• مخاطب داستانهای بدکاری با خوانش دوباره به پایان بندی خاص داستان و یا غافلگیری پایان کار ایمان می آورد و به این درک می رسد که جز این پایان داستان نمی توانست پایان دیگری داشته باشد ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
سه‌شنبه  ۲٨ آبان ۱٣۹۲ -  ۱۹ نوامبر ۲۰۱٣

 
 
این روزها کتاب های زیادی چاپ می شود که بی هیچ تازه ای برای خواندن، دست به دست می رود تا سرآخر بی هیچ حرفی برای زدن، به جایی که آمده بازگردد و تنها جایی که باز کرده میان کاغذهای باطله ست. این روزها بی شمار آدم، هوای نوشتن به سر می کنند و تنها رسالت شان این می شود که چاپانده شوند و این همه نشر دست به دست می دهند تا از نابلدی که فقط می خواهد نوشته باشد کتابی چاپ شود، همین!
واکنش مخاطبان جدی ادبیات در برابر چاپ این همه کتاب بیشتر از این همین نمی شود. چرا که عادت کرده ایم زحمت تهیه و خواندن فلان کتاب چاپ شده را که رسانه ها در بوق کرده اند، به خود بدهیم و در پایان کتاب بنویسیم حیفِ آن درختی که برای تهیه کاغذ این کتاب بر زمین افتاده، بماند حکایت کسانی که حتی زحمت خواندن را هم به خود نمی دهند و طوطی وار به محض شنیدن صدای بوقچی های ادبیات، مولف کتاب بت شان می شود و چشم بسته برایش آواز از تو به یک اشاره از ما.... سر می دهند.
اما همیشه وجود دارد اماهایی که این معادله رسم شده در بازار کتاب و نشر را برهم می زنند و در این بازار مکاره، کتابی به دست مخاطب می دهند که رسمش جداست و خود صدا دارد و زبانش زنده است و هستی اش زندگی می کند بی انکه به انتظار باندی برای بلند شدن نشسته باشد و این بار کتاب « بدکاری »علی عبدالرضایی رسم جدیدی است در این همه مجموعه بی داستان که چاپ می شود. این قطعاتی که علی عبدالرضایی داستان کرده الحق که حکایتش متفاوت است،«بدکاری» کتابی ست پر رسم و راه و فرصتی برای کشف و شهود. کتابی که خواندن دارد نه یک بار و نه با یک چشم، که بارها و با چشمهایی کاملا باز باید خواند این کتاب بدکاره را.
داستان های «بدکاری» گاه در همان تعاریف رسمی داستان کوتاه زیبایی می کند :
« ... می‌گفت دو سال دیگر سارا باید برود مدرسه، دوست ندارم دخترم در دهات درس بخواند. مادر ولی زیر بار نمی‌رفت، می‌ترسید خانه به دوش شویم، می‌گفت اینجا لااقل سقفی بالای سرمان داریم، در شهر حتی اجازه نداریم گوشه‌ای چادر بزنیم. حالا ولی چه راحت خوابیده زیر چادر، بیدارش نکردم. آرام آمدم بیرون، همه جا به نظر آشنا می‌آمد، جاده‌ای که از کنار چادر می‌گذشت شبیهِ راهی بود که خانه‌مان را دور می‌زد، چاهِ آب، چرخ خیاطی، آن طشت، اصلن این درختِ برگ ریخته را هم که خودم کاشته بودم، اینجا که حیات خانه‌ی خودمان است پس خودِ خانه کو؟! ترسیده بودم، با عجله برگشتم به چادر، مادر بیدار شده بود، زُل زده بود به عکسی از پدر که پارسال انداخته بود و لابه‌لای های‌های گریه‌اش به زمین و زمان فحش می‌داد. بالاخره کار خودش را کرده بود، خانه را برده بود که بفروشد.» -از داستان :پیک نیک-
