• خدا یا بُن آفریننده هستی، یک برق، یا آذرخش، یا اخگر، یا یک تلنگر است. خدا، یک بوسه است. خدا، یک آهنگ و سرود و ترانه است. خدا، یک کوبه به دف و دایره و به تار است. خدا، یک دانه و هسته و تخمه است. خدا، نگاهی، به زیبائی ِ گـریـزنـده است. خدا، برقیست که زده میشود. ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
چهارشنبه  ۱۵ شهريور ۱٣٨۵ -  ۶ سپتامبر ۲۰۰۶

 
خدا، یا «بُن ِآفریننده هستی » در فرهنگ ایران خـودش ، « یک تـلـنگـُر»  است
*******************
خدا یا بُن آفریننده هستی، یک برق ، یا آذرخش ، یا اخگر، یا یک تلنگر است. خدا ، یک بوسه است . خدا، یک آهنگ و سرود و ترانه است . خدا، یک کوبه به دف و دایره و به تار است . خدا، یک دانه و هسته و تخمه است . خدا، نگاهی، به زیبائی ِ گـریـزنـده است . خدا، برقیست که زده میشود .
 
« آذرگشنسپ » به « بـرق » گفته میشود . « آذر» ، زهدان(= بنکده گرما+ آبگاه = ُبنکده تری و نمناکی ) است ، و « گشن + اسپه » ، به معنای « ماه پـُر» ، یا بهرام است که « مجموعه همه تخمهای نرینه گیتی » است . در تبری به برق آسمانی ، « اسبراد »  گفته میشود . اینست که ما نیاز بدان داریم که اندکی با « تصویراسب = اسپ » دراین فرهنگ آشنا شویم . چون ایرانشناسان، تصویری بسیارسطحی در ذهن ما از اسب جا انداخته اند . نامهائی که دارای پسوند « اسپ » هستند ، همه به غلط به « دارنده اسپ » ترجمه میگردند . گرشاسپ ، دارنده اسب لاغر است ( آخرکسی باید ازاینها بپرسد که اسب لاغرومردنی ، به چه درد میخورد که کسی بدان افتخار بکند که دارنده چنین اسبی است ) . « اســپ » ، نام ماه درمرحله سومش بود ( رجوع شود به مقاله « سه خدای ماه » درپایان کتاب ) ، که اینهمانی با « سیمرغ وسقف یا ساپیته ، زمان وهرماه قمری و آسمان  دارد . این واژه « ساپیته که به معنای سه زهدان و سه نای است ، ودرکردی  به بلند ترین نقطه و سقف گفته میشود » ، تبدیل به شکلهای « سبت ، سـپـد ، سـپـیـد ، اسپه، سپی » شده است . اینست که ماه یا سیمرغ ، درفرود آمدن به زمین « اسپی  برق آسا ، ویا براق که اسبی تیزرو است » میشود. براق ، معنای رخشنده و درخشنده و تابان هم دارد . همای آسمان ، تحول به « اسب برق آسا به براق » می یابد هما یا ماه ، آذرگشن اسپ یعنی برق میگردد.  برق خاطر، برق خیال ، برق روان ، برق شتاب ، برق صورت ، برق جولان ... میگردد . شناخت آنی میگردد
ندا رسید به عاشق ز عالم رازش
که عشق هست ، براق خدای ، می تازش
همان واژه « ویر» که به معنای برق است ، تبدیل به « فکرو یاد» میشود . مرغ سبکبال، تبدیل به « اسب برقی = براق » درروی زمین ، و سپس تبدیل به « ماهی تیزنگر» در دریا میگردد . اگر نگاهی به دین یشت و بهرام یشت کرده شود ، دیده میشود که دین که بینش چشم باشد ، درسه شکل پیکر به خود میگیرد ۱- کرکس ۲- اسب ٣- ماهی کر، ودرهمه این سه ، این سبکی و تیزروی و دور روی  بینش است ، که دین خوانده میشود . اینست که این آرمان معرفت حقیقی درفرهنگ ایران ، در عرفان هم میماند .  عرفان ، از« کندپائی عقل » مینالد .
