• در ایران با این که زنان بیشتر از گذشته وارد دانشگاه و عرصه عمومی شده اند اما همچنان بازنمایی درستی از آنان در رسانه های ایران وجود ندارد. در سریال ها یا فیلم های سینمایی هنوز زنان در نقش های کلیشه ای ظاهر می شوند. ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
پنج‌شنبه  ۲۲ اسفند ۱٣۹۲ -  ۱٣ مارس ۲۰۱۴

جمعی از پژوهشگران و فعالان حقوق زنان مجموعه ای از نوشته های تحقیقی خود را با عنوان "مروری بر وضعیت زنان ایران" در چارچوب بررسی برخی از شاخص های توصیف کننده وضعیت موجود و مرور سیاست ها و برنامه های مرتبط منتشر کرده اند. نویسندگان این مجموعه در باره ضرورت انجام این تحقیقات و انتشار آن به صورت گزارش،بر این نکته تاکید کرده اند که:"بررسی و ارزیابی وضعیت زنان در حوزه ها و عرصه های مختلف اجتماعی، می تواند محکی مناسب برای سنجش عدالت و برابری جنسیتی باشد. اگرچه در این خصوص برخی گزارش ها و آمارهای دولتی منتشر می شود، اما ضرورت دارد تا گزارش هایی مستقل و نقادانه توسط نهادهای مدنی و غیردولتی با عینک حساسیتِ جنسیتی نیز تهیه و منتشر گردد.                                 
با این منظور، گزارش پیش رو، به عنوان مروری اجمالی بر وضعیت زنان ایران در حوزه های جمعیت، سلامت، آموزش، اقتصاد، سیاست و رسانه با تمرکز بر بازه زمانی سال های ٨۴ تا ۹۲ تهیه شده است. در این مجموعه تلاش شده است تا علاوه بر مرور شاخص های آماری، سیاست ها و برنامه های مرتبط نیز مورد بررسی مقدماتی قرار گیرد. با این امید که در سال های آینده بتوان با تداوم این مسیر گزارش هایی جامع تر تهیه و ارائه داد. مقالات زیر در مجموعه "مروری بر وضعیت زنان ایران" فراهم آمده است.
بررسی شاخص های جمعیتی زنان و خانواده ها در ایران / جلوه جواهری
بررسی وضعیت بهداشت و سلامت زنان در ایران / نیکزاد زنگنه
نگاهی بر وضعیت آموزش زنان در ایران / بنفشه جمالی
مرور برخی از شاخص های اقتصادی زنان در ایران / فروغ سمیع نیا
بررسی وضعیت زنان ایرانی در ارتباط با قدرت سیاسی / نفیسه آزاد
نگاهی هشت ساله به وضعیت زنان در رسانه ها / مریم رحمانی

اینجامقاله "نگاهی هشت ساله به وضعیت زنان در رسانه ها" به قلم مریم رحمانی را می خوانید.
                                                                     ***
رسانه ها امروزه یکی از مهم ترین ارکان جوامع هستند و نقش غیرقابل انکاری در راهنمایی و هدایت افراد و جامعه پذیری آنان دارند. رسانه ها می توانند کلیشه های جنسیتی را کم رنگ تر یا برجسته تر کنند. رسانه ها نقش عمده ای در تغییرات فرهنگی، اجتماعی شدن، هویت بخشی و آگاه سازی اعضای جامعه ایفا می کنند، به همین دلیل، مصرف و کاربرد انواع رسانه ها از جهات گوناگون و در میان گروه های مختلف اجتماعی مورد توجه قرار گرفته است. به عبارت دیگر، گروه های مختلف اجتماعی بنا بر متغیرهای مختلف اجتماعی- فرهنگی هریک به گونه ای با رسانه ها پیوند خورده اند. جنسیت، از جمله مهم ترین متغیرهایی است که در تحلیل مخاطبان و استفاده های آنان از رسانه ها جایگاه خاصی دارد.
مصرف رسانه ای زنان یا نسبت زن و رسانه بیشتر از سه منظر شامل: زنان به عنوان تولیدکنندگان محتواهای رسانه ای، شیوه های بازنمایی زنان و نیز محتواهای رسانه ای مصرف شده توسط زنان مورد توجه قرار گرفته است. دسته نخست به این موضوع اشاره دارد که زنان تا چه میزان در نهادها و سازمان های رسانه ای حضور فعال داشته و تأثیرگذار هستند. این امر می تواند طیفی از نقش های مدیریتی و تصمیم سازی وتصمیم گیری تا تعداد کارورزان زن رسانه ای را دربرگیرد، اما مروری بر تحقیقات صورت گرفته نشان می دهد که نحوه نشان دادن زنان در رسانه ها از عمده ترین دغدغه های پژوهشگران این حوزه و به خصوص فمینیست هاست.
