• نویسنده کتاب با مدنظر قرار دادن نظریه «بوردیو» در خصوص تاثیر و تاثر متقابل ساختارهای عینی، ذهنی و شناخت انسان‌ها از محیط اجتماعی؛ سرمایه‌های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی را به‌عنوان مهم‌ترین عوامل اجتماعی موثر بر هویت‌یابی زنان ایرانی در نظر گرفته و به دنبال تعیین سهم هر یک از این سرمایه‌ها در هویت‌سازی مدرن برای زنان ایرانی است. ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
آدينه  ۲٨ شهريور ۱٣۹٣ -  ۱۹ سپتامبر ۲۰۱۴

بیدارزنی: «زن و هویت‌یابی در ایران امروز» عنوان کتابی است که به‌عنوان خلاصه‌ای از پایان نامه کارشناسی ارشد گیتی عزیززاده در ۱۲۲ صفحه، توسط انتشارات روشنگران و مطالعات زنان و در سال ۱۳۸۷ منتشر شده است. نویسنده کتاب که دانش‌آموخته جامعه‌شناسی دانشگاه تهران است، تلاش کرده؛ روشن کند که چه عواملی در هویت‌یابی زن ایرانی تاثیر گذار است. وی با مدنظر قرار دادن نظریه جامعه‌شناس فرانسوی «بوردیو» در خصوص تاثیر و تاثر متقابل ساختارهای عینی، ذهنی و شناخت انسان‌ها از محیط اجتماعی؛ سرمایه‌های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی را به‌عنوان مهم‌ترین عوامل اجتماعی موثر بر هویت‌یابی زنان ایرانی در نظر گرفته و به دنبال تعیین سهم هر یک از این سرمایه‌ها در هویت‌سازی مدرن برای زنان ایرانی است.

مولف برای بررسی نقش سرمایه‌های نمادین در هویت‌یابی مدرن زنان ایرانی، سه گروه از زنان متخصص شامل زنان وکیل، زنان پزشک و زنان بازیگر (که درروند عملیاتی تحقیق به گروه زنان مهندس تغییر می‌یابند) را انتخاب کرده و از آنان خواسته تا با پر کردن پرسشنامه و شرکت در جلسات مصاحبه، ابعاد هویت مدرن خود را گزارش نمایند. سنجه‌هایی همچون گرایش به فردگرایی، خردگرایی، نقد و بازاندیشی، مقابله با کلیشه‌های جنسیتی و اهمیت به کنترل منظم بدن ازجمله یافته‌هایی است که فرضیه اصلی محقق یعنی نقش موثر سرمایه‌های نمادین در شکل‌گیری هویت مدرن زنان ایرانی را به اثبات رسانده است.

کتاب از چهار بخش اصلی چرایی انتخاب موضوع هویت زنان، هویت فردی یا هویت جمعی، هویت زنان از مدرنیسم تا پست‌مدرنیسم و نیم‌نگاهی به هویت زنان متخصص ایرانی تشکیل‌شده، ۱۰ تصویر نیز در جای‌جای کتاب چاپ‌شده و نویسنده در بخش چرایی انتخاب موضوع، تجربه شخصی خود از یکسو و تغییر در زندگی زنان به‌عنوان مبنای تغییر فرهنگی از سوی دیگر را از دلایل انتخاب این موضوع دانسته و یادآور شده، تغییرات سریعی که به‌واسطه گسترش تحصیلات و موقعیت‌های شغلی برای زنان، فضاهای جدیدی را به دنبال آورده؛ فرصت بازاندیشی درباره خود و جامعه را به آنان داده و باعث شده تا آنان جدای از هویت سنتی تعریف‌شده، دست به داشتن تعریفی متفاوت از خود زده و دارای هویت مدرن شوند.

تفاوت هویت فردی و هویت جمعی در بخش بعدی کتاب مورداشاره مولف قرار گرفته است. در بخش دیگر کتاب با عنوان «فمینیسم و هویت زنان»، هدف جنبش فمینیسم به‌عنوان مولود مدرنیته؛ طرح هویت و موجودیت مستقل برای زنان و تغییر دیدگاه موجود برای آنان دانسته شده. فراهم آوردن امکانی که زنان به‌واسطه آن بتوانند خودشان را تعریف کنند، ارزش‌های خاص خودشان را شکل داده و صدای خود را در عرصه‌های مختلف فردی و اجتماعی به گوش دیگران برسانند، ازجمله ویژگی‌های جدید جامعه در کمک به زنان برای هویت‌یابی مدرن مورد تاکید قرارگرفته است (ص ۵۰).

در بخش آخر کتاب با عنوان نیم‌نگاهی به هویت زنان متخصص ایرانی، نتایج این پژوهش ارائه شده است. طبق این نتایج، یک‌پنجم زنان مورد سوال، از سرمایه فرهنگی اجتماعی بالایی برخوردار بوده‌اند و هرچه سرمایه‌های نمادین آن‌ها بیشتر بوده، گرایش به هویت فردی مدرن در آن‌ها نیز بیشتر می‌شود.

در یک نگاه کلی، موضوع این کتاب موضوع قابل تاملی است که دقت بیشتری می‌طلبد. مباحث مربوط به هویت و هویت‌یابی در جامعه‌شناسی امروز ازجمله مباحثی است که علاوه بر دقت در چارچوب نظری، نیازمند تاکیدهای بوم‌شناختی نیز هست. سروکار داشتن هویت و هویت‌یابی با معانی، مفاهیم، تعاریف، نمادها و توصیف ویژگی‌ها سبب می‌شود که مناسب‌ترین روش تحقیق در این خصوص روش تحقیق کیفی باشد که از طریق تکنیک‌هایی مثل مصاحبه عمیق یا مصاحبه گروهی متمرکز، به گردآوری داده‌ها می‌پردازد. درواقع تلفیق روش پرسشنامه و مصاحبه به‌عنوان دو تکنیک کمی و کیفی ازلحاظ روش‌شناسی، آن‌هم در موضوعی مثل هویت، بهره‌مندی این پژوهش از یک روش تحقیق اساسا درست را خدشه‌دار می‌کند. در ارائه گزارش نهایی از کار تحقیقی نیز به نظر می‌رسد استفاده از شیوه‌های متنوعی چون شیوه روایی، داستانی یا ژورنالیستی می‌توانست نتایج این کار را به شکل ماندگارتری به مخاطب منتقل کند.

به نظر می‌رسد در چاپ‌های بعدی این کتاب با چنین موضوع قابل تاملی، باید فصل‌بندی منطقی‌تری بر محتوای کتاب اعمال شود. عکس‌هایی که در جای‌جای کتاب به‌کاررفته و به‌نوعی به کتاب، تنوع بخشیده‌اند باید، با دقت بیشتری انتخاب شود و حتما دارای توضیحی در خصوص صاحب تصویر و منظور آن نیز باشد. غلط‌های نگارشی و ویرایشی در سراسر متن کتاب وجود دارد و در برخی موارد باعث ابهام در فهم مطلب می‌شود که لازم است ناشر در چاپ‌های بعدی کتاب این نواقص را رفع نماید. ارتباط عاطفی کتاب با خواننده و به‌تبع آن تاثیرگذاری بر دیدگاه‌ها و افکار مخاطب، ازجمله مهماتی است که به نظر می‌رسد با رفع کردن عیوب ویرایشی کتاب در چاپ‌های بعدی، قابل لمس‌تر خواهد بود.