• گزارش سال ۲۰۱۳ «سازمان همکاری­های اقتصادی» نشان می­دهد که تفاوت جنسیتی هنوز در دست‌یابی به تحصیلات، شغل و درآمد موثر است...در ایران نیز در حالی که در سال‌های اخیر زنان اکثریت جمعیت دانشجویی کشور را تشکیل می‌دهند اما پای کار که وسط باشد، دستمزد کم‌تری عایدشان می‌شود. ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
چهارشنبه  ۱۴ اسفند ۱٣۹۲ -  ۵ مارس ۲۰۱۴

نازنین با ابروهای گره خورده و صورتی خسته وارد خانه می­شود. همه­ اعضای خانواده وقتی چهره او را می­بینند، یک سوال مشترک دارند:«باز چه اتفاقی در شرکت افتاده؟»
نازنین دوباره به خاطر اشتباه یکی از همکاران مردش، مجبور شده دو ساعت بیش‌تر در شرکت بماند.جالب این‌جا است که آقایان اضافه حقوق دریافت می­کنند اما نازنین می‌گوید:«مدیر شرکت از ابتدا درباره­ اضافه حقوق با من صحبت نکرد. هر بار هم بیش‌تر ماندم، چیزی به حقوقم اضافه نشد.»
لیسانس گرافیک دارد و در یک شرکت تبلیغاتی کار می­کند. او مطابق قانون وزارت کار، پایین‌ترین سطح دستمزد یک فرد با مدرک لیسانس را می‌گیرد.
می­گوید:« تازه بیمه­ای که برای من رد می­شود مثل بیمه یک فرد دیپلمه منشی است. این شرط مدیر عامل شرکت برای استخدام بود و من چاره­ای نداشتم چون می‌خواستم در رشته خودم کار کنم. بیچاره دوستم لیسانس نرم‌افزار دارد اما در یک شرکت خصوصی، منشی است.»
بیش از ۱۵۰ سال از اولین تظاهرات زنان برای افزایش دستمزد و بهبود شرایط کار می­گذرد اما هنوز در بیش‌تر کشورهای جهان، زنان با کم‌ترین دستمزدها و بدترین شرایط مشغول به کار هستند. در شرایطی که در قوانین بسیاری از کشورها به حقوق برابر زن و مرد اشاره شده اما در عمل، این قانون اجرا نمی­شود.
گزارش سال ۲۰۱٣ «سازمان همکاری­های اقتصادی» نشان می­دهد که تفاوت جنسیتی هنوز در دست‌یابی به تحصیلات، شغل و درآمد موثر است.
براساس این گزارش، از میان ۲۰ کشور توسعه یافته عضو این سازمان، زنان در تحصیلات عالی از مردان جلو افتاده‌اند اما میزان دستمزد آن‌ها از مردان کم‌تر است.
در ایران نیز در حالی که در سال‌های اخیر زنان اکثریت جمعیت دانشجویی کشور را تشکیل می‌دهند اما پای کار که وسط باشد، دستمزد کم‌تری عایدشان می‌شود.