و گاه در شکل قانونیِ داستان، بی قانونی می کند و از دل این بی قانونی رسم زیبایی ایجاد می شود رسمی که انگشت در اشاره ی منطق می برد که دیوانه وار روایت خرده روایت های جهان متکثر از خود شود:
« گرچه کم سن و سال، ولی هم سن و سال که نبودیم.همیشه کلاسش بالاتر بود.الفبا را او یادم داده بود.آب را که بخش می کرد چنان حالی پخش می کرد که از خدا می خواستم لب هاش هرگز به «ب» نرسد.چه می شد اگر در حال «آ» هنوز همانطور وا می ماند و منظره ای که ردیف دندان هاش پشت سرخی لب هاش درست می کرد خراب نمی شد.گاهی که دستم می گرفت تا «آ»ی آب را بنویسم الف را آنقدر کش می دادم که صفحه فوری تمام می شد.همیشه دلم می خواست کاغذی داشتم این هوا،تا دست های ظریفش وقت بیشتری به دستم اختصاص دهد.دست های گرمی که از قرص سرماخوردگی زودتر عمل میکرد.»-از داستان: گناه.-
حتی در داستانی که منظم است به تمامیت منطق در کلیت داستانش قناعت نمی کند و در ضربه پایانی داستان تمام حدسی را که مخاطب به انتظارش نشسته است به هم می زند:
« مثل هر روز، همین که بیدار می شود می نشیند جلوی کامپیوتر، خوابِ مانیتور را خراب می کند، می رود توی ایمیلِ یاهو، باز یک نامه دارد، پس هنوز کسی هست که به او فکر کند، خوشحال می شود.
« نمی گم چطوری چون می دونم همیشه همونطوری ، واسه آدمی مثل تو که دائم داره تنهایی ش رو انجام می ده خواندنِ هر ایمیلی خوشحال کننده ست اما زیادی دل ات رو صابون نزن، تو شاید دنیا رو بتونی حرمسرای خودت بکنی اما من یکی رو خودت هم می دونی که هرگز نمی تونی، همین! »
قطعیتی که توی «همین» بود حالش را گرفته بود، اول خواست جوابش را ندهد اما دلش نیامد، نوشت « به هر که خواستم نزدیک شوم، کنار هر که خواستم بمیرم تو حایل شدی و گورت را بین ما کندی »
ینجا مکث کرد، دیگر ادامه نداد، پا شد! رفت توی آشپزخانه، قهوه ای درست کرد، تا یک قلُپ رفت بالا نظرش عوض شد، باز آمد جلوی کامپیوتر که ایمیل تازه ای برای خودش بفرستد»- از داستان ایمیل.-
در اکثر داستانهای بخش اول کتاب به نام « اندام وحشتناک قانون » عبدالرضایی چنان در باوری که برای مخاطبش شکل داده دست می برد که مخاطب با تمام ذهنیتش از پیرنگ داستان غافلگیر می شود. او به طرز وحشتناکی هیکل قانونی را که مخاطب به تماشایش نشسته با یک تلنگر بر هم می زند عنصر غافلگیری در بطن داستان به درستی تنیده شده است و باشخصیت و فضای کلی داستانها در یک راستای معنایی و ساختاری قرار گرفته است چنانکه وقتی کار تمام می شود تازه مخاطب به صرافت می افتد که برگردد و داستان را دوباره خوانی کند و از کشف دوباره تم عناصری که با پایان بندی خاص داستان هویت تازه ای به خود گرفته اند لذت ببرد.
