به سوی یک بیابان فرهنگی
داریوش همایون
اخبار روز:
www.iran-chabar.de
آدينه
۱۴ مهر ۱٣٨۵ -
۶ اکتبر ۲۰۰۶
برای مردم ایران سرنوشتی بهتر از این تدارک ندیده اند که بجای رساندن خود به درجات بالای انسانیت، روز و شب ذکر امام زمان بگیرند و منتظر ظهور بمانند
درآوردن ایران به یک بیابان فرهنگی هدف اصلی رهبری انقلاب اسلامی بوده است. تکیه پیام انقلاب بر هویت اسلامی، و کیفیت پائین انسانی رهبران آخوندی انقلاب و جاده صاف کنان غیر آخوند آنان، جز این نویدی نمی داد. شاملو با حساسیت شاعرانه خود خوب دریافته بود که افسوس کنان در همان آغاز به دوستان همفکرش گفته بود "ما مدرنیته را در ایران از بین بردیم." نخستین کوشش های رژیم تازه در اجرای برنامه پسرفت فرهنگی به مقاومت های فراوان از تظاهرات زنان تا برخورد مسلحانه، و آنگاه جنگ عراق برخورد و حتی حمله پیروزمندانه نخستین رئیس جمهوری اسلامی در راس روشنفکران اسلامی و اوباش زیر فرمان آنان به دانشگاه تهران و بستن دانشگاه ها و پاکسازی گسترده دانشگاه ها و رسانه ها و بستن نهاد های فرهنگی نتوانست به جائی که می خواستند برسد.
جامعه ایرانی در دهه های مشروطیت بیش از آن از نمونه جامعه اسلامی دور افتاده بود که با چنان اقداماتی صد سال به عقب برده شود. چندی نگذشت که گروهی از آن روشنفکران اسلامی، شرمسار خویش و بیگانه، خود در پی جبران برآمدند و در فضای پس از جنگ به فعالیت فرهنگی در کنار عناصر پیشرو جامعه پرداختند. از آن پس تا سال گذشته به رغم همه بگیر وببند ها و آدمکشی های زنجیره ای، فرهنگ (در معنای تنگ تر خود و با "ف" بزرگ و نه در معنی کلی خود، با "ف" کوچک، که پائین ترین ها ازجمله فرهنگ قم و جمکران را نیز دربر می گیرد) در ایران بالید و کار را به جائی رساند که بار دیگر به نام اسلامی کردن جامعه گروه تازه ای از فراورده های بیست و چند سال فرمانروائی سراپا تباهی، در یک نیمه کودتای انتخاباتی قدرت را دردست گرفت. گروه تازه این ویژگی را دارد که نسل اول رهبران انقلاب و حکومت اسلامی را نیز رو سفید می کند. اکنون پس از یک سال که در جابجا کردن ها و فراهم کردن مقدمات گذشته است حمله را در همه جبهه ها آغاز کرده اند. بستن روزنامه ها، دستگیری های گسترده دانشجویان، اعترافات استالینی، پاکسازی بیسرو صدا تر استادان، زیر کنترل آوردن نهاد های مدنی، تغییر مواد درسی تا هرچه توخالی تر و به اسلام حکومتی نزدیک تر شوند، تنگ کردن عرصه بر هر که در سطح خودشان نیست، اینهمه در اجرای برنامه ای است که خمینی بنیادش را گذاشت و امروز جانشیانش احساس می کنند که وظیفه و توانائی اجرایش را در تعبیر تازه تر خود دارند.
تفاوت در این است که خمینی یک جامعه اسلامی به تعبیر حوزه می خواست که تفاوتی میان دانشگاه و حوزه اش نباشد ــ همان که بازرگان قهرمانش بود ــ و "قلم های مسموم" اگر شکسته نشوند در خدمت حکومتی درآیند که احکام حکومتی در آن جای بالا تر از کتاب مقدس خودش داشته باشد. گروه تازه به رهبری خامنه ای روایت تازه ای از جامعه اسلامی می خواهد، جامعه ای امام زمانی که دانشگاهش نه حتی به سطح حوزه بلکه تا حد مهدیه و حسینیه پائین بیاید. قرار است جامعه بطور کلی جمکرانی شود؛ و دانشگاهش چنانکه رئیس تازه دانشگاه اصفهان اعلام کرد مداح و نوحه خوان بپروراند؛ احکام حکومتی اش از کتاب دعا و بحارالانوار درآید، و الهامش را از چاه جمکران بگیرد و روضه خوان ها در آن پایگاهی بلند تر از آیت الله های خودشان داشته باشند. خمینی که بهر حال مرجعی مذهبی بود و دستی از دور در فرهنگ سنتی اسلامی داشت خرافات را بکار می برد. این گروه تازه خرافات را می اندیشد. خمینی فولکلور شیعی را برای تخدیر مردمان در خدمت خود می گرفت؛ این گروه تازه در خدمت آن فولکلور است و خود پیشاپیش از آن تخدیر شده است. خمینی جامعه ای صدر اسلامی می خواست،اینان جامعه ای سراسر جمکرانی می خواهند.