همان طور که راکوف بیان می کند :رسانه ها مشکلات و چالش های بسیاری را برای محققان این حوزه به وجود آورده اند. نوع، کیفیت و شمار تصاویر زنان در ژانرهای مختلف واقعی و تخیلی رسانه ای همانند فیلم، تلویزیون و مخصوصاً مجلات موضوعات مورد توجه پژوهشگران عرصه رسانه است.
در ایران با این که زنان بیشتر از گذشته وارد دانشگاه و عرصه عمومی شده اند اما همچنان بازنمایی درستی از آنان در رسانه های ایران وجود ندارد. در سریال ها یا فیلم های سینمایی هنوز زنان در نقش های کلیشه ای ظاهر می شوند. در این مجال سعی می شود ضمن مروری بر رسانه های دولتی که طی سال های اخیر(٨ساله دوره ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد) در حوزه زنان فعالیت خود را آغاز کرده اند بر میزان اشتغال زنان در رسانه ها،بازنمایی آنان در سریال ها و آگهی های تجارتی همچنین تصویر آنان در صفحه حوادث، بازنمایی زنان ورزشکار در رسانه ها و میزان مصرف زنان از رسانه پرداخته شود.

رسانه هایی برای زنان؟
خبرگزاری ایونا که در سال ٨٣ تاسیس شده بود تا خبرهای زنان را پوشش دهد درمهرماه ۹۱ لغو مجوز و سپس بسته شد. سردبیر ایونا که بعد از روی کار آمدن احمدی نژاد به «وفا» تغییر نام داد این لغو مجوز را سلیقه ای خواند. هدف از انتشار این خبرگزاری به انزوا رفتن سایت های فمینیستی عنوان شده بود. همچنین وب سایت هایی مانند مهرخانه، زنان پرس، ریحانه، به دخت، حجاب، تیار که منسوب به اصولگرایی هستند از جمله پایگاه های خبری هستند که طی دو سه ساله اخیر با هدف پوشش دادن اخبار زنان و برای نقد افکار فمینیستی راه اندازی شده اند. علاوه بر این ها باید به وب سایت تخصصی فمینیسم اشاره کرد که این پایگاه، یکی از پروژه‌های مرکز فرهنگی پژوهشی زنان است که سعی دارد با ترویج افکار و ادبیات برابری خواه میان زن و مرد مقابله کند.

مدیریت رسانه ها در دست مردان است
اعظم راود راد استاد علوم ارتباطات دانشکده علوم اجتماعی تهران می گوید: نقش زنان برنامه ساز در رادیو و تلویزیون می تواند در توسعه نگاه مثبت به زنان و نقش های گوناگون خانوادگی، اجتماعی و شغلی ایشان بسیار مهم باشد و در ایجاد فضایی تفاهم آمیز و مبتنی بر درک متقابل در جامعه موثر باشد. وی در باره نقش زنان در این رسانه می افزاید: تنها ۱۴درصد از مشاغل تولیدی رادیو و تلویزیون ایران در اختیار زنان است که بیش از ۶۰ درصد این تعداد در شغل هایی همچون تهیه کننده و منشی صحنه حضور دارند و در شغل های تولیدی همچون تصویر برداری، نورپردازی و آهنگسازی، کمتر از ده زن فعالیت می کنند. این استاد به حضور اندک زنان در مشاغل تولیدی صدا وسیما اشاره می کند و می گوید: ۸۵ درصد زنان شاغل در صدا و سیمای ایران در رادیو مشغول فعالیت هستند و تنها ۷/۲ درصد مدیران صدا و سیما را زنان تشکیل می دهند.
جایگاه زنان در مدیریت مطبوعات نیز در مقاله «بررسی جایگاه زنان در مدیریت مطبوعات کشور» نوشته ربابه مهاجری مورد بررسی قرار گرفته است. نویسنده نشان داده است که تمام مدیران مسئول و سردبیران ۱۲ نشریه مورد بررسی مرد هستند، علاوه بر این ۹۴ درصد اعضای هیئت مدیره و ۴/۷۰ درصد اعضای هیئت تحریریه را مردان تشکیل می‌ دهند. بنابراین زنان سهم اندکی در مدیریت و تحریریه روزنامه‌های پرشمارگان کشور دارند. وی نگرش‌ های مردان را مهمترین مانع ارتقای زنان به نقش‌های مدیریتی می ‌داند و افزایش خلاقیت و انضباط و تلاش بیشتر، توانمندسازی و آگاه‌ سازی زنان، بالا بردن دانش و آگاهی، کسب و افزایش مهارت‌های فنی و حرفه‌ای و اعتماد به نفس و خودباوری زنان را بهترین راه‌حل برای برون ‌رفت از وضعیت فعلی ارزیابی می‌ کند. «زن حضوری گسترده ولی نامرئی در رسانه» نوشته شیدا اعتضادی مقاله دیگری در این حوزه است که کمابیش به حضور کم رنگ زنان در مشاغل رسانه‌ای به رغم توانایی‌های حرفه‌ا ی آنان اشاره می کند. اما مقاله «زنان در حوزه اخبار رادیویی» ترجمه شیلا جلیلیان از زاویه‌ای دیگر به مشکلات زنان در مشاغل رسانه‌ای پرداخته است. نویسنده با برشمردن برخی شرایط ویژه زنان مثل مادر شدن، ویژگی ‌های جسمی، افزایش سن، محدودیت‌ های خاص زنان، کار زنان در حوزه مشاغل رسانه‌ای را سخت، رقابتی و تبعیض ‌آمیز ارزیابی کرده است .