مخاطب داستانهای بدکاری با خوانش دوباره به پایان بندی خاص داستان و یا غافلگیری پایان کار ایمان می آورد و به این درک می رسد که جز این پایان داستان نمی توانست پایان دیگری داشته باشد و تنها با این شکل تمام شدن است که دیگر عناصر به هویت تازه ای می رسند و نقش تازه ای در ساختار داستان پیدا می کنند پایان بندی ها نه تنها باعث انگیزش بازخوانی در مخاطب می شوند بلکه بستر شرکت مخاطب در داستان می شوند. مخاطب در بازگشت، خود نیز جزیی از داستان شده آن را با ذهنیت خود جلو می برد و به پایان می رساند:
« انگار تونلی روی اتوبوس خراب شده بود یا شاید بهمنی آمده بود و جای آدم ها سنگ نشانده بود بر تک تکِ صندلی ها، چه می دانم! هر چه داد می زدم کسی جواب نمی داد.صورت ها خونی شده چسبیده بود به شیشه هایی که هیچکدام جان سالم در بدن نداشتند. از بینِ آنها فقط یکی از مرا لنگ لنگان کشاندم از ماشین بیرون، نگاهی به دور و بر انداختم کسی نبود، بعد از کمی شلان شلان رفتن به رستورانی رسیدم که از بوی غذا و صدای آدمهاش پر شده بود اما کسی را نمی دیدم. کسی هم مرا ندید. در کوچه ی بغلِ رستوران تک و توکی خانه افتاده بود که چراغ هاش روشن بود اما... یکی یکی درِ خانه ها را زدم ، همه درها باز بود اما... داخل تک تک شان شدم اما...اما...اما هر چه کمک خواستم کسی نبود به دادم برسد، برگشتم! دوباره آمدم کنار اتوبوس، دیگر سنگی در کار نبود همه رفته بودند، حتی من هم بر هیچکدام از صندلی ها نه دیگر نشسته بودم، نه خوابیده! شوفر، شاگرد، از هیجکس خبری نبود. در را باز کردم، بعد هم نشستم یک وری پشت فرمان منتظر که برگردند. یک ساعتی نگذشته بود که یکی دیگر از ما آمد، مکثی کنار اتوبوس کرد و بعد بی آنکه مرا دیده باشد در را باز کرد و درست روی پاهام، پشت فرمان یک وری نشست،هرچه صداش زدم نشنید! نگاه کردم ندید، چندی گذشت و دوباره از دور رسیدم، مکثی کنار اتوبوس کرده نکرده در را باز کردم و دوباره پشت فرمان روی پاها نشستم ، بعد هم دوباره آمدم نشستم و باز آمدم نشستم و باز این بازی تا حالا که شهری پشت فرمان است ادامه دارد، حالا هم کی گفته کسی مرده!؟ ما همه آنهاییم .» - از داستان زمان لرزه
غافلگیری و باز بودن متن برای ورود مخاطب به عنوان جزیی سازنده در داستان در اکثر داستان های بخش اول به بهترین شکل نقش خود را ایفا کرده است بدون اینکه تصنعی در کار باشد یا نویسنده تمام بسترش را فدای آماده سازی برای یک غافلگیری کرده باشد.داستان های عبدالرضایی زنده است و کلماتش نفس می کشند و راه خود را از طریق جمله ها پیدا می کنند. انگار همین که داستان در ذهن نویسنده نقش می بندد، تکنیکهای ارائه خود را نیز با خود می آورد و حرکتی سیستماتیک برای نویسنده ای که آفریدگاری می کند، شروع می شود.
بااینکه استفاده بی رویه، تصنعی از زبان ایماژمحور در داستانهای این روزهای کشور ما آسیبی جدی است وقتی که زبان شاعرانه و تصویری در راستای محتوای داستان شکل نگرفته باشد نه تنها باعث بالا رفتن ارزش ادبی داستان نمی شود بلکه نشان دهنده ضعف نویسنده در انتخاب زبان درست برای ارئه محتوایش و عدم اشراف بر اجرای زبانی است. استفاده نابجا از زبان تصویری و پایان بندی های باز نه تنها باعث میخکوب شدن مخاطب برای کشف لایه های درونی داستان نمی شود بلکه این کار فقط میخی است که به دست نویسنده در اعصاب مخاطب کوبیده می شود!
خوشبختانه عبدالرضایی فریب این زبان را نخورده است و بجا و درست از زبان شاعرانه استفاده کرده است زبان شاعرانه ای که با تبحر خاصی آن را رام کرده و در داستان به کار برده ست.او موفق شده زبان شاعرانه ش را برای داستانهایی که محتوایشان خواهان چنین زبانی است به خوبی از زبان شعری اش دور کند و زبانی خاص داستان نویسی اش ایجاد کرده و در داستان هایی هم که این زبان را برای اجرایشان طلب نکرده اند، به درستی از زبانی با رعایت منطق زبانی و رسالت پیام رسانی استفاده کرده است. در داستانهای «بدکاری» ما شاهد برخوردهای متفاوت با زبان هستیم و با توجه به نیاز هر داستان، از زبان خاصی استفاده شده است و این ظرافت در استفاده از انواع زبان ها باعث شده هرکدام از سلیقه های مختلف داستانی در این کتاب گوشه ای دنج برای لذت بردن و کشف کردن پیدا کنند.
