• ایزدی ها هیچ گاه عاملی در سیاستهای دولتهای عراق نبوده اند. بنابراین، این یک طنز بیرحمانه روزگار است که دنیا فقط زمانی متوجه آنها شد که با خطر نسل کشی روبرو شدند. باوجود (ادامه) حملات هوایی امریکا و پیشروی پیشمرگه ها، احتمال طولانی شدن اختلافات داخلی عراق اندک نیست ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
سه‌شنبه  ۱۱ شهريور ۱٣۹٣ -  ۲ سپتامبر ۲۰۱۴

درباره نسل کشی ایزدی ها
از: آرِن توریکیان*
ترجمه: آرسن نظریان

هزاران انسان از خانه و کاشانه اجدادی خود آواره شده اند. زنها و کودکان ربوده می شوند، مورد تجاوز قرار می گیرند و فروخته می شوند. مردها دسته دسته اعدام می گردند.
این صحنه ها یادآور نسل کشی ارمنیان در صد سال پیش است. لکن هم اکنون، در حالی که مشغول نوشتن این سطور هستم، این وقایع در حال روی دادن هستند. در شمال عراق، جایی که زمانی بابلی ها و آشوری ها بر امپراتوری های قدرتمند حکومت می راندند، اکنون جنگ نسل کشانه ای علیه مردم بی دفاع ایزدی جریان دارد.

حکومت اسلامی یا داعش (دولت اسلامی عراق و شام) خلف القاعده عراق است، گروهی که ارتش امریکا حدود یک دهه با آن جنگید. در سال ٢٠١٣، داعش با استفاده از جنگ داخلی سوریه عازم کشور همسایه شد و شهرهایی را از کردها، نیروهای دولتی سوریه و شورشیان دیگر به تصرف خود درآورد. در ٢٠١۴، داعش به سرعت رشد یافت و حوزه عملیاتش را به عراق گسترش داد. عقب نشینی و فرار نیروهای دولتی عراق در برابر نیروهای داعش منجر به رسیدن داعش به نزدیکی های بغداد، یعنی صدها کیلومتر از جایی که تاخت و تازش را آغاز کرده بود، گردید. بعد از تصرف موصل در شمال عراق، یعنی دومین شهر کشور، داعش به تحکیم مواضع و منسجم کردن نیروهایش پرداخت. ایزدی های شهر که در معرض خطر مرگ حتمی قرار گرفته بودند، از خانه هایشان گریخته و به کوه سنجار پناه بردند. اما خیلی زود به محاصره نیروهای داعش درآمدند. قحطی، گرمای طاقت فرسای تابستان عراق و عدم ارتباط با دنیای خارج، ایزدی ها را طعمه ای آسان برای نیروهای داعش ساخت.   
ازآنجا که تاریخ مردم ایزدی عموما مبتنی بر سنتهای شفاهی است، تاریخ و اعتقاداتشان غالبا از سوی دیگران خوب درک نشده است. بیشتر محققین ایزدی ها را زیرمجموعه ای از کردها می دانند، زیرا ایزدی ها به لهجه کردی کورمانجی تکلم می کنند، یعنی گویشی که بین کردها بیش از گویشهای دیگر صحبت می شود.
اعتقادات ایزدیان آمیخته ای است از عناصر ادیان زرتشتی، مسیحیت و اسلام و مبتنی است بر این باور که خدا جهان را آفرید و آنرا به دست هفت فرشته سپرد. یکی از این فرشته ها، به نام ملک طاووس از دستور خدا دایر بر تعظیم در برابر آدم سرپیچی کرد. اینجاست که بسیاری رابطه ای بین داستان کتاب مقدس درباره شیطان و آیین ایزدی مشاهده می کنند. ملک طاووس که معمولا به صورت یک طاووس نشان داده می شود، بعد از اینکه مورد عفو خداوند قرار گرفت، محترم ترین فرشته در میان هفت فرشته گردید. طبق گفته پروفسور کیت واتن پاو1، "درطول چند قرن، عمده طلاب سنی، ایزدی ها را بت پرست تلقی کرده اند. از نظر آنها، ایزدی ها "اهل کتاب" نیستند. همین طور مردمان عادی مسلمان سوریه و عراق هم آنها را به عنوان "شیطان پرست" می شناسند. به همین دلیل، در قسمت اعظم پانصد سال گذشته پیوسته مورد آزار و تعقیب مقامات عثمانی بوده اند. سنیان سلفی داعش موضع بسیار سختی نسبت به ایزدی ها دارند و از دید آنها ایزدی ها کافر می باشند".
مسیحیان عراق، اما "اهل کتاب" تلقی می شوند. لکن، داعش همان طور که در امپراتوری عثمانی معمول بود، یک نظام مالیاتی موسوم به "جزیه" نسبت به غیرمسلمانان اهل کتاب برقرار داشته است. مسیحیان و کلیمیان می توانند در ازای پرداخت جزیه که سالانه به چندین هزار دلار بالغ می شود آیین و شعایر مذهبی خود را حفظ کنند، گرچه بسیاری از کلیساها (ازجمله کلیساهای ارمنیان، مثل کلیسای ارتودکس موصل و کلیسای ارمنیان کاتولیک) یا ویران شده و یا تبدیل به مراکز اسلامی گردیده اند. مبالغ هنگفتی که داعش از مسیحیان درازاء حفظ دین و مذهب خود مطالبه می کند خارج از توانایی اکثر خانواده های مسیحی است. به همین دلیل، آنها به صورت دسته جمعی از منازل خود فرار کرده اند.