از دیگر سو براساس تحقیق لیلی فرهادپور تعداد کل اﻋﻀﺎﯼ انجمن صنفی روزنامه نگاران ٣٨۲۲ﻧﻔﺮبوده از این میان ۱۱۵۰ نفر یعنی ٣۰ درصد زن هستند. طبق مقررات چنان چه بیش از ۶ ماه پرداخت حق عضویت در انجمن به تعویق بیافتد آن عضو تعلیقی محسوب می شود. از کل ۱۰۱۰ عضو تعلیقی ۲۱۰ نفر یعنی ۲۰ درصد زن هستند.
مسئولان عضویت و ثبت نام انجمن معتقدند که مردان روزنامه نگار معمولا برای صدور مجوز تردد در منطقه ممنوعه ترافیکی و یا کسب امتیازات دیگر کارت عضویت خود را تمدید می کنند در حالی که مشارکت صنفی زنان روزنامه نگار همیشه بهتر از مردان بوده است. همچنین ﻃﺒﻖ ﺁﻣﺎرهای ﻣﻮﺟﻮد هر ساله ﻓﺎرغ اﻟﺘﺤﺼﻴﻼن زﻳﺎدﯼ از رﺷﺘﻪ روزﻧﺎﻣﻪ ﻧﮕﺎرﯼ وارد ﺑﺎزار ﮐﺎر ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻴﺶ از ۶۰ درﺻﺪ آنان را زنان تشکیل می دهند.

سریال هایی که کلیشه های سنتی را بازتولید می کنند
به زعم گالاگر، زنان در رسانه ها هم در تولید و هم در محتوا به صورت فرودستانه بازنمایی می شوند. با وجود رشد چشمگیر حضور زنان در محیط های کار، میزان پیشرفت آن ها در مشاغل مختلف تصویر قابل قبولی از آنان در رسانه ها وجود ندارد. تحقیق «رسانه و سقف شیشه ای:تبین نقش تلویزیون در ارتقا زنان به سطوح مدیریتی جامعه» به تبیین نقش رسانه های جمعی در ارتقاء زنان به سطوح مدیریتی پرداخته که بدین منظور به بررسی ارتباط میان سازگاری برنامه های تلویزیون از ابعاد شناختی، هنجاری، تنظیمی و شکلی با موضوع رشد زنان از یکسو و ارتقاء آنان به سطوح مدیریتی از سوی دیگر پرداخته شده است. براساس یافته های این پژوهش در سطح اطمینان ۹۵ درصد میزان اثر معناداری برنامه های تلویزیونی بر ارتقاء زنان در جامعه ۴۲ درصد به دست آمده همچنین نتایج این تحقیق بیانگر این است که حدود ۴۲ درصد تغییرات در ارتقا وضعیت زنان در رسانه ها مربوط به تلویزیون بوده است (ابراهیم پور،۱٣۹۰).
با این جال نتایج یک تحقیق که به صورت تحلیل محتوایی کیفی و کمی انجام شده نشان از پنج کلیشه شخصیتی از زنان و مردان در سریال های تلویزیون ایران دارد. زن فریبکار، ناقص‌العقل، بی‌وفا، منفعل و فرودست و مرد صادق، عاقل، وفادار، فعال و فرادست. از میان این کلیشه‌ها، کلیشه‌های زن فریبکار و زن منفعل در حال بازتولید هستند و ناقص‌العقلی به زن منتسب شده و در مجموع زنان فرودست مردان هستند. در مقابل مردان صادق، عاقل، فعال و در مجموع فرادست زن توصیف می‌شوند. بی‌وفایی کلیشه‌ای فراموش شده است که از گردونه بازتولید خارج شده است (صادقی فسایی،۱٣٨۴).