هر داستان کوتاه از این کتاب کوتاهتر از وقت ماست و این خود مزیتی است در عصر بی حوصلگی و بی وقتی. کوتاه هستند اما با مخاطب کوتاه نمی آیند و قدشان را با هر بار خواندن بلند و بلندتر می کنند و در همین چندسطر که داستان کرده اند حرف زیاد برای گفتن دارند، نه هر حرفی که دیده یا شنیده یا خوانده باشی حرف هایی از جنس جدیدِ زیبایی،حرف هایی برای ماندن در ورق های کهنه زمان. در همین چند سطر، هر سطر خود داستانی جداست و قدش از کلیت داستان کم نمی شود. بی راه نگفته بود رولان بارت که:« داستان، جمله ای است طولانی و هرجمله داستانی است کوتاه.»
«« چقدر پاریس را میس کرده ام، رسیده ام به قتلگاه، الان است که او را ببینم و اجرای تمام نقش های غم انگیز زندگی را به من بسپارد...»-از داستان کلاه آشپز-
«این روزها عشق قراردادی است که تنها بین دو دیوانه منعقد می شود،وگرنه جز به جانب انزجار نمی روند آنها که عاشقِ هم اند!»-از داستان کلاه آشپز-
«« مثل هر روز،همین که بیدار می شود می نشیند جلوی کامپیوتر،خواب مانیتور را خراب می کند،می رود توی ایمیل یاهو،باز یک نامه دارد، پس هنوز کسی هست که به او فکر کند،خوشحال می شود....»-از داستان : ایمیل-
« دائم پی امنیت بود، چه می دانست که امن تر از زندان پیدا نمی شود، در زندان غذایش آماده بود، فضایش آماده بود،سر وقت می خورد،سر وقت می خوابید و تا هر وقت دلش می خواست می توانست به مرگ ادامه دهد..»- از داستان تشریحِ انار –
« گرچه با من در بستری دوتایی خوابیدند، اما چون دو نفر بودند، دو تا نبودند، من سه نفر بودم!» - ازداستان اندام بدقواره ی لندن-
« آن سالها هنوز گذرش به تیمارستان نیفتاده بود،طفلی چه می دانست زمان کوهی ست ندیدنی »-از داستان : مغز میمون-
«پسرم! نوشتن زندان است و نوشتن افزودن سطرهایی که میله های زندانت می شود اگر بترسی»-از داستان ذکر غول-
« زمستان که می رود مرگ می رسد به رود، به رودخانه! مرگ رودخانه وقتی که می رسد به دهانه ی دریا، زیباترینِ مرگ هاست» - از داستان : ذکر رودخانه-
هر داستان از این کتاب گم شده ای از زندگی روزمره ماست که با خواندنش دوباره سرجایش قرار می گیرد تا دردش را در فکرمان مکرر کنیم. روزمر گی علی عبدالرضایی در این کتاب خاصیت دارد و به جایی نمی رود که آب زیرش بزند بلکه از دید عمیق این نویسنده همین روزمرگی گفتن دارد، در داستانش بیشتر به زندگی غربی غمگینانه تمایل نشان می دهد و در هیئت مهاجری بی وطن در آسمانِ اندیشه دیگرانی که ملت شان را یکی نمی دانند به پرواز در می آید و گاه یادش می رود وطنی هم در او مانده، اما ریشه های شمالی خود را چنان در زندگی غربی تنیده که لنگرود در مرکز لندن می بارد و تمام عابران کوچه های پاریس، لهجه ی گیلکی دارند و خیابان ها را از هر پایتختی در اروپا به سفر ببری به *ملال*(2) مردی می رسی که در غربت کلماتش شرجی پوشیده است، مردی که در هنوزش رودبار به زلزله می نشیند و وطن را برای ندیدن به *پیک نیک*(3) می برد.
