• بروز تظاهرات کارگری در سالونیک، الهام بخش نخستین منظومه بزرگ ریتسوس شد. در سال ۱۹۳۶ تحت تاثیر عکسی قرار گرفت که در روزنامه ای چاپ شده بود و در آن مادری در حال گریه کردن بالای جسد غرقه به خون فرزندش بود ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
آدينه  ۱۷ آبان ۱٣۹۲ -  ٨ نوامبر ۲۰۱٣

 یانیس ریتسوس ( متولد ۱۹۰۹، درگذشت ۱۹۹۰ ) در شهر مونمواسیا در سواحل شرقی یونان به دنیا آمد. در کودکی با نقاشی، پیانو و شعر آشنا شد. زندگی خانوادگی او را به فقر آلود، سوگ و مرگ نیز به همراه داشت. دوازده ساله بود که بیماری سل برادر بزرگتر و مادرش را از پای درآورد. بیماری و مرگ همسر، کار پدر را به جنون کشاند و دارایی های خانوادگیش از دست رفت. یکی از دو خواهرش چندی بعد دچار سرنوشت پدر شد. ریتسوس پس از پایان تحصیلات متوسطه عازم آتن شد و به شغل های جزیی پرداخت و خود نیز از بیماری سل در امان نماند. به خانه پدری بازگشت و از سال 1927 تا 1931 در آسایشگاهی بستری شد. پس از بهبودی به آتن مراجعت کرد و به عضویت حزب کمونیست یونان درآمد. مجموعه اشعار " تراکتور " را با الهام از ولادیمیر مایاکوفسکی در سال 1934 در همان چاپخانه‌ای که در آن کار می‌کرد، به چاپ رساند و در سال 1935 مجموعه " مقبره ها " را منتشر کرد.
    بروز تظاهرات کارگری در سالونیک، الهام بخش نخستین منظومه بزرگ ریتسوس شد. در سال ۱۹۳۶ تحت تاثیر عکسی قرار گرفت که در روزنامه ای چاپ شده بود و در آن مادری در حال گریه کردن بالای جسد غرقه به خون فرزندش بود که دراعتصاب کارگران توتون سازی شرکت کرده بود. ریتسوس با دیدن این عکس متاثر شد و دو روز خود را در اتاقک زیر شیروانی حبس کرد و اثر بزرگ خود " اپیتافیوس " ( سوء استفاده از نوشته روی سنگ قبر ) را سرود. پس از به قدرت رسیدن جناح راست دیکتاتوری آثارش به آتش کشیده شد. ریتسوس به بیانی جدید روی آورد و از سوررئالیسم به صورت رویا پردازی و انفجاری از تصاویر و نمادها سود جست و اشعاری سرایید که سرشار از غم و اندوه تلخی بود که از کودکی او را همراهی می کرد. دو مجموعه شعر " ترانهء خواهرم " در سال ۱۹۳۷ و " سمفونی بهار " را در سال 1938 به انتشار رساند.
    یونان دو دورهء رنجبار و سیاه تاریخی هجوم فاشیسم آلمان در جنگ جهانی دوم و سال های تاریک حکومت سرهنگان در سال های 1967 تا 1974 را به خود دیده است. ریتسوس در دوران جنگ به مقاومت یونان پیوست. در فاصله سال های ۱۹۴۵ تا ۱۹۴۷ با الهام از مقاومت دو اثر " بانوی تاکستانها " و " رمیوسینی " ( یونانیت ) را خلق کرد. در سال ۱۹۴۸ در پی ادامهء جنگ های داخلی، دستگیر و به همراه همرزمانش به اردوگاه ها و تبعید رفت.
    این چنین، در چشم انتظاری، / شب ها چندان دراز می گذرد / که ترانه ریشه افشان کرده درخت وار بر بالیده است. / و آنان که به زندان ها اندرند – مادر! - / و آنان که روانهء تبعیدگاه ها شده اند / هر بار که آهی برآرند / - نگاه کن! - / این جا برگی بر این سپیدار / می لرزد ( شاملو، 1381: ص 325 ).