حضوری حاشیه ای زنان در آگهی ها
بازنمایی زنان در آگهی های تجارتی از دیگر موضوعات مورد توجه فمینیست هاست. ٣۰ آﮔهی ﺗﺠﺎری از ﻣﻴﺎن آگهی هایی ﻛﻪ در ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﺎنی اﺑﺘﺪای ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ۱٣٨۶ﺗﺎ اﺑﺘﺪای ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ۱٣٨۷ از ﺷﺒﻜﻪ ﺳﻮم ﺳﻴﻤﺎ ﭘﺨﺶ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ،ﺑﺮای ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺷﺪه است. ﻧﺤﻮه ﺑﺎزﻧﻤﺎیی رواﺑﻂ ﺟﻨﺴﻴتی و ﺑﻪ وﻳﮋه ﺑﺎزﻧﻤﺎﻳﻲ زﻧﺎن در آﮔﻬﻲ ﻫﺎی ﺗﺠﺎری اﺳﺖ. ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ آﮔهی ﻫﺎ از ﻣﻨﻈﺮ ﻧﺤﻮه ﻧﻤﺎﻳﺶ ان ها ﻧﺸﺎن می دﻫﺪ ﻫﻨﻮز در اﻛﺜﺮﻳﺖ آﮔهی ﻫﺎ زﻧﺎن در ﻧﻘﺶ ﻫﺎی ﻛﻠﻴﺸﻪ ای ﻇﺎﻫﺮ می ﺷﻮﻧﺪ (عبدالهیان،۱٣٨٨).
ﻧﻤﺎﻳﺶ زﻧﺎن در ﻧﻘﺶ ﻳﻚ ﻣﺘﺨﺼﺺ و ﻳﺎ در ﺣﻴﻦ اﺳﺘﺮاﺣﺖ و اﻧﺠﺎم اﻣﻮری ﺑﻪ ﻏﻴﺮ از ﺧﺎﻧﻪ داری و ﻫﻤﺴﺮداری، ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎی ﺑﻬﺘﺮی از زﻧﺎن را در آﮔﻬﻲ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻲ ﻛﺸﺪ؛ اﻣﺎ ﺣﺘﻲ در اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ آﮔهی ﻫﺎ ﻧﻴﺰ زن ﻫﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺮدﻫﺎ ﭼﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻋﺎﻣﻠﻴﺖ و ﻛﻨﺶ ﮔﺮی و ﭼﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻋﺪدی، در رﺗﺒﻪ دوم ﻗﺮار میﮔﻴﺮﻧﺪ. آﻧ ﭽﻪ در ﺑﻴﺸﺘﺮ آﮔهی ﻫﺎی ﻧﻤﻮﻧﻪ در اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ آﺷﻜﺎرا دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد، اراﺋﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮی از ﻣﺮد ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﺟﻨﺲ ﺑﺮﺗﺮ و ﺧﺮدﻣﻨﺪﺗﺮ و ﻧﻴﺰ ﺗﻔﻮق ﻣﺮد ﺑﻮدن ﺑﺮ زن ﺑﻮدن اﺳﺖ. ﺑﺮای ﻣﺜﺎل، ﺣﺘﻲ در آﮔهی «ﺗﺎر و ﻣﺎر» ﻛﻪ در آن زﻧﺎن ﺑﻪ ﻧﺤﻮی «ﻣﺜﺒﺖ ﺗﺮ» ﺑﺎزﻧﻤﺎﻳﻲ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ، ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه ﺷﺎﻫﺪ دوم ﺑﻮدن آنﻫﺎ ﻫﺴﺘﻴﻢ. در اﻳﻦ آﮔهی ﻣﺮدان در ﭘﻴﺶ زﻣﻴﻨﻪ و زﻧﺎن در ﭘﺲ زﻣﻴﻨﻪ ﻗﺮار دارﻧﺪ و ﻣﺮدان، ﻓﻌﺎل ﺗﺮ از زﻧﺎن ﺑﻪ ﻧﻈﺮ میآﻳﻨﺪ. ﻧﻤﻮﻧﻪ دﻳﮕﺮ، در آﮔﻬﻲ اﻣﺪاد ﺧﻮدروی ﺳﺎﻳﭙﺎ دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ در آن ﺑﺎزﻧﻤﻮدی از «ﺧﺮدورزی ﻣﺮداﻧﻪ» و «بی ﺧﺮدی» زﻧﺎﻧﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه اﺳﺖ (همان).
