی بینند و قبول نمی کنند، مخالفین خود را نادان، فریب خورده، خائن و گاهی عوامل بیگانه برای سنگ اندازی و مانع تراشی برای پیشرفت کشور می خوانند. از آن رو اردوغان با اطلاع از مقاومت و تظاهرات جوانان در میدان تقسیم استانبول، شگفت زده، ناباور و حیرت زده همراه با بی تفاوتی، آنان را گروه بی هویت، اراذل و اوباش و خارج از متن جامعه خواند. ولی گسترش تظاهرات و مقاومت به شهر های دیگر، نگرانی را در وی و هیئت دولت افزود. صدای تظاهرات از سوی عبداله گل رئیس جمهور، بولنت آریچ معاون نخست وزیر و وزیر کشور شنیده شد. آنان خواستار دیدار با اعضای« همبستگی تقسیم » شدند تا نوعی توافق بین آنان حاصل شود. اردوغان هنوز به زورگویی و انکار واقعیت و بحران موجود در کشور ادامه می داد و نیرو های ژاندارم را به یاری پلیس ضد شورش فرا می خواند.
برخی از فعالین اجتماعی و سیاسی رخداد های ترکیه را « بهار ترکی » می خوانند و آن را با حوادث کشور های عربی مقایسه می کنند، در حالیکه ساختار اجتماعی، اقتصادی و سیاسی ترکیه با آنها قابل جمعبندی و مقایسه نیست. ترکیه در راستای دمکراسی، جامعه مدنی و نهاد های دمکراتیک قدم های اولیه را بر داشته و بخشی از این پروسه را طی کرده است، از آن رو خودخواهی ها، سیاست های موذیانه و تلاش های پنهان حزب عدالت و توسعه را در راستای اسلامیزه کردن جامعه سکولار ترکیه، بنام اکثریت در مجلس بر نمی تابد و به آن واکنش نشان می دهد. ترکیه در مسیری قرار گرفته است که آن غیر قابل بازگشت است و دمکراتیزه شدن جامعه همچنان ادامه خواهد یافت و از ارزش های دمکراتیک که دستآورد بشر در طول تاریخ است دفاع کرده، جدا نخواهد شد. حوادث ترکیه را می توان با ۹۹ درصدی های آمریکا، جنبش جوانان و زحمتکشان یونان، اسپانیا، ایرلند، ایتالیا ، پرتقال، برزیل و دیگر کشورها مقایسه کرد که در آن تهیدستان، بیکاران و محرومان جامعه به پا خواسته با سیاست های اقتصادی و انقباضی دولت های خود مبارزه می کنند، آنان به فاصله طبقاتی در حال گسترش، به بی عدالتی، بیکاری و یاس و ناامیدی جوانان در جامعه خود اعتراض دارند. هر چند رفتار دولت و خشونت پلیس در ترکیه با آن کشور ها قابل مقایسه نیست و نخست وزیر ترکیه از زبان و الفاظی استفاده می کند که بیشتر مستبدین و سلاطین به آن متوسل می شوند. به هر رو، همبستگی رو به گسترش جوانان، روشنفکران، کارگران و کارمندان و حمایت نهاد های مدنی و صنفی از آنان شرایطی در ترکیه بوجود آورده است که حزب حاکم، طرفداران و رانت خواران آن را نگران و وحشت زده کرده است. اردوغان گاهی برای نشان دادن نیروی خود به لشگرکشی و سخنرانی در میادین دست می زند و تظاهراتی را در حمایت از خود ساماندهی می کند ولی ترس و نگرانی در چهره اش هر روز افزون تر می شود. از آن رو با عصبانیت و دلهره، تظاهر کنندگان را تروریست، عوامل مخرب و وابسته به خارج می خواند و تظاهرات را بازی بزرگ برای سد کردن پیشرفت و ثبات کشور می نامد.
بزرگترین و بیشترین نگرانی از گسترش این تظاهرات در بازار سرمایه مشاهده می شود، بیش از ۷۰ میلیارد دلار سرمایه خارجی در بازار بورس ترکیه فعالیت دارد، در پی گسترش تظاهرات و ادامه آن در هفته نخست، بیش از یک میلیارد دلار آن از بورس خارج شد، اضطراب، هیجان و دلواپسی همچنان در بازار بورس ادامه دارد. در این میان تضاد و رقابت بین سرمایه استانبول و سرمایه آناتولی هم رو به گسترش است و آن دو رفتار، برخورد وتفسیر یکسانی از این تظاهرات ندارند. بخشی از سرمایه داری ترکیه که در سال های اخیر به سرمایه هنگفتی دست یافته، آینده و رشد سریع خود را در دنیای اسلام جستجو می کند. این نوع از سرمایه داری بر این باور است که ترکیه توانایی رهبری دنیای اسلام و کشور های اسلامی را دارد و می تواند با بهره گیری از منابع انرژی آنها و بازار گسترده کشور های اسلامی، موقعیت خود را در جهان تثبیت و تقویت کند، بخش دیگری از سرمایه داری ترکیه با دفاع از ارزش های غربی و سکولاریسم خواهان پیوند با اتحادیه اروپا است، منافع اقتصادی و آینده خود را در گسترش این پیوند و پاسداری از ارزش های غربی می بیند، از آن رو دل نگران اصل لائیسم در قانون اساسی، شیوه زندگی و اندیشه اروپایی است که از سال پیش در کشور رواج دارد. حزب عدالت و توسعه تلاش می ورزد که اتحاد و همکاری و تفاهم آن دو را حفظ و توسعه بخشد، در این راستا گاهی قوانین و مصوبه های بسیار متضاد و متناقضی را از مجلس می گذراند و به اجرا در می آورد.
جامعه ترکیه مانند دیگر کشور های منطقه به سرعت و شتاب حیرت آور و شگفت انگیز در حال تغییر و دگرگونی عمیق است، هر تحول و تغییری در آن، کشور های منطقه را به شدت تحت تاثیر قرار خواهد داد. بیشترین تاثیر آن در ایران و عراق مشاهده خواهد شد زیرا هر دو کشور شرایط و ویژگی های لازم را برای دگرگونی های ساختاری (اجتماعی، اقتصادی و سیاسی) دارند. از آن رو صدای همبستگی اقشار مختلف ترکیه در راستای دمکراسی و آزادی خواهی در منطقه پژواک یافته و طنین افکنده است و می تواند جبهه وسیعی را در مبارزه با ارتجاع، تاریک اندیشی و خرافات باز کند...

دکتر محمد حسین یحیایی
mhyahyai@yahoo.se