تمام *فانتزی*(4 )فکرش این است که حتی در استانبول کنار لیلا با خودش تنهایی کند و به سبک ایرانی دلبری کرده، در گوش لیلا بگوید : * آخه من قربونت برم و بیام برگردم*(5).
به خواندن این کتاب که بنشینی اگر مهاجر باشی به شکل میله های آسمان غربتت در می آیی و هوای وطن به سرت می زند. وطن با تمام غم های دور و نزدیکش،در غربِ خودت به ایران می رسی و *زمان لرزه*(6) می گیری از این همه اتوبوس که در ساعت مچی ات تو را به وقت وطن در رشت نشان می دهند و اگر در ایران مهاجر غم های خودت باشی به حال بی وطنی گریه می کنی.
این مولف را که با چشمِ تمام مردم ایران اشک را به تماشا می نشیند باید با تمام لهجه های جغرافیای زبان مادری گریست.و این غم که از سطر سطر کتاب به قلب مخاطب رسوخ می کند نشان می دهد که علی عبدالرضایی با تمام دوری اش از مخاطب و سانسورش توسط بوقچی ها و ناپرهیزی اش در رفتار اخم، هنوز نویسنده ی به وقت ایران است وشدیدا ایرانی است، او گریه در غربت را پشت کلمات پنهان می کند و ایرانی، به چشم چرانی در کوچه های بارانی لندن می رود و تنهاتراز وقتِ ایرانیش به اتاق بی خوابش برمی گردد و به هر چهار دیوار اتاقش می گوید *بیایید آشتی کنیم، لطفا کمی نزدیک شوید*(7) و بعد که دیوارها به قدر یک *خودکشی در تابلو*(8) نزدیک آمدند عبدالرضایی در خیالش به یاد وطن آزادی می کند که ندارد.!
باید این کتاب را خواند که در دوری اجباریش از نشری که حق دارد ایران باشد و نیست غمگین نشود....هرچند باید این کتاب در ایران به راحتی به دست مخاطب مشتاق تازگی می رسید اما نشر ناکجا این مهم را به خوبی به انجام رسانده و هم به صورت الکترونیکی هم چاپی کتاب «بدکاری» را عرضه کرده است . نشر ناکجا که سالهاست تنها مونس ادبیات ایران در غربت شده است..
با هیچ بهانه ای نباید از تهیه و خواندن این کتاب که بارش را در تازگی بسته است شانه خالی کرد،باید جایی را در کتابخانه ها برای این کتاب خالی کرد.حضورش برای مخاطبی که در به در می زند برای دریافت داستانی از خود بودن، اتفاق مثبت و ارزنده ای است، اتفاقی عمیق در ادبیات داستانی که دیدگاه داستانی را با تمام محورهایش در چشم مخاطب جسنجوگر معنای تازه ای بخشیده و در تعریف و شکل ایرانی داستان تازگی کرده است. باید با باز کردن دریچه ای تازه به دیدار این کتاب بروی تا بخوانی و کشف کنی و تازه شوی البته اگر با همان دیدگاهی کلاسیک و تعریف شده با این مجموعه، به کشف و شهود بنشینی چیز زیادی نصیبت نخواهد شد و پذیرفتن اندامِ وحشتناک قانون در انجیلِ علی عبدالرضایی غیرممکن و دست نیافتنی می شود..
روایتهایی که هویت فرار را در زندگی امروز تعریف می کنند و حکم به گذشتن از مدرنیته می دهند،عبدالرضایی را راوی کرده اند، روایتگری که می خواهد از بن بست کامیونیسم در برود و سر به هر دری می زند و برای ارائه ذکرش از استفاده از هیچ سبکی هراس ندارد. او انگشت اشارهِ اش را رو به هر سبکی می گیرد، سرش میان قطعیت های سبکی و داستانی گردان است، اما روایتش و ساختار زبانش سرگردان نیست. نه مدرن است، نه پست مدرن را وضعیت قطعی داستانش می کند، شاید هم روزی به روی این باور در باز کنیم که این گونه نوشتنِ علی عبدالرضایی نومدرنیستی است که بیشتر از اینها در مجالهای بعدی، باید به تفسیر و تحلیل و تعریفش نشست.