مشکلات اجتماعی، نگاه سنتی و باورهای عرفی
اگرچه زنان به عنوان نیمی از جمعیت فعال در ایران می­توانند نقش تعیین کننده­ای در مسایل اقتصادی داشته باشند اما بسیاری از آن‌ها به دلیل درآمد پایین، به تنهایی حتی قادر به تامین مخارج زندگی خود نیستند. مشکلات اجتماعی، نگاه سنتی و باورهای عرفی جامعه موجب شده تا آن‌ها نتوانند شغل مناسب با درآمد کافی پیدا کنند.
بر اساس آمارهای دولتی به نقل از خبرگزاری ایرنا، بیش از ٣/۴ میلیون نفر از زنان کشور کار می­کنند. از این میان، بیش‌ترین تعداد در بخش خدمات با یک میلیون و ۶۹۲هزار و ۱۷۷ نفر به ثبت رسیده است و پس از آن، ٨۵۰ هزار و ۶۷۹ نفر در بخش کشاورزی و ٨۵۰ هزار و ۲٨۶ نفر نیز در بخش صنعت حضور دارند. به این ترتیب، بیش‎ترین تعداد زنان شاغل در بخش خدمات فعالیت می­کنند و سهم بخش صنعت پایین‌تر از سایر بخش­ها است.
این در حالی است که کار در بخش صنعت نسبت به خدمات و کشاورزی درآمد بیش‌تری دارد. با این وجود، گاه به دلیل مشکلات فرهنگی، عرفی و اجتماعی، زنان، انتخابی در بخش صنعت ندارند.
«مریم سعیدی»، جامعه شناس اصفهانی در این ارتباط به «ایران‌وایر» می‌گوید: «موانع اجتماعی و باورهای عرفی از مهم‌ترین مشکلات زنان برای انتخاب شغل است. برخی از این مشکلات در محیط کار است و بخش دیگر مربوط به خانواده­ها است. اما مشکل اصلی، فرهنگ سنتی حاکم بر جامعه است؛ برای نمونه، زنان در بسیاری از اداره‌ها و سازمان­ها نمی­توانند در رده مدیران کار کنند. البته از نظر قانونی برای کار کردن آن‎ها مشکلی وجود ندارد اما در عمل، مردان در الویت هستند. بنابراین، زمانی که موقعیت یکسان برای کار وجود ندارد، زنان مجبورند کارهای غیر تخصصی با درآمدهای پایین‌تر را بپذیرند.»
«سهیلا» لیسانس صنایع غذایی دارد. می­گوید:«کار اصلی من در کارخانه­های مواد غذایی است اما به دلیل دوربودن کارخانه­ها از شهر و تصور پدرم که محیط کارخانه­ها را مردانه می‌داند، اجازه ندارم در آن­جا کار کنم و مجبورم در شرکت­های کوچک، کارهای تئوری انجام دهم؛ کارهایی شبیه روابط عمومی که هیچ ربطی به رشته­ام ندارد.»
«مریم سعیدی» هم به مشکلات درون خانوادگی اشاره می‎کند: «در بسیاری از خانواده­ها هنوز مرد نان‎آور اصلی خانواده محسوب می­شود.در این خانواده­ها، کارها را به دو بخش مردانه و زنانه تفکیک می­کنند و برای هر کاری، جنسیت می­تراشند. این گروه معتقدند برخی کارها برای زنان مناسب نیست؛ برای نمونه، در بسیاری از خانواده­ها کار کردن دختر یا زن خانواده در کارخانه و یا کارگاه پذیرفته نیست. طبیعی است که وقتی فرد برای انتخاب شغلش با گزینه‌های محدودی روبه‌رو است، نمی‌تواند شغل پر درآمدی انتخاب کند.»
البته تفکیک جنسیتی کارها تنها عامل پایین آمدن درآمد زنان نیست. سعیدی تداخل نقش‌های خانوادگی و فعالیت‌های اقتصادی را عامل دیگر کم شدن درآمد زنان می­داند: «زنان در بسیاری از کشورها با مسوولیت پرورش فرزندان و اداره امور خانه روبه‌رو هستند. به همین دلیل، نمی­توانند وقت زیادی خارج از خانه صرف کنند در حالی که مرد از ابتدا کارش خارج از خانه تعریف شده است. طبیعی است که حقوق کسی که تمام وقت کار می­کند از کسی که پاره وقت فعالیت دارد، بیش‌تر است.»
البته این همه ماجرا نیست. در بیش‌تر مواقع، به مشاغل پاره وقت مزایایی تعلق نمی­گیرد. بیش‌تر کسانی که پاره وقت کار می­کنند، بیمه‌های درمانی، بی‌کاری، بازنشستگی و اضافه کاری ندارند. بنابراین، زنانی که پاره وقت کار می‌کنند حتی از مزایای جانبی هم بی­بهره‌اند.
هرچند نگاه سنتی و باورهای عرفی هم مشکلات زیادی برای زنان شاغل ایجاد کرده است اما به نظر می­رسد ارزش‌های اجتماعی و فرهنگی بر نگاه بسیاری از خود زنان نیز تاثیر گذاشته است.
«احمد سروندی»، جامعه شناس و استاد دانشگاه در این باره می‌گوید:«در حالی که زنان به تحصیل می­پردازند، تخصص می­گیرند و رشد می­کنند اما جامعه هنوز نگاه سنتی خود را دارد و برخی از ارزش­های این جامعه سنتی حتی برای زنان تحصیل کرده جامعه قابل قبول است. در چنین جوامعی، زنان ترجیح می دهند کار ثابتی داشته باشند، ساعت‌های مشخصی کار کنند و حتی سفرهای کاری کم‌تر بروند تا کم‌تر دور از خانواده باشند و بتوانند نقش همسر و مادر را به خوبی اجرا کنند. در واقع، الویت اصلی زنان، خانواده است در حالی که الویت بیش‌تر مردان، کار است. طبیعی است که در چنین شرایطی نمی‌توان انتظار داشت سطح حقوق زنان و مردان یکی باشد.»
«صادق احمدی»، مدیرعامل یک شرکت طراحی داخلی است. او بیش‌تر، کارمندان خانم استخدام می‌کند اما به چه دلیل بیش‌تر از زنان کمک می­گیرد؟ به «ایران وایر» می­گوید: «زنان خوش سلیقه­ترند، ضمن این­که قانع‌ترهم هستند و سر حقوق و مزایا خیلی چانه نمی­زنند چون بیش‌ترتامین خرج زندگی برعهده مردان است. کارمندان مرد مدام یا می­خواهند حقوق­شان را بالا ببرند و یا مساعده بگیرند. اما اغلب، خانم­ها برای تفریح کار می­کنند.»