    سال های ۱۹۵۲ تا ۱۹۶۷ از بار آورترین دوران زندگی شاعر است. آثار مهمی چون " سونات مهتاب " برنده جایزه ملی یونان و " تقویم تبعید1 " از دفترهای شعر این دوره است. در سال 1967 پس از آزادی یونان و آغاز جنگ داخلی کودتایی با حمایت آمریکا صورت می گیرد، در پی این کودتا یانیس ریتسوس هم دستگیر شده و با تشکیل دولت دیکتاتوری نظامی‌ اشعارش در این کشور ممنوع شد و چهار سال را در تبعید در جزیره های مختلف بسر برد. در این تبعیدگاه ها آثاری در باب تجربه اسارت و تبعید آفرید. برخی از آنها را مخفیانه به خارج فرستاد و برخی را درون بطری هایی به دل خاک سپرد. یک بار هنگامی که از تبعیدگاه باز می گشت، ۵۰۰ طرح و نقاشی آبرنگ به همراه خود آورد. با اعتراض هموطنانش، دولت دیکتاتوری مجبور به آزادی او شد.
    ترانه های میهن تلخ2 نمونهء بدیعی از شعر و موسیقی مقاومت در یونان است. ریتسوس در زندان با میکیس تئودور اکیس همکاری کرد و چنان که خودش می نویسد: " همهء این اشعار، به جز شانزدهمین و هفدهمین آن ها در یک روز ۱۶ سپتامبر 1968 در اردوگاه زندانیان سیاسی پارته نی ( واقع در جزیرهء له رس ) نوشته شده است. میکیس محرمانه پیغام فرستاده بود که می خواهد برای اشعار این روزگار موسیقی بسازد، و من این ها را نوشتم اما وسیله ای پیدا نکردم که به او برسانم. بعدها یک روز دیگر روی آن ها کار کردم: روز ۲۹ نوامبر ۱۹۶۹ در زندان کارلوواسی در جزیرهء ساموس، تا به صورت امروزی شان در آمد… این قطعات به دلایل آشکار و نیز به علت وسواس های خودم در مورد سادگی ناگزیر و آزاردهنده ای که دارد می بایست به آهنگ خوانده شود نه این که فقط به چاپ رسد. قطعات شانزدهم و هفدهم نیز در اول ماه مه ۱۹۷۰ در زندان کارلوواسی به دیگر قطعات افزوده شد " ( شاملو، 1381: ص 316 و 317 ).
    کلمات بینوا / غرقه‏ء اشک و خیس مرارت / تعمید دوباره می‏یابند. / پرند‏گانی که بال‏های خود را باز می‏آفرینند / به پرواز درمی‏آیند / به نغمه سرایی می‏پردازند / و کلماتی که نهان می‏کنند / کلمات آزادی‏ست. / بال‏های آنان شمشیرهایی ست / که باد را از هم می‏درد ( شاملو، 1381: ص 323 ).
    ریتسوس بیش از صد اثر خلق کرده است و ده بار کاندید صلح نوبل شد و هرچند این جایزه را در سال 1977 گرفت، مهمترین جایزه‌اش را جایزه‌ء صلح لنین می‌دانست که در سال 1975 دریافت کرده بود. ریتسوس در شعرش برشی از زندگی یا واقعیت و از کوچکترین مسایل و چیزها گرفته تا مناسبات کلان سیاسی و مبارزات اجتماعی را بازتاب می دهد.

پانویس:
1. یانیس ریتسوس. ( 1369 ). تقویم تبعید، ترجمهء فریدون فریاد، تهران: البرز.
2. احمد شاملو. ( ۱۳۵۹ ). ترانه‌های میهن تلخ، تهران: ابتکار. ( نوار صوتی ).

منابع:
1. شاملو، احمد. ( 1381 ). مجموعه آثار، دفتر دوم: همچون کوچه ای بی انتها، تهران: نگاه.