دراینجا اشاره ای کوتاه به معنای اصلی واژه « اسپ » میگردد ، تا روشن گردد که اسپ به ماه گفته میشده است . به « شبدر» ، نامهای گوناگون داده اند . ازجمله « حندقوقا » است که دراصل « انده + کوکا » است و به آسانی میتوان دید که « حندقوقا » به معنای « تخم ماه » است ، چون کوکا به معنای « ماه » است(برهان قاطع ) . « شبدر= شب + در » هم به معنای « تخم آل » است ، چون شه و، همان آل است ( شرفکندی، فرهنگ کردی – فارسی ) . نام دیگر شبدر، دواسپست است . این واژه مرکب است از « دو + اسپ + است » . « است » به معنای تخم است و دیو هم خداست . پس ناگزیر« اسپ » ، ماه است .
اینهمانی سیمرغ آسمان ، با « اسب » در زمین ، روشنی به ادبیات ایران میاندازد . چنانکه « گرشاسپ » که « کرش + اسپه » باشد ، به معنای « ماه لاغر» یا  « هلال ماه » است ، چون پیشوند « کرش »، درسانسکریت به « لاغرشدن ماه » گفته میشود . ایرانیان ، با دادن نامی با پسوندهای گوناگون « اسپ » خود را اینهمانی با سیمرغ میداند . همانسان که « جاماسپ » ، که پیشوند « جام » را دارد ، به معنای « بهمنست که تبدیل به ماه ، یا هما » شده است ، چون « جام » که همان « یام »باشد درهزوارش « مانمن» است که « مینوی مینو» یا « بهمن » میباشد .  این نام را به جاماسپ ، به علت « فرزانگی و دانش و نیروی پیش بینی اش »  داده اند .
پس نیایشگاه آذرگشنسب ، مکانیست که « آذرخش آسمانی » ، درفرازکوه ، با تن انسان ، میآمیزد ، و انسان  را به بینش بهمنی آبستن میکند . یا به سخنی دیگر، جائیکه برق یا سیمرغ ، تخمی در اندام حسی  کیخسرو میاندازد ، و کیخسرو ، آبستن  به شیوه بهمنی میگردد، و بدینسان حقانیت به حکومت درایران پیدا میکند .
درشاهنامه دیده میشود که « رخش » اسب رستم ، درست چنین ویژگیهای بینشی را دارد . درهفت خوان رستم ، رخش است که درتاریکیها می بیند ، ودرهمان خوان نخست ، هنگامیکه رستم خفته است ، شیر درنده را که پیکریابی میتراس ( = ضحاک= دیوسپید ) و نشان « زدارکامگی » است می بیند ، و براو چیره میگردد ، و درهمان گام نخست، بر « دیو سپید » چیره میشود که رستم ، درپایان هفتخوان، بدان دست می یابد . این رخش است که درخوان سوّم ، « اژدهای نهفته درتاریکی » را می بیند، و میکوشد که رستم را ازخواب بیدارکند وبا خطر، آشناسازد ، ولی رستم ازاین تلنگرها برای بیدارشدن ، برآشفته میشود .
