• لبه تیز نقد بابک احمدی بر گردن فرودستان تاریخ است. بر کسانی که با نظم قهرآمیز موجود می جنگند. او خشونت یک نظام هردم شخصی شونده را مورد نقد قرار نمی دهد. او در نقد خشونت، به حکومت شاه نظری ندارد. او حتی نمی بیند که در چشم نزدیکترین یاران شاه نیز یک خودکامه ی سطحی نگر بر این ملک حکم می راند ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
شنبه  ۲۰ ارديبهشت ۱٣۹٣ -  ۱۰ می ۲۰۱۴

"کمی آنطرف‌تر کنار کُناری دژبانی با باتوم می کوبید توی سر سربازی که به زانو نشسته بود، می کوبید می کوبید می کوبید توی سر سربازی که روی زمین افتاده بود...خون از زیر کلاه سرباز راه افتاد و آمد و آمد تا رسید به پله ها و از پله ها بالا آمد و روی پله چهارم جلوی پای او متوقف شد. عقرب تکانی خورد و جلوتر رفت و لبه ی خون ایستاد"

توصیف دلخراشی که آمد بخشی از رمان توقیف شده ی "عقرب روی پله های راه آهن اندیمشک" اثر مرتضاییان آبکنار، نویسنده ی خلاق و طبق معمول ممنوع القلم است. این رمان روزهای آخر جنگ را از چشم سربازی روایت می کند که عید سال ۱٣۶۵ به جبهه اعزام شده و در پایان دوره ی سربازی شاهد فرارِ گروهیِ سربازان وظیفه از برابر دشمن تا دندان مسلح است. زیرا فرماندهای بی لیاقت و سیاستمداران پرمدعا جنگ تدافعی را به جنگی تهاجمی بدل کرده و از تجهیز سربازان در اواخر جنگ درمانده‌اند و به همین سبب امواج انسانی سربازان را برای فتح گاه یک تپه به پیشواز دوشکا و مسلسل و توپخانه ی سنگین عراقی فرستاده‌اند. سربازانی نیز که به زور به "اجباری" برده شده اند، نمی خواهند در این بازی بزرگان فقط مهره های سوخته ی شطرنج باشند و با آغوشی گشاده به استقبال مرگ مفاجات بروند؛ پس از جبهه گریخته و دژبانها به شکار آنها می آیند:

"دژبانها که پوتینهای سفید پوشیده بودند و واکسیل از شانه هایشان آویزان بود، لای شاخ و برگها را می گشتند تا سربازهای فراری را جمع کنند...یکی از دژبانها چنگک بزرگی دستش بود و هرجا کپه ای خاک می دید . یا بوته ای که پرپشت بود، چنگک را فرو می کرد و در می آورد، فرومی کرد و گاهی سربازی نعره می زد "آی!..." و دژبان چنگک را با زور بالا می برد و سرباز را که توی هوا دست و پا می زد، می انداخت توی کامیون..."

در این رمان خیال و و اقعیت به سبک داستانهای مارکز به هم پیچیده شده است و روایتی تو‌در‌تو به مخاطب ارائه می شود و در پایان طعم تلخش را باقی می گذارد. گاه از این لجه های خون می خواهی سربلند کنی و با خود بگویی که "نه! همه ی این حرفها خیال است" که جمله یِ تقدیمی کتاب همچون پتک فرو می آید: "تمامی صحنه های این رمان واقعی است"...
* * *

غرض از آنچه در بالا آمد، گریزی است به سرمقاله ی بابک احمدی، روشنفکر خوشخو و پرکار ایرانی در اندیشه ی پویا. ایشان در سرمقاله ای که در دفاع از مقاله ی فداییان جهل نوشته اند، خواستار پس زدن پوسته‌ی جدلی مقاله و پرداختن به پرسشهایی‌ست که در بطن این مقاله نهفته است. این پرسشها حول یک محور اساسی دور می زند و آن خشونت گرایی مشی مسلحانه ی فداییان است. در سخن بابک احمدی، دغدغه های یک روشنفکر ایرانی را نسبت به خشونت می بینیم. او نگران اثر خشونت گراییِ اندیشه‌هایِ پرخاشگر است، هم بر روند تاریخ و هم بر روان انسانهایی که آن را اعمال می کنند.