زن اﻳﻦ آﮔﻬﻲ- ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻫﻤﺴﺮ و ﻣﺎدر- ﺑﺎ ﭼﻬﺮه ای درﻣﺎﻧﺪه از ﺣﻞ ﻣﺸﻜﻞ ﺳﺎده ﺟﺎﻳﺎبی ﺑﺮای اﺳﺒﺎب ﺑﺎزی ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﺑﺎز می ماﻧﺪ و ﭘﺪر -ﺑﺎ ﭼﻬﺮه ای ﻣﻘﺘﺪر و ﻣﺮداﻧﻪ- از راه می رﺳﺪ. اﻳﻦ مسئله ﺑﺮای زن ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻳﻚ ﻣﺸﻜﻞ ﭘﻴﭽﻴﺪه و ﻏﺎﻣﺾ و ﺑﺮای ﻣﺮد ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻳﻚ اﻣﺮ ﭘﻴﺶ ﭘﺎ اﻓﺘﺎده ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ در آﻣﺪه اﺳﺖ و ﻣﺮد ﺑﻪ ﺳﺎدگی آن را ﺣﻞ می ﻛﻨﺪ و ﻟﺒﺨﻨﺪ ﭘﻴﺮوزی ﺑﺮ ﻟﺒﺎﻧﺶ ﻇﺎﻫﺮ می ﺷﻮد (همان).
از ﻧﻈﺮ کمی ﻧﻴﺰ در آﮔهی ﻫﺎی ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮﻧﻲ ﻏﻠﺒﻪ ﺑﺎ ﻣﺮدان اﺳﺖ و زﻧﺎن در اﻗﻠﻴﺖ ﻗﺮار دارﻧﺪ؛ ﭼﺮا ﻛﻪ در ﺑﻴﺸﺘﺮ آﮔهی ﻫﺎ ﺷﺨﺼﻴﺖ اﺻﻠﻲ ﻣﺮد اﺳﺖ و زﻧﺎن ﻳﺎ در ﺣﺎﺷﻴﻪ ﻗﺮار دارﻧﺪ و ﻳﺎ «دﺳﺘﻴﺎر» ﻣﺮدان ﻫﺴﺘﻨﺪ. آﮔهی ﺑﺎﻧﻚ ﻣﻠﺖ ﻳکی از ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎیی اﺳﺖ ﻛﻪ در آن زنی ﺑﺎ ﭼﻬﺮه ای ﻧﺎﻣﺸﺨﺺ در راﻫﺮوی ﺗﺎرﻳﻚ ﺧﺎﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻓﻘﻂ دﺳﺖ او را ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ، ﻛﻴﻒ «ﺷﻮﻫﺮش» را ﺑﻪ دﺳﺘﺶ می دﻫﺪ و او ﺑﺎ ﭼﻬﺮه ای ﻣﻘﺘﺪراﻧﻪ و ﻣﺼﻤﻢ ﺑﻪ ﻧﺒﺮد ﺑﺎ زﻧﺪگی می رود و زن در «ﺗﺎرﻳکی» ﺧﺎﻧﻪ ﭘﻨﻬﺎن می ﻣﺎﻧﺪ. زﻧﺎنی ﻛﻪ در ﺑﻴﺸﺘﺮ آﮔهی ﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ در می آﻳﻨﺪ، ﻋﻤﻮﻣا ﻣﺼﺪاق دﻳﺪﮔﺎه ﺳﻨتی «زن ﺧﻮب» ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻳﺎ در ﺣﺎل اﻧﺠﺎم اﻣﻮر ﻣﻨﺰل ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺴﺘﺸﻮ اﺳﺖ ﻳﺎ دﺧﺘﺮی اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮای «آﻗﺎﺟﻮﻧﺶ» ﺑﺎ ﻣﻬﺮﺑﺎنی و ﻟﺒﺨﻨﺪ ﭼﺎی می آورد. ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﻳﻚ آﮔهی، دﺧﺘﺮ ﺑﭽﻪ ﺧﺮدﺳﺎلی را می ﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ در ﺣﺎل ﺑﺎزی ﺑﺎ اﺳﺒﺎب ﺑﺎزی ﻫﺎﻳﺶ اﺳﺖ و ﺧﻮد را ﺑﺮای ﭘﺬﻳﺮش ﻧﻘﺶ ﻫﺎی ﻣﺎدری و ﻫﻤﺴﺮی در آﻳﻨﺪه آﻣﺎده می ﻛﻨﺪ (همان).