طبق اعلام دولت عراق، داعش تاکنون حدود یک هزار ایزدی را به قتل رسانده است. شماری از ایزدی هایی که در کوه سنجار در گرمای طاقت فرسا به محاصره درآمده بودند، برای دورشدن از خطرمرگ قریب الوقوع در جهت مخالف خانه و کاشانه شان، یعنی به سمت صحرای سوزان سوریه، به راه افتادند. این همان مسیری بود که ٩٩ سال پیش کاروانهای مرگ ارمنیان به آنسو فرستاده می شد، منتهی از جهت مخالف.

بعداز شروع حملات هوایی ایالات متحده و حملات زمینی پیشمرگه های کرد، محاصره کوه موصل در هم شکسته شد و هزاران ایزدی فرصت فرار پیدا کردند. به گفته پرفسور واتن پاو، "ایزدی ها با خطر نسل کشی مواجه بودند و نیروهای محدود کردها با دشواری بسیار می کوشیدند همزمان هم از اربیل دفاع کنند و هم ایزدی ها و غیرنظامیان دیگر را نجات دهند... مداخله ایالات متحده از نظر الزامات تمدن و جلوگیری از نسل کشی ضروری بود". انگلستان و فرانسه در رساندن کمکهای بشردوستانه با ایالات متحده همراه شدند. سازمان ملل متحد وضعیت را در عراق فوریت انسانی نامید و کشورها را به ارسال کمک فراخواند. کشورهای مختلفی متعهد به کمک تسلیحاتی شدند و سلاحهای ایران این هفته به دست پیشمرگه ها رسید.
پرفسور یادشده یادآور می شود که در موضع ایالات متحده تعارضی وجود دارد. درست است که ایزدی ها با خطر نسل کشی روبرو بودند، اما در همان حال کشتاری از افراد قبایل عرب در آنسوی مرز سوریه در جریان بود، در حالی که ایالات متحده تمایلی به کمک نداشت. البته، امریکا هیچ شریک وهمکاری "روی زمین" سوریه، آنطور که پیشمرگه های کرد درعراق هستند، ندارد. بعلاوه، سیاست امریکا در سوریه هنوز با این باور غلط هدایت می شود که ارتش آزاد سوریه گزینه قابل دوامی، هم دربرابر داعش و هم رژیم بشار اسد، می باشد. ایالات متحده گزینه های آسانی در سوریه ندارد.

جمعیت ایزدی ها بین دویست تا هفتصد هزار نفر تخمین زده می شود، که بیشترشان ساکن عراق هستند. اما، این وضعیت ممکن است اکنون تغییریافته باشد. دهها هزار نفراز آنها از دست داعش گریخته اند و احتمالا عده دیگری نیز به دنبال آنها خواهند رفت. روستای ایزدی لالیش، که مقبره شیخ عَدی ابن مسافر در آن واقع است و هر ایزدی دست کم یک بار در طول عمرش باید به زیارت آن برود، مورد حمله داعش قرار نگرفته است. لکن، روستا در ۴٠ مایلی شمال شرق موصل واقع شده و در معرض خطر تهاجمات خلافت خودخوانده اسلامی است. داعش تاکنون اماکن مذهبی پیروان ادیان مختلف، از جمله مسلمانانی را که بت پرست می شناسد، ویران کرده است. اوایل تابستان امسال، داعش مقبره یونس پیغمبر را که ازجمله پیامبران مهم ادیان ابراهیمی شمرده می شود تخریب کرد.

