• اخیرا دولت ارمنستان اعلام کرد که طبق موافقت نامه ای با ایران واردات گاز طبیعی خود از این کشور را به میزان سالانه دو میلیون متر مکعب افزایش خواهد داد. این معامله گازی درهاله ای از اسرار فرورفته است، زیرا مسکو تاکنون واکنشی نسبت به آن نشان نداده. به چه دلیل؟ ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
آدينه  ۱۵ فروردين ۱٣۹٣ -  ۴ آوريل ۲۰۱۴

اخیرا دولت ارمنستان اعلام کرد که طبق موافقت نامه ای با ایران واردات گاز طبیعی خود از اینکشور را به میزان سالانه دو میلیارد متر مکعب افزایش خواهد داد. این افزایشی است به میزان ٧۵ در صد حجم سالانه گاز طبیعی وارده از ایران . این معامله گازی درهاله ای از اسرار فرورفته است، زیرا مسکو تاکنون واکنشی نسبت به آن نشان نداده. به چه دلیل؟

در ١٩ مارس گذشته، آرمن موسیسیان، وزیر نیروی ارمنستان ضمن اعلام مطلب بالا اضافه کرد که ارمنستان در ازای گاز برق به ایران صادر خواهد کرد.   
اعلام این مطلب چرخشی ناگهانی در جهت گیری ارمنستان تلقی شد. درهمین سال گذشته، ایروان پیشنهاد های ایران برای افزایش صدور گاز طبیعی به ارمنستان را رد کرده بود. رهبران اینکشور در باره دلیل این تغییر جهت توضیحی نداده اند. انتظار می رود جزییات بیشتر این موضوع پس از ملاقاتهای کمیسیون بین دولتی دو کشور در ماه مه و دیدار آقای روحانی، رییس جمهور ایران از ارمنستان، معلوم شود.
یک جنبه تعجب آور مناسبات جدید ایران و ارمنستان واکنش، یا درواقع، عدم واکنش روسیه نسبت به آنست. گازپروم، غول گازی دولت روسیه که قسمت اعظم گاز موردنیاز ارمنستان را تامین و بر سیستم توزیع گاز اینکشور نظارت می کند، اظهارنظری در این زمینه ننموده است. این سکوت در تعارض روشن با رفتار مقامات روسی در ٢٠٠٧ است که برای جلوگیری از امکان صدور گاز ایران به مقیاس وسیع و بازصدور آن ورای مرزهای ارمنستان، با تحکم مداخله نموده و مانع از افزایش قطر لوله گاز ١٤٠ کیلومتری ایران- ارمنستان گردیدند.

ناظران منطقه ای چند دلیل برای این رویکرد ذکر می کنند. برخی این نظررا ابرازکرده اند که سکوت روسیه در اینمورد برای آنست که ارمنستان را در اتحادیه گمرکی تحت رهبری کرملین نگاه دارد. گرچه دولت ارمنستان خود را متعهد به پیوستن به این اتحادیه نموده، بااینحال به نظر می رسد اشتیاق قاطبه مردم نسبت به این اقدام رو به کاهش است. بنابراین، عدم مخالفت با خرید حجم عظیم تر و ارزانتر گاز از ایران احتمالا ابتکاری است برای کمک به دولت ارمنستان برای "قالب کردن" الحاق به اتحادیه گمرکی به مردم خود.

از دید مسکو، پیوستن ارمنستان به اتحادیه گمرکی در پی رویدادهای اوکراین در زمستان گذشته و جایگزینی یک دولت طرفدار اتحادیه اروپا به جای دولت طرفدار مسکوی یانوکوویچ در کیف اهمیت راهبردی بیشتری پیداکرده است.
استیوپا صفریان، تحلیل گر سیاسی حزب اپوزیسیون "میراث"، اینطور اظهارنظر کرد: "ازآنجا که اولین بار طرف ایرانی بود که درباره کاهش قیمت گاز طبیعی صحبت به میان آورد، روسیه ناگزیر شد که در قبال اقدام ارمنستان، متحد استراتژیک خود، دم فرو ببندد. در غیراینصورت، این تصویر را از خود به وجود می آورد که دوست ارمنستان نیست، بلکه قدرتی است که از اقدام به زیان منافع ملی ما ابایی ندارد".
قیمت گاز پیشنهادی هنوز دقیقا مشخص نشده، لکن طبق توضیح آقای محمد رییسی، سفیر ایران در ارمنستان، "به میزان غیرقابل مقایسه ای پایین تر" است.

ناظران دیگر سکوت مسکو را پی آمد تحولات شگرف اخیر در اوضاع و احوال ژئوپلتیک جهانی تعبیر می کنند. باتوجه به گسترش وجوه اختلاف بین غرب و روسیه برسر مساله کریمه، کرملین اکنون مشغول ترمیم و بازنگری در کارتهایی است که در زمینه انرژی برای پیشبرد سیاستهای خود دردست دارد. به گفته مانوِل سرکیسیان، مدیر مرکز مطالعات ملی و بین المللی ارمنستان "اوضاع جهانی اکنون تغییر پیدا کرده است و روسیه باید خود را با تحولات جدید وفق دهد".