اما لبه تیز نقد بابک احمدی بر گردن فرودستان تاریخ است. بر کسانی که با نظم قهرآمیز موجود می جنگند. او خشونت یک نظام هردم شخصی شونده را مورد نقد قرار نمی دهد. او در نقد خشونت، به حکومت شاه نظری ندارد. او حتی نمی بیند که در چشم نزدیکترین یاران شاه نیز یک خودکامه ی سطحی نگر بر این ملک حکم می راند. او حجم عظیم بودجه های تسلیحاتی را نمی بیند. او خشونت عریان دستگاه امنیتی شاه را حس نمی کند و یا صلاح نمی بیند که حس کند. چرا که او درگیر واکنشهاست. واکنشهای بخشی از جامعه که نمی خواهد رام و مطیع بماند و به قول سارتر با پرخاش به ارباب، شرف و حرمت خدشه‌دار شده اش را باز می ستاند.
بابک احمدی به عنوان یک روشنفکر از شجاعت بی نظیری هم برخوردار است. او ماجراهای جنگ هشت ساله ی ایران و عراق را می داند. او با آنکه در آن روزگار نقد فیلم می نوشته، اما ماجرای امواج انسانی را در برابر گلوله می داند. او می داند که عاقبت سربازان فراری از جبهه چیست. او می داند که افراد ۱٨ ساله‌ی ذکور در این مرز و بوم ۲۴ ماه از عمرشان را به اجبار در جبهه ها گذرانده اند. آنها مختار به رفتن یا نرفتن به سربازی نبوده اند. آنها هیچ اختیاری در اینکه حمله کنند، عقب نشینی نمایند و یا در سنگر بمانند، نداشته اند. او می داند که افرادی که در ستادهای مرکز نشسته‌ بودند و تکلیف سربازان صف را معلوم می کرده اند. او همه ی اینها را می داند، اما ترجیح می دهد ساختار نظامی یک گروه چریکی را مورد نقد قرار دهد. خشونت نهادینه شده در پوسترهای جنگی و شعارهای بدخط روی دیوار را نبیند اما اعلامیه های فداییان و مجاهدین را نقد کند و بر تصفیه های درونی این گروههای سیاسی-نظامی تاسف بخورد. او یا خشونت دولتی را خشونتی مشروع می داند و یا تلاش می کند آن را نادیده بگیرد تا بتواند در یک نشریه ی نئولیبرال به نقد چپها مشغول شود.

اما آخر ما را چه می شود؟
مگر بابک احمدی حق ندارد در هر کجا که دلش بخواهد و به هر کسی که وجدانش تقاضا کند، نقد بنویسد؟ آیا دفاع از آزادی بیان حکم نمی کند که مدافع آزادی او باشیم و به سوالاتش پاسخ بگوییم؟
برای رسیدن به پاسخ شاید بتوان از مثال زیر کمک گرفت. پس اجازه بدهید به سالهای ۱۹٣٣-۱۹۴۵ آلمان برگردم. در آن دوران روزنامه نگاری را در نظر بگیرید که به شیوه ی زندگی یهودیان و پول دوستی و زشتکاریهای برخی از آنان در محله هایشان نقدی نوشته و با استدلالاتی روشن و ادله ای متقن حمله برده است و آن را در یک نشریه ی محافظه کار مسیحی به چاپ رسانده است. او در نقدش هیچگونه توهینی را به یهودیان روا نمی دارد و فقط به زندگی حقیرانه ی برخی از آنان نقد دارد. در کنار این مقاله اما چندین فحش نامه بر ضد یهودیان به چاپ رسیده است. در کنار این مجله نیز صدها پوستر و فیلم تبلیغاتی و بروشور برضد یهودیان ساخته و پرداخته می شود. در کنار این مجله کارزارهای هر از چندگاهه در خیابان به راه می افتد و مغازه ها و خانه های یهودیان را چون جذامیان به آتش می کشد. در کنار این مجله اردوگاههای کار اجباری یهودیان هر روز انباشته تر می شود و در کنار این مجله کارخانه های انسان سوزی خاکستر و درد و آه هزاران یهودی را به آسمان پروس و لهستان می پاشد.
آیا در چنین شرایطی ما باید از آزادی بیان آن روزنامه نگار باشرف! دفاع کنیم؟ آیا در شرایطی که یهودیان حتی جرات به خیابان رفتن را ندارند چه برسد به اینکه مجله یا روزنامه ای داشته باشند، ما باید آزادی بیان روزنامه نگار شجاعمان را پاس بداریم؟
شاید کسی در جواب ما بگوید که مقایسه ی آلمان هیتلری با وضعیت فعلی ما قیاس مع الفارق است. البته که ضرایب دهشت در آلمان هیتلری چند ده برابر وضعیت فعلی مایند، اما همینکه این نوشته نمی‌تواند در نشریات مکتوب به چاپ برسد، باید برای روشنفکری چون بابک احمدی حجت باشد تا در فقدان آزادی بیان به نقد اقلیتِ فرودست نپردازد.