در کشورهای آلمان، سوئد، روسیه و ارمنستان نیز جوامع نسبتا بزرگ ایزدی سکونت دارند. شمار ایزدی های ارمنستان به پنجاه هزار می رسد. بیشتر آنها به علت آزار و تعقیب حاکمان عثمانی سابق به ارمنستان گریختند. علت تعقیب و آزارشان هم این بود که به ارمنیانی که از نسل کشی گریخته بودند در روستاهای خود پناه داده بودند. جامعه ایزدی ارمنستان عمدتا در مناطق نزدیک به مرز ترکیه سکونت دارد. آنها مشکلی از لحاظ آیین و مذهب و سننشان ندارند2، اما غالبا روستاهایشان درفقر به سر می برند. آموزش و پرورش، تاحدی به دلیل عدم وجود کتب درسی و کمبود معلم به زبان کورمانجی، در حد مطلوب نیست، گرچه دولت ارمنستان می کوشد این کمبودها را ترمیم کند.

ارمنیان یکی از معدود مللی هستند که خود قربانی نسل کشی به دست حکومتهای افراطی بوده اند. در این رابطه، دکتر آستارجیان، نویسنده "ظهور حسین، نفت و افول مدارا درعراق" می گوید که داعش در مراحل اولیه قدرت یابی اش از حمایت ترکیه، به صورت دریافت کمکهای پزشکی و اجازه ضمنی قاچاق اسلحه و نفت از مرزهایش، برخوردار شد". داعش از نفت به عنوان منبع درآمدی استفاده می کند. واتن پاو به این نشریه اظهار داشت: "ارمنیان باید نگران نابودی جوامع غیرمسلمان در خاور میانه باشند و ایزدی ها را به عنوان قربانی مشترک مبلغان نفرت و عدم مدارا تلقی کنند، عدم مدارا و خصومتی که در صورت تصرف حلب توسط داعش متوجه ارمنیان ساکن آن شهر خواهد شد". شاید به همین دلیل، دولت ارمنستان به ارسال کمکهای نقدی و کمکهای بشردوستانه برای ایزدی ها اقدام کرده است.

به نظر می رسد که عراق ویژگی های یک کشور واحد را از دست داده است. از نظر واتن پاو، عراق کشور پایداری به نظر نمی رسد و پیروزی های پیشمرگه های کرد همراه با تصرف پالایشگاههای نفتی متعدد، نهایتا به سود کردهایی خواهد بود که خواهان استقلال کردستان هستند".

بنا به گفته آستارجیان، ایزدی ها هیچ گاه عاملی در سیاستهای دولتهای عراق نبوده اند. بنابراین، این یک طنز بیرحمانه روزگار است که دنیا فقط زمانی متوجه آنها شد که با خطر نسل کشی روبرو شدند. باوجود (ادامه) حملات هوایی امریکا و پیشروی پیشمرگه ها، احتمال طولانی شدن اختلافات داخلی عراق اندک نیست. به عقیده پرفسور مذکور، حتی در صورت نبود جنگ و کشمکش رسمی، ایزدی ها همواره در معرض خطر آزار و تهاجم همسایگان عربشان خواهند بود. متاسفانه این امکان هست که ایزدی های فراری برای مدتی طولانی نتوانند به خانه هایشان برگردند و احتمالا هم اصلا بر نمی گردند. واتن باو چنین نتیجه گیری می کند: "بازگشت ایزدی ها اگرغیرممکن نباشد بسیار دشوار خواهد بود. بنابراین، جامعه بین المللی باید آماده نقل مکان دایمی بخش اعظم ایزدی های جان به دربرده باشد".


پانویس مترجم:
* توریکیان زاده بیروت است که اکنون ساکن ایالات متحده و دانشجوی تاریخ و اقتصاد در دانشگاه تافت می باشد.

1. Professor Keith Watenpaugh استاد تاریخ خاورمیانه و مدیر طرح حقوق بشر دانشگاه کالیفرنیا،

2. در سپتامبر سال ٢٠١٢ بزرگترین معبد ایزدی ها در خارج از لالش کردستان، در ارمنستان رونمایی شد.
   www.armenianweekly.com