فرایندی که بیست و هشت سالی پیش آغاز شد و پایه هایش را از پانزده سالی پیش از آن گذاشته بودند به مراحلی که بایست می رسد. انقلاب ها اگر بپایند و شکست های کاری نخورند تا پایان گفتمانشان می روند. برای مردم ایران سرنوشتی بهتر از این تدارک ندیده اند که بجای رساندن خود به درجات بالای انسانیت، روز و شب ذکر امام زمان بگیرند و منتظر ظهور بمانند. فرهنگ به کار رژیمی که مهاجرت و از دست رفتن سالی ۱٨۰ هزار تن و بیشتر از بهترین درس خواندگان، مایه شادمانی آن است نمی آید.
* *
مسئله بیش از تهدید و زندانی کردن دانشجویان و بیکار کردن استادان است. رژیم امام زمانی (دیگر از مرحله اسلامی گذشته است) تیشه تاریک اندیشی را به ریشه سرمایه معنوی کشور می زند. یک بار حکومت های اشغالی عرب کمر به نابودی فیزیکی فرهنگ ایرانی بستند؛ اکنون حکومتی از خود ایرانیان ولی بد تر از خطرناک ترین دشمنان خارجی، همان سیاست را با وسائل دیگر ادامه می دهد. اشغالگران عرب پس از دویست سال شکست خوردند؛ انقلابیان فرهنگی سال های هشتاد / شصت هم شکست خوردند. اکنون نوبت شکست دادن امثال خامنه ای و احمدی نژاد و نیرو های جمکران است. دانشگاهیان و فرهنگیان و روشنفکران ایران، آن ده ها میلیون تنی که نسل بعد نسل در سنت فرهنگ امروزین، یعنی فرهنگ غربی، پرورش یافته اند می دانند وظیفه شان دربرابر گذشته و آینده ایران و جنگ فرهنگی که میان جامعه و حکومت درگرفته چیست؟ نباید گذاشت ایران را به چاه برگردانند.
هر ایرانی امروزی که نمی خواهد در فضای حسینیه و مهدیه زندگی کند سرباز این جنگ است. میدان جنگ، هر خانه ایرانی است. ایرانیان سده های پس از حمله اعراب در جامعه ای بی خواندن و نوشتن و بی دسترسی به ابزار ها و تکنولوژی امروزی، در خانه ها و محافل خود پیروزمندانه "ایده" و واقعیت ایران را نگهداری کردند. هم امروز در زیر رژیم اسلامی، اجتماع بهائیان ایران که از دسترسی به آموزش عالی ممنوع شده دانشگاه را به خانه ها برده است. فرهیختگان بهائی در خانه ها به رایگان به جوانان خود آموزش می دهند و کیفیت آموزشی آنان از دانشگاه هائی که هر روز تنگ تر می شوند بالا تر است. تشکیل محافل فرهنگی در هر جا، تکثیر و انتشار متن های علوم انسانی ــ که در جنگ جمکرانی ها بر ضد فرهنگ آماج اصلی است ــ و آموزش دادن جوانان در زمینه هائی که از دانشگاه ها رخت می بندد، شیوه های مقاومت است. سهم اجتماع ایرانیان خارج در این جنگ فرهنگی اندازه نگرفتنی است ــ از نگارش و ترجمه کتاب ها و مقالات گرفته تا گسترش رایانه (کامپیوتر) در ایران؛ از کمک مالی به فعالیت های فرهنگی گرفته تا بسیج نهاد های بین المللی برای دفاع اززنان و مردانی که در صف مقدم این جنگ قربانی سرکوبگری می شوند.
خبر هائی که از ایران می رسد روان انسان را تیره می کند. در نگاه اول نیروهای ارتجاع و خرافات شکست ناپذیر می نمایند ولی بیش از صد سال آشنائی جامعه ایرانی با غرب از قم نیرومند تر بوده است؛ از جمکران هم نیرومند تر خواهد بود.
|