سوی رخش رخشنده بنهاد روی
روان رخش شد ، نزد  دیهیم جوی
همی کوفت برخاک ،  رو ئینه سـُم
سم برخاک کوفتن ، تلنگربرای بیدارکردنست
همیکوفت سُم و برافشاند دُم
تهمتن چو ازخواب ، بیدارشد
سر پرخرد ، پـُر  زپیکار شد
این جا فردوسی ، « سرپرخرد» را به طنز میگوید
به گِرد بیابان همی بنگـرید
شد آن اژدهای دژم  نا پدید
ابا رخش ، برخیره پیکار کرد
بدان کو ف سرحفته  بیدار کرد
دگر باره درشد ، به خواب اندرون
زتاریکی ، آن  اژدها شد برون
ببالین رستم ، تگ  آورد  رخش
همی کند خاک و همی کرد پخش
دگر باره ، بیدارشد ، خفته مـرد
برآشفت و رخسارگان کرد  زرد
بیابان همه سربسر بنگـرید            جز از تیرگی ، او بدیده ندید
بدان مهربان رخش بیدار   گفت   که تاریکی شب ، نخواهی نهفت
سرم را همی باز داری زخواب   به بیداری من ، گرفتت  شتاب
گرین بار سازی  چنین  رستخیز
سرت  را ببرّم  به شمشیر تیز
پیاده شوم سوی مازندران     کشم خود و شمشیر وگرز گران
ترا گفتم ار شیرت  آید  بجنگ  زبهرتو آرم  من او را به چنگ
نگفتم که امشب بمن بر شتاب   همی باش تا من بجنبم زخواب
سوم ره ،       به خواب اندر آمد سرش
ز ببر بیان داشت پوشش برش
ناگهان بدان اشاره به « ببربیان = بیوربغان» که رستم دربرداشت . ببربغان ، جامه ایست که زندگی را ازهرگزندی باز میدارد و ازسوئی سگ آبی مانند سگ ، نگهبان زندگی شمرده میشود
بغرید باز ، اژدهای دژم        همی آتش افروخت گفتی به دم
چراگاه بگذاشت رخش آن زمان    نیارست  رفتن بر پهلوان
دلشش زآن شکفتس ، بدو نیم بود
کش از رستم واژدها ، بیم بود
هم ازمهر رستم ، دلش نارمید
چو باد دمان ، پیش رستم دمید
خروشید وجوشید و برکند خاک
زنعلش زمین شد همه چاک چاک
چو بیدارشد رستم ازخواب خوش    برآشفت بر باره دستکش
چنین خواست روشن  جهان آفرین
که پنهان نکرد اژدها را زمین
هرچه رخش ( سیمرغ ) زمین را میکوبد ،  رستم، حاضر به بیدارشدن نیست و ازاین آذرخشهای بینش ، برآشفته میشود ، و حتا رخش را با خشم ، تهدید به مرگ میکند (که هرگز نکرده بود ) . این دشمنهای جان وخرد را دراجتماع ، که همیشه خود را درتاریکیها( مشتبه سازیها ، زیر پرده های قداست ) پنهان میسازند، وفقط هـنگام خواب ، می تـازنـد وفرو می بلعند ، با « بینش آذرخشی » ، میتوان دید . ولی رستم از بینش های آذرخشی سیمرغ ، بیدارشدنی نیست .  آذرخشها وتلنگرهای بینش ، نه تنها اورا به هوش نمیآورند ، بلکه اورامیآزارند وخشمگین میسازند .  این داستان تراژیک و فاجعه آمیز تاریخ ایران است . از بینش های آذرخشی حافظ و عطار و مولوی و .... بیدارنمیشوند ، و نیاز به « حفظ کردن دستگاههای فکری کانت وهگل ومارکس و هایدگرو ...... » دارند . با ید از تاریخ نهضت های اروپا رونوشت کامل بردارند، تا خود را بیدارکنند . ولی همیشه با یک تلنگراست که انسانها و ملتها  بیدارمیشوند . بیدارشدن یک فرد و یا یک ملت ، خود را ازنو زائیدن آن فرد و آن ملت » است . اینجاست که « خود ِعقل با همان استدلالاتش ، افسانه سازمیشود »
جان سپاریم بدان ، باده جان ، دست نهیم
پیشتر زانکه خردمـان ، سوی  افسانه بـرد
 
 
خدا، یا « بُن ِآفریننده هستی »
درفرهنگ ایران
خـود ش ، « یک تـلـنگـُر»  است
خدا یا بُن آفریننده هستی ،
یک برق ، یا آذرخش ، یا اخگر است
خدا ، یک بوسه است
خدا ، یک آهنگ وسرود و ترانه است
خدا ، یک کوبه به دف ودایره است
خدا ، یک دانه وهسته وتخمه است
خدا ،یک سنگریزه است که انداخته میشود
خدا ، پـیـتـک است
خدا ، یک دید ، یک لقیه است
خدا، یک مزه وچـاشـنـی است
خدا ، یک خیال است
خدا ، نگاهی به زیبائی ِ گـریـزنـده است
 
شاید ما همه اینها را به کردار ِ یک مشت تصاویر شاعرانه بپذیریم . ولی فرهنگ ایران ، درست چنین میاندیشید که گوهر خدا ، یا بُن آفریننده هستی ، تلنگریست . « خدا » ، مانند الله وپدرآسمانی و یهوه ، خلق نمیکند ، بلکه « با یک تلنگر، جهان را به هستی میانگیزاند» . ازاین رو خدا، بهار(نای به = وای به ) است ، و با یک « وزش» ، همه جهان را آبستن میکند .