در داستان های «بدکاری» مخاطب با انواع علی عبدالرضایی سر و کار دارد، تنوع در خلاقیت و زبان در این کتاب وام دار این است که نویسنده در هیچ بندی اسیر نمی شود، دربند هچ مسلکی نیست، و با تقلد و تبعیت از هیچ سبک و ثباتی، نوشتنش را اسیر دست ایدئولوژی نمی کند. گاه داستانی عینی با رعایت اصولی که گذشته باور است و چارچوب پذیر است پیش می رود و آفریدگاری و تازگی کردنش را با عنصر تعلیق و غافلگیری به مخاطب ارائه می دهد و گاه با داستانی زبانی مخاطب را درگیر دنیای تازه ای می کند، داستانی که در زایشِ زبان جان گرفته و خودِ زبان بار تصویری کار و لذت آفرینی حسی را به دوش کشیده است و تصاویرش تاویل پذیر و شریک کننده مخاطب در داستان هستند، و گاه داستانی سراسر ذهنی که در بخش دوم بیشتر از این نوع یافت می شود داستان هایی حاصل تخیل نویسنده و فرصتی برای لذت بردن مخاطبی که دنبال سیر کردن در فضایی تازه با تکنیکهایی نو و اجرای زبانی بکر است، در چند داستان نیز سبک نوشتن حتی از زبان زایشی فراتر می رود که خود را در اجرای زبانی، روایت، فرم و پیرنگ متفاوت تر کند، خلاقیت عبدالرضایی را در اجرای دو داستان *مغز میمون*(9 ) و *خودکشی در تابلو* (10) به اوج می رسد، طوری که در این دو اثر، عناصر داستانی با نگرش خاص نویسنده در چرخش مدام هستند و در هر پاراگراف دریچه های تازه ای به روی مخاطب گشوده می شود، این دو فرصتی برای مخاطبی است که داستان را فراتر از تکیه کامل به زبان محوری می خواهند و در اجرای داستان منتظر داستان هایی هستند که در تمام محورها خلاق و بکر باشد.
اگر نویسنده در بازنگری نهایی کتاب با سختیگری بیشتری با داستان ها برخورد می کرد و به حذف چند قطعه که بیشتر پهلو به خطابه می زنند، رضایت می داد ماحصل کار بسیار خالصتر از این می شد، چند قطعه که در بخش دوم کتاب هستند و موجودیتشان از منظر لحن، فرم، محتوا، چارچوب و اجرا بیشتر به خطابه و شرح درد رسیده است تا به داستان خلاقه ای که مدنظر نویسنده بوده است و چون وصله های کمرنگ، در میان این رنگین کمانِ تازگیِ داستان خود را چسپانده اند.
مخاطبی که مدت هاست منتظر خواندن کتابی خلاق در ژانر داستان است نه تنها با خواندن « بدکاری » احساس رضایت خواهد داشت بلکه به کشف های تازه ای نیز در تعریف های رسمی ادبیات داستانی خواهد رسید، شکی ندارم خواننده ای که کتاب های عبدالرضایی را خوانده است با خواندن این کتاب حتما به این نتیجه خواهد رسید که او در حیطه داستان نیز به کشف های تازه و تاثیر گذاری رسیده و « بدکاری » همانا « پاریس در رنو» ی او در داستان نویسی ست.

فیما نیک
اسلو، پاییز ۲۰۱۳
پانوشت ها:
1-اندام وحشتناک تنهایی : عنوان دفتر اول کتاب بدکاری
2-3-4-5-6-ملال،پیک نیک، فانتزی، آخه من قربونت برم و بیام برگردم و زمان لرزه : نام داستانهایی از کتاب بدکاری
7-دیشب به چهاردیوار اتاقم گفتم بیایید اشتی کنیم لطفن کمی نزدیک شوید میخواهم ببوسمتان»: بخشی از داستان هیکل بدقواره لندن از کتاب بدکاری
8-خودکشی در تابلو : نام یکی از داستانهای بدکاری
9- «مغز میمون» : نام داستانی از کتاب بدکاری

...
برای تهیه کتاب بدکاری می توانید به لینک زیر رجوع کنید
www.naakojaa.com