• جوامع انسانی همواره تلفات و صدمات جنگ‌ها را با شمارش تعداد کشته‌ها و زخمی‌های نظامی و غیرنظامی، خرابی شهرها، روستاها و معیشت افراد معین کرده و به همین دلیل محیط زیست معمولا قربانی فراموش شده جنگ بوده است. شاید بتوان یکی از بزرگ ترین قربانی های جنگ های عصر جدید را منابع طبیعی، محیط زیست و میراث فرهنگی برشمرد ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
پنج‌شنبه  ۱۵ آبان ۱٣۹٣ -  ۶ نوامبر ۲۰۱۴

جوامع انسانی همواره تلفات و صدمات جنگ‌ها را با شمارش تعداد کشته‌ها و زخمی‌های نظامی و غیرنظامی، خرابی شهرها، روستاها و معیشت افراد معین کرده و به همین دلیل محیط زیست معمولا قربانی فراموش شده جنگ بوده است. شاید بتوان یکی از بزرگ ترین قربانی های جنگ های عصر جدید را منابع طبیعی، محیط زیست و میراث فرهنگی برشمرد که در برخی موارد، آثار و پیامدهای این بحران ها، پس از گذشت سالیان سال آشکار می گردد.
در اثر جنگ انسان ها کشته می شوند، خانه ها و مزارع ویران می گردند، منابع و ذخایر از بین می روند و محیط زیست به شدت آسیب می بیند. حفظ محیط زیست و توجه به مسائل زیست محیطی به خصوص در دوران جنگ یکی از موضوعات مهم جهانی و دغدغه برانگیز بشر معاصر و مدافعان حقوق بشر است، زیرا بهره برداری از طبیعت و کرامت انسانی و تحقق امنیت و عدالت توسعه و رشد نسلهای آینده رابطه بسیار نزدیکی با رعایت حفظ محیط زیست و مسائل زیست محیطی دارد و هرگونه آسیب و تخریب طبیعت بر زندگی سالم انسان اثرگذار است، چنانچه امروزه همه شاهدند که افت شدید سلامت محیط زیست ابعاد گوناگون زندگی بشر را به مخاطره انداخته است. تکنولوژی تولید سلاحهای شیمیایی، میکربی و هسته ای یکی از عوامل اصلی تهدید جوامع بشری می باشد . این سلاحها بر اثر تغییرات در اکوسیستم ، محیط زیست را از چرخه توسعه پایدار خارج نموده است. بروز انواع بیماریها در انسان و جانوران براثر کاربرد سلاحها علاوه بر تاثیرات افقی در یک نسل ، باعث ایجاد تاثیرات عمودی و انتقال از نسلی به نسل دیگر می شود. گاهی تصمیم گیری های فرماندهی اثرات جبران ناپذیری بر محیط زیست کشورهای درگیر جنگ می گذارد . انواع مینهای خنثی نشده ، ایجاد پل و سد در مسیر اصلی رودخانه ها و در مسیر مهاجرت ماهیها ، ایجاد پایگاه ها در اطراف اکوسیستم های حساس ، آلودگی تالابها و اکوسیستمهای آبی ، آلودگی های نفتی و ....بعنوان نمونه های از عوامل مخرب محیط زیست در اثر جنگ مطرح می باشند.
یکی‌ دیگر از اثرات معمولی‌ و مخرب درگیری ها ، آوارگی انبوه مردمانی است که از خشونت و عدم امنیت فرار می کنند. جا به جایی جمعیت در چنین حد و اندازه ای نه تنها سبب رنج و عذاب مردم و اختلال در فعالیت‌های اقتصادی شده، بلکه موجب خسارات شدید به محیط زیست به ویژه در مناطق خشک و لم یزرع می شود. به گزارش سازمان ملل، آوارگی بیش از ۲ میلیون نفر در دارفور در سال ۲۰۰۳، منجر به تنزل کیفیت خاک و بهره برداری بیش از حد از منابع آب های زیر زمینی‌ اطراف اردو‌گاههای پناهجویان شد فرسایش زیست محیطی شدید و گسترده بویژه در رابطه با بروز پدیده بیابان زایی و نابودی جنگل ها در اغلب نقاط کشور(سودان) صورت گرفته است، به شکلی که در دارفور بر اثر فرسایش زیست محیطی و از میان رفتن منابع آبی و تغییر آب و هوای منطقه، ناامنی غذایی را به دنبال داشته است.
    از نمونه های دیگر هدف قرار دادن تعمدی یک اکوسیستم برای دستیابی به اهداف سیاسی و نظامی را می توان در عراق مشاهده کرد؛ خشکاندن مرداب های دجله و فرات در سال های جنگ ایران و عراق نمونه روشنی از هدف قرار دادن تعمدی یک اکوسیستم برای دستیابی به اهداف سیاسی است.
در حال حاضر نیز جنگ طلبی خلافت اسلامی (داعش) در عراق و سوریه علاوه بر کشتار بیرحمانه انسانها، محیط زیست این مناطق را بشدت تحت تاثیر قرار داده است که تحقیقات علمی گسترده در این رابطه را می طلبد.
جنگ علاوه بر اثرات مستقیمی که بر محیط زیست می گذارد اثرات غیرمستقیم زیادی نیز دارد که هرگز در زمان جنگ خود را نشان نخواهد داد. بیش از نیمی از جمعیت جهان برای امرار معاش به منابع طبیعی وابسته هستند به همین دلیل امکان درگیری ها برای کسب منابع بیشتر در آینده غیرقابل اجتناب است.
به طور کلی، اثرات جنگ بر محیط زیست به موارد گسترده ذیل تقسیم می شود:
١. تخریب زیستگاه ها
٢. آوارگی و پناهندگی انسانها
٣. از بین رفتن گونه های گیاهی و جانوری
٤. تخریب زیرساخت های شهری
۵. افزایش ناگهانی تولیدات غذایی و آسیب منابع طبیعی
۶. استراتژیهای مخرب محیط زیستی(بطورمثال: آتش زدن ساختمانها، زمین های کشاورزی، جنگلها و ...
۷. شکارهای غیرقانونی
۸. آلودگی ناشی از سلاح های بیولوژیکی، شیمیایی و هسته ای
مرکز صلح و محیط زیست به مناسبت ششم نوامبر، (روز جهانی‌ مقابله با آثار جنگ و درگیری های مسلحانه بر محیط زیست) عنوان کرده است: از آنجا که محیط زیست و منابع طبیعی برای تثبیت صلح و توسعه پایدار حیاتی‌ هستند، ضرورت دارد مقررات بین‌المللی برای جلوگیری از درگیری‌های مسلحانه و هدف قرار دادن محیط زیست به هنگام مخاصمات تقویت شود. چنانچه منابع طبیعی به عنوان منابع تامین معیشت و زندگی‌ مردم، خسارت دیده یا تخریب شوند هیچگونه صلح پایداری متصور نخواهد بود. دنیا تاکنون شاهد جنگ‌های زیادی بوده که به نام تامین امنیت، عدالت و صلح رخ داده اند، اما در همه این جنگ ها از همان ابتدا محیط زیست و منابع طبیعی قربانیان ساکت بوده اند. بنابراین جا دارد از اعضای جامعه بین‌الملل و کشور‌های طرف اختلاف مصرّانه درخواست شود تا به جای درگیری به خویشتن داری، گفت و گو و حل مسالمت آمیز درگیری‌ها روی آورند. 

منصور سهرابی
دکترای تخصصی اگرواکولوژی
Email:sohrabi.mansour@gmail.com