درخواندن منطق الطیر عطار ، یک نکته بنیادی ، درنخستین دید ، به چشم نمی افتد . یک پرسیمرغ ، درچین افتاده است ، و با دیدن یا شنیدن خبراین « پر» ، جستجو آغازمیشود . یک پرسیمرغ ، خود ِ سیمرغ درتمامیتش هست  . سپس « هـد هـد » میاید . درگویش افتری دیده میشود که نام اصلی هدهد ، هو توتوک است در تبری هم « هوتود ، و هوتو تک » خوانده میشود . « هو + توتک ،  هو + توت ، هو ته تی » همه به معنای « نای به » است که سیمرغ باشد . نام دیگر هد هد ، « بـویـه » است . و گلی که اینهمانی با « ارتا خوشت » دارد ( روزسوّم ماه ) ، مرزنگوش نامیده میشود و نام دیگرش « عین الهدهد = چشم هدهد » است . ارتا ، دارای چشمان هدهد است که جنبش آبهای روان در زیر زمین را می بیند و میتواند سرچشمه راپیدا کند . به همین علت نیز او را « بویه » نامیده  اند . و « آل بویه » ، به معنای « ازتبار سیمرغ ، یا ارتا خوشت ، یا خرّم  » هست .
 سیمرغ ، یا بُن هستی یا خدا ، در آغاز، تحوّ ل به یک « تلتگر، یا تلنگ » می یابد . خودش یک برق میشود ، و این برق ( سنگ یا پر) را ، میافکند ، و این تلنگر، یا ناتریک ( درتبری ) ، انگیزنده است و میانگیزد . انگیزش ، بعث و قیامت و رستاخیز است .  انگیختن ، جنباندن و به حرکت درآوردن و ابداع کردن و زنده کردن و افروختن وروشن کردن و، نقش وصورت برجسته پدید آوردن ، و شادی آفریدن است .
زیزدان و از روز انگیختن
بیندیش و،  بس کن زخونریختن ( اسدی )
هنگامی سیمرغ به زال ، پـرخودش را میدهد ، با همان یک پرش ، همین « اصل انگیزنده » « اصل خود آفرینی » را به زال که فرزندش وجفتش هست ، میدهد . گوهر خدای ایران ، بکلی با الاهان نوری ، فرق دارد . دیده میشود که  یک معنای « تلنگ » ،  اندروای است . « وای» ، همان واژه « بــا » ی امروزه ماست ، چون « وای » ، « اصل پیوند کل هستی به هم » است ، « با » هست . البته « وای به = نای به » ، همان سیمرغ است ، که اصل پیوند است . با پیوستن است که «عشق وجان» باهم، پیدایش می یابد . این واژه، هم تبدیل به « بایست » شده است، که ضرورت باشد، و هم خود واژه ، معنای« حاجت » رایافته است ، و « اندرواخ » معنای « یقین » را دارد، چون آنچه بهم بسته شد ، یقین میآورد . درلغت فرس چاپ اقبال ( ص ۲۰۷ ) میتوان دید که تلنگ به معنای « روزبه » هم هست . روزبه ،  یا بهروز، همان بهرام است . بهرام و سیمرغ ( بهروز وصنم ) همان مهرگیاه و «هه سن به گی» و «همان سنگ» وهمان « مار» و همان «پـر» ، و همان بُن زمان و انسان است . ما تلنگررا با انگشت میزنیم . انگشت ( سبابه یا انگشت شست درکردی ، ئال خواج  یا شاده  خوانده میشود، و انگشت میانه، « گشتا ئورتی » خوانده میشود . آل خواجه و شاده و ئورتی، که تلفظی از « ارتا وارتی » هست ، همان سیمرغند .