یک موضوع مهم دیگر دررابطه با صدور گاز ایران به ارمنستان، امکان بالقوه اینکشور به بازصدور بخشی از آن گاز می باشد. یک چنین امکانی، باتوجه به اینکه در حال حاضر اتحادیه اروپا به شدت به گاز روسیه وابسته است و این وابستگی اهرمهای دیپلماتیک قابل ملاحظه ای را در اختیار روسیه قرار می دهد، البته خلاف منافع روسیه تلقی می شود.
لکن، آنچه که به ایالات متحده و اتحادیه اروپا مربوط می شود، به نظر نمی رسد که آنها مخالفتی با عبور گاز ایران به اروپا از راه ارمنستان داشته باشند، زیرا این امر به هدف اتحادیه اروپا مبنی بر متنوع ساختن منابع گاز خود و وابستگی کمتر به گاز روسیه کمک می کند.
از نظر ریچارد گیراگوسیان، مدیر مرکز مطالعات منطقه ای "ایالات متحده بسیارهم مشتاق است که، هم به عنوان پاداش به ایران برای انعطاف در مذاکرات هسته ای و هم تنبیه پوتین و منع سوء استفاده وی از قیمتهای بالای نیرو، بگذارد که گاز و نفت ایران وارد بازار شود.
ایالات متحده در نوامبر ٢٠١٣ اعلام کرد که تحریم صدور نفت خام ایران به بازارها را به مدت شش ماه به حالت تعلیق در می آورد. دولت ایالات متحده درباره فروش گاز ایران به ارمنستان اظهارنظری نکرده است. واشنگتن با علم به بسته بودن مرزهای شرقی و غربی ارمنستان توسط دول ترکیه و آذربایجان و اثرات آن براقتصاد ارمنستان، معمولا چشم بر معاملات تجاری و تعاملات ایروان با همسایه جنوبی اش ایران، می بندد.

تلاش برای تماس با نمایندگان وزارت نیرو جهت اظهار نظردرباره مذاکرات احتمالی با ایالات متحده راجع به معامله با ایران نتیجه ای نبخشید. گالوست ساهاکیان، یک عضو ارشد حزب حاکم جمهوریخواه، به این نشریه (EurasiaNet.org) اظهار داشت که "هرگونه ایراد و اعتراض از جانب ایالات متحده موضوع مذاکره با این کشور خواهد بود".
درپاسخ استفساری که یورایشیا- نت از سفارت ایالات متحده در ایروان به عمل آورد این پاسخ الکترونیک را دریافت کرد: "ما مذاکرات مستقیمی با دولت ارمنستان درباره تحریمهای ایالات متحده و تحریمهای جهانی علیه ایران انجام می دهیم. ما به طور دایم در باره مواردی که موضوع تحریمها هستند یا نیستند مذاکره می کنیم و ازهمکاری ارمنستان در این زمینه تقدیر می کنیم".

انگیزه ارمنستان برای دریافت گاز ارزانتر ایران روشن است: قیمت مصرفی گاز روسی برای شهروندان عادی سنگین است. مصرف کنندگان اکنون ١۵٨٠٠٠ درم (حدود ٣٩١ دلار) بابت یک هزار متر مکعب گاز می پردازند، که بهایی عظیم برای جمعیتی سه میلیونی است که یک سوم آن در خط فقر زندگی می کند. آنچه که بر احساس اجحاف و خشم عمومی بیشتر دامن می زند اینست که این قیمت چند برابر قیمتی است که مصرف کنندگان بلاروسی، کشوردیگر عضو اتحادیه گمرکی، می پردازند.
چنانچه قیمت عمده فروشی گاز روسی، آنطور که انتظار می رود، در ژوییه آینده به میزان ٢,٤ در صد بالا رود، قیمتها بازهم سیر صعودی خواهد پیمود.
دولت ارمنستان که هنوز از طغیان سیاسی ناشی از تظاهرات اعتراضی در انتخابات سال گذشته عصبی است هیچ علاقه ای به تکرار اعتراضها، اینبار برای قیمت گاز، ندارد. معهذا، این سئوال هنوز بی پاسخ مانده که چطور ارمنستان می تواند مقادیر عظیم گاز از ایران وارد کند و در عین حال، روسیه، متحد اصلی اقتصادی و نظامی اش را راضی نگهدارد.
در ٢٨ مارس گذشته، آقای سرکیسان، رییس جمهور، قیمت وارداتی (١٨٩ دلار بابت ١٠٠٠ مترمکعب) برای گاز روسی را "پایینترین قیمتی که روسیه از کشوری مطالبه می کند" توصیف کرد و ادعا نمود که "کسی دیگر راجع به قیمت گاز صحبت نمی کند". طبق گزارش آژانس خبری رگنوم، وی مقامات وزارت نیرو را فراخواند تا با تلاش و آگاهی رسانی بیشتر به مردم توضیح دهند که ترمیم زیرساخت اقتصادی علت تفاوت چشمگیر قیمت وارداتی و قیمت مصرفی است.

به هرصورت، چنانچه عرضه گاز ایران به ارمنستان به قیمت نازل، آنطور که وعده داده شده،عملی شود، انتظار می رود که گازپروم وارد عمل شده و ازطریق سیستم توزیع تحت نظارتش بر قیمتی که مصرف کنندگان نهایتا پرداخت خواهند کرد تاثیر بگذارد. گیراگوسیان: "پرسش اصلی اینست که روسیه تا چه حد گسترش معاملات انرژی بین ایروان و تهران را به دیده اغماض خواهد نگریست؟".

* یادداشت سردبیر: ماریانا گریگوریان یک گزارشگر آزاد در ایروان و مدیر MediaLab.am می باشد.
١٣ فروردین ١٣٩٣ / ۲ آوریل ۲۰۱۴