سیاست‌های دولتی
پایین بودن درآمد زنان تنها به مشکلات اجتماعی و فرهنگی جامعه ختم نمی‌شود. برخی از تصمیم‌ها و سیاست‌های دولتی نیز در حوزه کار زنان مشکل‌ساز است. هرچند سیاست‌های دولتی در برهه‌ای از زمان اجرا و در زمانی دیگر لغو می‌شوند اما به دلیل شرایط بد کاری زنان در ایران، می‌توانند تاثیرات منفی زیادی داشته باشد. تصویب «لایحه کاهش ساعات کار زنان و دورکاری» در سال‌های اخیر از جمله سیاست‌های دولتی بود که تاثیر زیادی بر درآمد زنان داشت.
در شرایطی که مردان در ایران برای گرفتن موقعیت خوب شغلی در الویت قرار دارند، تصویب این لایحه از نگاه بسیاری از فعالان حقوق زنان، به نفع مردان بود. این لایحه که با هدف حمایت از سیاست افزایش جمعیت به تصویب رسید، با انتقاد گروه­های مختلف روبه‌رو شد. هرچند که مسوولان معتقد بودند این لایحه تنها برای حمایت از زنان در شرایط خاص تصویب شده­ است و موافقان، آن را با قوانین حمایتی زنان در جوامع پیشرفته مقایسه کردند. اما مخالفان بر این باور بودند که این طرح موجب کنار گذاشته شدن زنان از موقعیت­های کاری خواهد شد.
«سحر حسینی»، دانشجوی دکترای مطالعات زنان در دانمارک در این­باره می‌گوید: «در کشورهای توسعه یافته که مرخصی زایمان وجود دارد و برای زنان در شرایط خاص تسهیلاتی قایل می­شوند، زنان و مردان برای گرفتن موقعیت­های شغلی در یک جایگاه قرار می­گیرند و تخصص ملاک انتخاب است اما در ایران، مردان در الویت هستند.طبیعی است که زنان شانسی ندارند. در این شرایط، زنان گاهی مجبور می­شوند برای تثبیت جایگاه خود،حقوق کم‌تری بگیرند.»
طرح دورکاری نیز یکی دیگر از تصمیم‌های دولت دهم بود که به اعتقاد بسیاری از کارشناسان ، موجب کاهش دستمزدهای زنان شد. برپایه این طرح، زنان شاغلی که وجودشان در محیط کار ضروری نبود، می‌توانستند از خانه کارهای خود را انجام دهند.
زمزمه‌های اجرای این طرح در سال ٨۹ با ارایه طرح دورکاری کارمندان در وزارت‌خانه‌ها شنیده شد و در این میان، کارمندان زن در تیررس نگاه طراحان اجرای این طرح قرار گرفتند. هرچند با آمدن دولت جدید، اجرای طرح به دلیل پایین آمدن کارایی دستگاه‌ها، متوقف شد اما کارشناسان معتقد بودند اجرای آن حتی در مدت زمان کوتاه توانست ضربه بدی به زنان شاغل وارد کند.
«سیما اصغری»، رییس اتحادیه زنان کارگر استان آذربایجان شرقی در همان زمان به خبرگزاری ایلنا گفته بود: «مطرح شدن کاهش ساعات کاری و کار از راه دور برای زنان از سوی دولت و تایید آن از سوی مجلس در شرایطی که در حال رکود اقتصادی هستیم، ضربه‌ای سنگین برای زنان شاغل است.»

بی‌کاری، معضل دیگر
هرچند نسبت بالا بودن درصد زنان تحصیل‌کرده و درآمد پایین آن‌ها کمی عجیب به نظر می‌رسد اما آمار بی‌کاری زنان در سال‌های اخیر غیرقابل باور است.
براساس آمار منتشر شده مرکز آمار ایران در تابستان ۹۲، با وجود نرخ بی‌کاری ۱۰/۴ درصدی عمومی، نرخ بی‌کاری زنان بالای ۱۵ سال معادل ۲۱/۲ درصد بوده است. بر اساس این آمار، گروه سنی ۱۵ تا ۲۴ ساله بدترین شرایط را دارند و به عبارتی، در میان مهم‌ترین گروه متقاضی کار، ۴۵/٨ درصد بی‌کار هستند.
برهمین اساس، زنان گروه سنی ۱۵ تا ۲۹ ساله کشور دارای ۶٨۵ هزار و ۹۱۶ نفر بی‌کار، معادل۴۱/۷ درصد بی‌کاری هستند. وجود نرخ بی‌کاری بسیار بالا، نشان دهنده اوضاع بسیار نامناسب در بازار کار زنان است.
آمارها حتی در پاییز ۹۲ هم چندان امیدوار کننده نیست. با این که بر اساس آمار ۹ ماهه اول مرکز آمار ایران، درصد بی‌کاری نسبت به سال قبل کاهش پیدا کرده است، هنوز زنان سهم بیش‌تری از بی‌کاری دارند. 

منبع:ایران وایر