زﻧﺎن در آﮔﻬﻲ ﻫﺎ ﺣﻀﻮری در ﺣﺎﺷﻴﻪ دارند؛ ﻳﻌنی در این تبلیغات ﻣﺮداﻧﻲ را می ﺑﻴﻨﻴﻢ، ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻤﺎم ﻗﺪ و ﻳﺎ از ﻧﻤﺎی ﺑﺴﺘﻪ و زﻧﺎنی ﻛﻪ در ﭘﺲ زﻣﻴﻨﻪ در آن دور دﺳﺖ ﻫﺎ ﺑﺮای ﺧﻮدﺷﺎن ﭘﺮﺳﻪ می زﻧﻨﺪ و ﭼﻬﺮه ای از آن ﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ در ﻧمی آﻳﺪ و ﻣﺤﻮ و ﻧﺎﭘﻴﺪاﻳﻨﺪ و ﻓﺎﻗﺪ ﻫﻮﻳﺖ. بناﺑﺮاﻳﻦ،در اﻏﻠﺐ آﮔﻬﻲ ﻫﺎی ﺗﺠﺎری ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن در اﻳﺮان، ﻣﺮدان ﻧﻘﺶ «ﻓﺮادﺳﺖ» و زﻧﺎن ﻧﻘﺶ «ﻓﺮودﺳﺖ» را دارﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ از دو ﻣﻨﻈﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ: ۱) آﮔهی ﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻳﻚ «آﻳﻨﻪ» ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدﺳﺎﻻر را ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ و ۲) اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ آﮔهیﻫﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧﮕﺮش ﻫﺎی ﺧﺎص ﺟﻨﺴﻴﺘﻲ در ﻣﻴﺎن ﺑﻴﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﻲ ﺷﻮﻧﺪ، ﮔﺮﭼﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﺪود، ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﺜﺒتی از زﻧﺎن را ﻧﻴﺰ ﺷﺎﻫﺪ ﻫﺴﺘﻴﻢ (همان).
زنان قربانیان همیشگی صفحه حوادث
پژوهش محتوای اخبار بزه دیدگی زنان در چهار روزنامه همشهری، ایران، مردم سالاری و اعتماد در فاصله زمانی ۵ اردیبهشت تا ۵ دی ماه ٨٨ را مورد تجزیه و تحلیل کیفی قرار داده است. دراین پژوهش فرض بر این بوده که زن بودن و زنانگی از عواملی است که سبب ایجاد مساله مذکور می شود. پرسش اساسی در این پژوهش این است که چگونه رسانه های نوشتاری، بزه دیدگی زنان را ترسیم می کنند. یافته های پژوهش نشان می دهند که زنان همواره در نقش قربانی و مردان در نقش معترض ظاهر شده اند. همچنین رسانه ها به دو صورت به بازنمایی زنانی که قربانی جرم هستند، میپ ردازند؛ نخست زنان بزه دیده ایده آل، که ناخواسته و ناآگاه قربانی جرم شده اند؛ مانند زنانی که سوار مسافربرهای شخصی شده اند. دوم، زنانی که خود به مکان خطرناک رفته و یا با غریبه خطرناک ارتباط داشتند. یافته های پژوهش نشان می دهند که این اخبار دیدگاه زن بزه دیده را بازنمایی نکرده اند. همچنین در مطبوعات با بزه دیده همدردی نمی شود. این اخبار مردانگی را محور قرار داده و زنان و زنانگی را به حاشیه می رانند (فرجیها،۱٣۹۲).

جای خالی زنان ورزشکار در رسانه ها
با این که در طول سالیان گذشته زنان ورزشکار موفقیت های زیادی کسب کرده اند اما خبرهای موفقیت آنان کمتر در رسانه ها منتشر می شود. در ادامه به برخی از موفقیت های این ورزشکاران اشاره می شود مانند:
- سهم ۲۵ درصدی بانوان با کسب ۱۴ مدال در دستیابی کاروان ورزشی کشورمان به مقام چهارمی باز‌های آسیایی ۲۰۱۰
- کسب اولین مدال طلای بانوان در رشته ووشو در بازی‌های آسیایی ۲۰۱۰
- اعزام داور جهت قضاوت در مسابقات بین‌المللی در رشته‌های هاکی، تنیس، تیراندازی با کمان برای اولین بار
- افزایش رشته‌های ورزشی کاراته، اسکیت، جودو، کبدی، ووشو، تیراندازی با کمان جهت شرکت در بازی ‌های آسیایی گوآنجو برای اولین بار
- کسب ۲۵ کرسی مدیریت در جایگاه‌های بین‌المللی
- افزایش تعداد مربیان به ۱۰۰۰۰۰ نفر در سطح کشور. افزایش تعداد داوران به ۷۰۰۰۰ نفر در سطح کشور
- کسب ٨ سهمیه المپیک و ٨ سهمیه پارالمپیک در ۲۰۱۲ لندن
- اخذ مدال طلا در رشته تیراندازی با کمان پارالمپیک لندن برای اولین بار
- اخذ مدال برنز در رشته تیراندازی با کمان پارالمپیک لندن برای اولین بار
- اخذ مدال برنز تیمی در رشته تیراندازی با کمان پارالمپیک لندن برای اولین بار
- شرکت ۶ رشته ورزشی بانوان در دومین دوره مسابقات کشورهای اسلامی برای اولین بار
- کسب سهمیه ورودی المپیک زمستانی ۲۰۱۰ در رشته اسکی.