در تبری به تلنگر، « ناتریک »  گفته میشود . پیشوند « نات » ، همان ناد یا نی است ، وپسوند ریک ، خنده ایست که دندانهای انسان ، نمایان بشود . پس  « ناتریک » ، خنده وقهقه نی است . تلنگر، لبخند ویا خنده نای است . تلنگر، انسان را قل قلک میدهد .خارخاردر دل است . سیمرغ ، سئنا( یا سه نای ) ، یا نای به = وای به است . خنده نای ، تلنگراست .
درفرهنگ ایران ، گوهر برق ( آذرخش ، ویر) خنده است . برق میخندد . تلنگر، خنده برقست . تلنگر، بینش خندانیست که برمیانگیزاند، و ازنو زنده میکند ، و به طرب ورقص میآورد ، و میآفریند  . سیمرغ و بهرام وبهمن ، در تلنگر، تبدیل به « دانه وتخم و سنگ ریزه یا اخگروبرق » ، میشوند،  و گنج در زمین ( در زهدان یا تن هرچیزی وهرانسانی ) میگردند .
همچنین واژه تلنگر در کردی ، که « په له پیتک» یا « پیتک » باشد ، تصویری را که سیمرغیان ازگوهر تلنگری خدا (بـُن زاینده وروینده وجوشنده ِ هستی بطورکلی ) داشته اند، چشمگیرتر میسازد . « په له » به معنای شتاب +  بسیار+ عجله است .  په لک ، هم به برگ وهم به شاخه، وهم به « پـِلک چشم » گفته میشود . البته « بهم زدن پلک چشم » ، متناظر با « دیدن برق » هست . « په ل » دارای معانی ۱-  اخگر ۲- شاخه ٣- برگ ۴- جزء  ۵ – موج  ۶ – سنگ برای انداختن است . هر واژه ای ، دراصل « تصویری » بوده است، و معانی آن واژه ،  صورت اصلی را باز سازی میکند . مثلا به رنگین کمان ،  په لکه ره نگینه گفته میشود، که مقصود « گیسو وزلف رنگارنگ » است . آنچه ویژگی تلنگری خدا یا بُن هستی را درفرهنگ ایران مشخص میسازد ، « پـیـتـک » است . پیتک  در تبری ، به خمسه مسترقه گفته میشود . این پنج روزپایان سال که شمرده نمیشد ، در فرهنگ سیمرغی، تخم پیدایش شش بخش هستی (۱- ابرآسمانی = سیمرغ=خدا + ۲- آب + ٣- زمین + ۴- گیاه + ۵- جانور+ ۶- انسان ) هست . درست دیده میشود که نخستین پیدایش این تخم ، سیمرغ یا خدا هست ، و ازخداست که آب پیدایش می یابد ، و درپایان ، برومیوه درخت ِ انسان ، همان « پیتک » است ، که ازآن خدا و گیتی میروید . دراین تصویر ِ بسیار ژرف ، خدا و انسان وجانور و... همه ازیک گوهر هستند و ازهم، پیدایش می یابند .
درپهلوی این « پیتک » را «وهی زک= بهی زک vahizak »  مینامند که به معنای « زهدان بهی » است . درتبری ، پیتک به « سرپنجه بی سروصدا راه رفتن » و همچنین به « مه  غلیظی که با عث محوشدن محیط گردد » گفته میشود .  دراردو ، پیت ، به شکم و زهدان، و درکردی به « فواره و آ غاز و اندک و یمن وبرکت ...» گفته میشود .  این معانی ، نشان میدهد که بُن کل هستی جهان وخدایان ، اندکی ( اند= تخم ) است ، که بُن است، و کل هستی وخدایان ، ازهمین « اندک » فواره میزنند و برون افشانده میشوند .     این تخم وبن کل هستی، یک تلنگر( = پیتک ) است . افتادن و انداختن تخم ( تخم = اَست ) برق  آسا در تن (زهدان= َاست ، در زمین ) است ، و این تلنگر زدن ، همان روندیست که به آن « سایه انداختن + سایه افکندن » هم گفته  میشود .