در هر صورت بیایید از این مقایسه ها بگذریم و خود متن را مورد مداقه قرار دهیم. بابک احمدی سوالات بسیاری را متوجه عملکرد فداییان کرده است. ایا او حق ندارد این کار را انجام بدهد؟ آیا حق ندارد پس از چهل سال عملکرد جنبش چریکی را به نقد و نظر بنشیند؟ آیا حق ندارد به موضوع دلخواهش بپردازد؟
پاسخ این است که انتخاب موضوع نقد البته با نویسنده است. این نویسنده است که انتخاب می کند تا حکومتی اقتدارگرا را به نقد بکشد، یا امواج نئولیبرالیسم و حذف یارانه ها را مورد انتقاد قرار دهد و یا اینکه فی المثل سیاستهای اقتصادی-فرهنگی مربوط به بارآوری زنان را در کانون توجه بگذارد.
از آن سو مخاطبان نیز حقی دارند. آنها حق دارند که جهت و سمت و سوی نویسنده را تعیین کنند. آنها حق دارند کسانی را که بی اعتنا به سختی معیشت مردم، بی تفاوت نسبت به فقر ارمغانیِ نئولیبرالیسم و بی نظر نسبت به سرکوبهای یک حاکمیت اقتدارگرا، مشغول توجیه و بزک سخنان سخیف یک ژورنالیست راستگرا هستند؛ در جایگاه مخصوص به خود بگذارند.
جایگاه آنان را جهت گیری ها و دغدغه هایشان مشخص می کند. در همین راستا بابک احمدی را می توان روشنفکر متعلق به طبقه ی متوسط مرفه دانست. طبقه ای که اگر اعدام در دولت احمدی نژاد صورت می گرفت، گریبان چاک می داد ولی در دولت روحانی از اعدام دسته جمعی نیز ککش نمی گزد. این طبقه، مدافع برهنه شدن یک بازیگر جلوی دوربین است اما برهنه ماندن هزاران کودک در اقصا نقاط جهان وجدانش را تکانی نمی دهد. این طبقه در هر انتخاباتی شرکت می کند، برای انتخاب میان بد و بدتر یقه چاک می دهد و حتی به رغم وجهه ی سکولارش، تحریمی ها را با زبان ادیان ابراهیمی تکفیر می کند. این طبقه نه به افزایش قیمتها توجهی دارد و نه فقر، مسکنت، مهاجرت، جنوب شهر، بدبختی، اعتیاد و فحشا می شناسد. اصلا دلش می خواهد توی اتومبیلش مثل یک جنین فارغِ از محیط اطراف لم بدهد و شهرداری هی بزرگراه بسازد و هی بتن روی بتن بگذارد.
بسیار خوب! او هم روشنفکری می خواهد که زندگی اش را برایش دسته بندی کند و معنا بدهد. او روشنفکری نیاز دارد تا بی اصولی اش را اصالت بدهد. او دلش می خواهد کسی باشد که به او بگوید: "آسوده باش همینکه داری زندگی می کنی، همینکه می آیی رای بدهی، همینکه روسری ات را یک کم عقب می دهی؛ داری فعالیت سیاسی می کنی چون شخصی سیاسی است!"
طنزنویس این طبقه، ابراهیم نبوی است، روزنامه نگارش قوچانی و خجسته رحیمی اند، مورخ اش عباس میلانی، مترجمش خشایار دیهیمی و روشنفکرش هم البته بابک احمدی. اینجاست که ما باید جایگاه بابک احمدی را به خودش گوشزد کنیم حتی اگر او موافق تقسیم بندی ما نباشد. باید به او بگوییم که روشنفکر اندامواره ی طبقه ی متوسط مرفه ایران است و از این پس قرار است کنار زنجیرگسسته ترین راستگرایان، به نقد چپ مشغول شود. پس باید به او تذکر بدهیم که "نگاه کن آقای احمدی! از این قطار هنوز خون می چکه!"