اما تمامی این فعالیت ها انعکاس درستی در مطبوعات و خبرگزاری های ایران نداشته است. پیش از انحلال ایونا این خبرگزاری اخبار ورزشی زنان را تا حدودی پوشش می داد . اما در بسیاری مواقع برای مشخص شدن نتیجه نهایی مسابقات مختلف باید به سایت های فدارسیون های مختلف رجوع می کردید.
براساس نتایج تحقیق مریم مهدویان مشهدی و عبدالحمید احمدی رسانه می تواند پله ترقی ورزش زنان باشد. اما طبق شواهد یک جای خالی بزرگ و احساس حمایت بیشتر از طرف رسانه ها از ورزش زنان احساس می شود. در این پزوهش تاکید شده است رسانه های گروهی بر ارتقای سطح آگاهی مدیران ورزشی کشور نسبت به ورزش بانوان، روند سیاستگذاری ها و تعیین استراتژی ها در ورزش بانوان، تخصیص عادلانه امکانات ورزشی بین مردان و زنان و افزایش مطالعات و تحقیقات در زمینه ورزش بانوان می توانند نقش بسیار زیادی داشته باشند و بیشترین تفاوت بین وضعیت موجود و مطلوب در این متغیر دیده شده است.
مجید ندیری مدیر رادیو ورزش ۹ مرداد ۹۲ در مصاحبه با ایرنا درباره این که چرا برنامه های ورزشی حوزه زنان در رادیو ورزش متناسب با بخش مردان افزایش نیافته است، گفته است: رادیو ورزش درحد توان و تقاضای مخاطبانش مسابقات و اخبار ورزشی زنان را پوشش می دهد اما برای پوشش بیشتر مسابقات داخلی و بین المللی باید تعامل فدراسیون ها و رادیو ورزش افزایش یابد. افزایش تعامل فدراسیون ها و رادیو ورزش کمک خواهد کرد تا زمان برگزاری مسابقات ورزشی زنان در زمان اوج مسابقات ورزشی مردان نباشد و رادیو ضمن تامین نظرات مخاطبانش مجال کافی برای پخش مسابقات ورزشی زنان نیز بیابد.
ندیری خاطر نشان کرده که در حال حاضر رادیو ورزش در روزهای شنبه ، دوشنبه و چهارشنبه هر هفته از ساعت ۱۶ به مدت نیم ساعت اخبار، گزارش و مصاحبه های مسئولان ورزشی حوزه زنان یا ورزشکاران زن را پخش می کند. ضمن این که دربرنامه جهان ورزش که پیش تر تنها به اخبار مردان اختصاص داشت اکنون زمانی را به ورزش زنان هم اختصاص داده اند.
وی با بیان اینکه در دیگر برنامه های زنده که به صورت صبح گاهی یا عصرگاهی از رادیو ورزش پخش می شود نیز اخبار ورزشی زنان و مصاحبه با مسئولان و ورزشکاران ارائه می شود که با تمام این ها به باور بسیاری از کارشناسان کافی نیست.
ندیری با بیان اینکه رادیو ورزش درحد قابل قبولی به ورزش درحوزه زنان پرداخته است ، افزود: رادیو ورزش تاکنون تعداد قابل توجهی از مسابقات ورزشی زنان در رشته های مختلف در عرصه های مختلف آسیایی، جهانی و حتی المپیک را که نماینده رادیو ورزش در آنجا حضور داشته پوشش مستقیم داده است و در بخش رقابت های داخلی نیز فصل گذشته رقابت های لیگ برتر هندبال زنان و بخشی از مسابقات لیگ برتر والیبال آنان را پوشش دادیم.
وی همچنین فرهنگ سازی در حوزه ورزش زنان درسطح جامعه و خانواده ها را یک ضرورت دانست و گفت: باید یک باور و احساس اعتماد در خانواده های ایرانی ایجاد شود که حضور زنان درفضای ورزشی به عنوان هوادار یا ورزشکار هیچ منافاتی با شان و مقام آنان درخانواده یا جامعه ندارد. به گفته این مدیر، در ایران ورزش مردان برای زنان جذاب تر است و با احتساب زنان به جمع هواداران اخبار ورزشی مردان، ورزش زنان مخاطب چندانی ندارد و این مساله در تهیه برنامه های ورزشی یا اخبار و گزارش از ورزش زنان اهمیت به سزایی دارد.
وی ادامه داد: از سوی دیگر مسابقات و رویدادهای ورزشی در حوزه مردان نسبت به مسابقات و رودیدادهای ورزشی در حوزه زنان به مراتب بیشتر است و این موضوع در کنار مخاطب بیشتر منجر به تولید برنامه، گزارش و اخبار از حوزه ورزشی مردان می شود.
به گفته ندیری درحال حاضر تعداد بسیار کمی از زنان برای تماشای مسابقات رشته های مختلف از جمله بسکتبال، فوتبال، والیبال یا هندبال زنان به سالن ها می روند و این در حالی است که بسیاری از آنان تمایل دارند برای تماشای مسابقات مردان به سالن یا استادیوم های ورزشی بروند. وی با بیان اینکه یکی از وظایف رسانه ها فرهنگ سازی و توسعه ورزش زنان است، توضیح داد: رسانه از جمله رادیو ورزش موظفند در زمینه توسعه ورزش زنان برنامه هایی تولید کنند اما این مسئله به شکل کاملا یک سویه و بدون توجه به میزان مخاطبان امکان پذیر نیست.
اینترنت رسانه ای مردانه
بر اساس نتایج یک تحقیق تفاوت زنان و مردان ایرانی در تماشای برنامه های شبکه های تلویزیونی ایرانی در ایام تعطیل و غیرتعطیل است که در هر دو مورد زنان بیش از مردان برنامه های تلویزیونی داخلی را تماشا می کنند. این تحلیل از سوی دیگر نشان می دهد که اینترنت همچنان رسانه ای مردانه است ومردان بیش از زنان کاربر اینترنت محسوب می شوند. تفاوت استفاده زنان و مردان از اینترنت میزان قابل توجهی است. با وجود آنکه اینترنت به عنوان یکی از فناوری های نوین رسانه ای این امید را ایجاد کرده بود که از مناظر متفاوت بتواند بخشی از نابرابری جنسیتی را از میان بردارد اما این رسانه در ایران همانند بسیاری از نقاط دیگر در حیطه‍ی مردان قرار دارد (کلانتری،۱٣۹۱).
با توجه به این که زنان بیشتر تلویزیون نگاه می کنند می توان به اهمیت بازنمایی درست از زنان در رسانه پی برد. آن چنان که بر اساس نتایج یک تحقیق دیگر قویترین انگیزه زنان از تماشای این سریال ها کسب هویت شخصی است. در واقع زنان تمایل داشته اند تا از این طریق، به تقویت ارزش های فرهنگی ومذهبی، کسب ارزش های مورد پسند جامعه، شناسایی و ارتقاء جایگاه خود در عرصه های اجتماعی و خانوادگی و کشف واقعیت ها (معیارهای کسب هویت شخصی) بپردازند. گرچه میزان رضایت مندی از این موضوع کم بوده است. در واقع، این سریال ها از نظر زنان، ابزاری برای برقراری کنش متقابل اجتماعی با دیگران بوده است (ریاحی،۱٣٨۹).
لذا توجه و حساسیت بر بازنمایی زنان در رسانه و به تصویر کشیدن آنان به دور از کلیشه های سنتی و مطابق با وضعیت کنونی آنان می تواند در بهبود جایگاهشان در جامعه تاثیر بسزایی داشته باشد.

منابع:
- ابراهیم پور، حبیب و دیگران. ۱٣۹۰. «رسانه و سقف شیشه ای:تبین نقش تلویزیون در ارتقا زنان به سطوح مدیریتی جامعه». مدیریت دولتی دوره سوم بهار و تابستان، شماره ۶.
- صادقی فسایی،سهیلا؛ کریمی،شیوا. ۱٣٨۴. «کلیشه های جنسیتی سریال های تلویزیونی ایرانی سال ۱٣٨٣». زن در توسعه و سیاست پاییز ۱٣٨۴ - شماره ۱٣.
- کلانتری عبدالحسین ؛ حسین حسنی؛ اکرم علیپور درواری.۱٣۹۱. «سنجش تأثیر جنسیت بر مصرف رسانه‌ای در ایران (تحلیل ثانویه داده‌های پیمایشی ملی)». زن در توسعه و سیاست، دوره ۱۰ ، شماره ۴، زمستان ۹۱.
- عبدالهیان حمید،حسنی حسین. ۱٣٨٨. «کاربرد رویکرد رولان بارت برای تحلیل نشانه شناختی بازنمایی گفتمان «ایرانی - اسلامی» در آگهی های تجاری تلویزیونی در ایران»،فصلنامه علوم اجتماعی زمستان ۱٣٨٨.
- ریاحی، محمد اسماعیل و دیگران. ۱٣٨۹ «زنان و سریال های تلویزیونی : سنجش انگیزه های تماشا و میزان رضامندی». پژوهش زنان. دوره ٨، شماره ۱.
- فرجیها ،محمد، بهاره همت پور. ۱٣۹۲«تحلیل نحوه بازنمایی بزه دیدگی زنان در روزنامه ها»، مجله جهانی رسانه - نسخه فارسی، دوره ،٨، شماره ۱ ، شماره پیاپی ۵۱ ،بهار و تابستان