اخبار روز: www.iran-chabar.de
دوشنبه  ۱۹ آبان ۱٣۹٣ -  ۱۰ نوامبر ۲۰۱۴

*تطابق و یا تخالف حقوق بشر/ دموکراسی با سنتها و آئینهای ملل شرق بخصوص ایران

در مقاله ی آغازین از ضرورت بررسی مجدد مفاهیم و پارادیم دموکراسی و نیز کسری دموکراسی در سازمانهای سیاسی وحقوق بشری نوشتم. در همان قسمت به معرفی مختصر کتاب دیوید هلد و نیز ساختار کتاب اشاره داشتم. در این قسمت بعد از طرح سئوالات مطرح شده که در دوره های گوناگون مطالعاتی پیش آمده، با مقدمه ائی کوتاه، به معضلات روند دموکراتیزه شدن و دخالت قدرتهای بزرگ اقتصادی و سیاسی برای تغییر این روند اشاره خواهم داشت. در فصلهای گوناگون و دوره های بعدی سعی خواهد شد که به سئوالات به طور مشخص و یا غیر مستقیم در لابلای معرفی دوره های تکامل مدلهای دموکراسی و نیز روند سیاسی عملی دموکراسی که بصورت حکومت پارلمانی نمود دارد پرداخته شود!

سقوط دیوار برلین، مدافعان دموکراسی لیبرالی و منتقدین آن چه می گویند:

این روزها بیست و پنج سال از فروپاشی بلوک شرق/سقوط دیوار برلین می گذرد. در رابطه با اینکه آیا همه ی مردم جمهوری سوسیالیستی آلمان شرقی در پائین کشیدن دیوار، و به تبع اولی سقوط نظام دخالت داشتند، نقطه نظرهای مختلف وجود دارد! طبیعی است که اعضا و طرفداران حزب کمونیست، تعداد زیادی از کارمندان، افرادی که مشاغل جدی در سیاستگذاری کشور داشتند خواستار حفظ نظام یا در بدترین شرایط رفرم در آن بودند. اینکه این بخش از جامعه چند درصد از جمعیت آلمان را تشکیل می داد/می دهد حدس و گمانهای مختلفی وجود دارد. آنچه که مشخص است ¼ جمعیت آلمان شرقی امروزه به احزاب سوسیالیستی و یا سوسیال دموکرات رای می دهند و با جریانهای نئولیبرال فاصله دارند.

یک بررسی مختصر از نوشته های موجود و نیز مصاحبه با بخشی از روشنفکران آلمان شرقی سابق نشان می دهد که نارضائی جدی در بین پاره ای که؛ ایجاد سیاست "لیبرالیسم بازار- مارکت لیبرالیسم" را مخالف آن اهدافی که این تغییر می بایست مد نظر میداشت وجود دارد. تعدادی از نویسندگان مشهور آلمان از آن جمله اینگو شولتز، نویسنده ی نئو لبن، یان هنسل، آگاتا پیزیک و ایوجین روگ[1] در رابطه با رشد یک نوع کاپیتالیسم کازینوئی هشدار داده و معتقد هستند که سامان فعلی از اهداف دموکراسی خواهی و حرکت مردم بر علیه دیکتاتوری سابق انحراف جدی پیدا کرده است. این به معنی این نیست که آن دسته از نویسندگان، هنرمندان و روشنفکران که در مخالفت با تغییر و تحولات موجود نوشته و یا صحبت می کنند، خواهان بازگشت به نظام سابق هستند. برعکس کمبود دموکراسی و عدم تعمیق دموکراسی در کشور دلیل انتقاد آنها و نیز تعداد زیادی از مردم بلوک شرق و سایر کشورهای در حال توسعه به برتری سیاستهای اقتصادی نئولیبرالیسم در زندگی مردم می باشد. در این سیاست اقتصادی سود شرکتهای بزگ تنها مد نظر برنامه ریزان کشور قرار دارد. سایر حوزه های فعالیت و زندگی اجتماعی زیر این تفکر له شده اند.

مدافعین دموکراسی پارلمانی، با دفاع بی قید و شرط از روند فعلی تکامل دموکراتیک، به دفاع از آزادیهای موجود در انتخاب ایدئولوژی، مذهب، لباس، تحصیل، کار و سایر دستآوردهای جوامعی که رفاه اجتماعی و یا دولتهای رفاه اجتماعی دست یافته اند اشاره می کنند. نبود جنگ در بین کشورهای دموکراتیک و رفاه اجتماعی نسبی به نفع این نقطه نظر صحبت می کند. پیروان این تفکر دموکراسی موجود را با کشورهای دیکتاتوری روز و یا سامانهای قبلی اقتدارگرا مقایسه می کنند و روند تکامل آن را غیر قابل برگشت می دانند. این مکتب با نظریات فوکویاما که در اوخر صده ی پیشین از شکست تاریخ نوشت، می شود توضیح داد. این به معنی این است که نظام اقتصادی و سیاسی موجود بدیل سیاسی ندارد. There Is No There Is No Alternative (TINA)

در مقابل منتقدین سیاست غالب به شکاف اقتصادی و اختلاف منافع اکثریت مردم دنیا با 10 % از ثروتمندان دنیا اشاره می کنند. به بیان آماری 80 % از مردم تنها صاحب 20% از دارائیهای دنیا هستند و 20 % بقییه به بیش از 80% از ثروت و امکانات دنیا را در اختیار دارند.[2] این شکاف اقصادی را کسری بزگ سامان دموکراسی نامیده و تغییرات دموکراتیک مورد نظر آنها تقسیم عادلانه ی قدرت اقتصادی را نوید می دهد. طبیعتن این گروه دستآوردهای دموکراسی لیبرالی را بطور عموم رد می کنند. برای آنها استفاده از دموکراسی یعنی استفاده از ابزار انتخابات برای تقسیم قدرت اقتصادی و سیاسی.

این نیروها با حفظ حمایت خود از دموکراسی واقعن موجود به روند سامانهای دموکراسی انتقاد کرده و کسری مشارکت مردم راضروری د انسته و به توزیع غلط و حتی استفاده ی ابزاری از انتخاب آزاد اشاره می کنند. این نیروها با روند تدریجی و تعمیق تدریجی دموکراسی باور داشته ولی حرکت بسوی تغییر و خود تغییرات را بسیار کند ارزیابی می کنند. پاره ای حتی فراتر از این رفته تنها راهکار دموکراتیک را اعمال دموکراسی مستقیم، یعنی رای گیری مستقیم از مردم را تنها راه اداره ی امور می دانند.


سئوالات مورد بررسی در سمینارهای گذشته و پیش رو:

آیا دموکراسی یک روش و متد سیاسی است ویا یک هدف نهائی؟
پیش شرطهای لازم برای ایجاد یک جامعه ی دموکراتیک کدام هستند؟
جهانشمول بودن دموکراسی: آیا یک نوع تفکر/راهکار دموکراتیک وجود دارد و یا رنگین کمانی از سیستم های فکری/عملی همزمان جریان دارند؟
رابطه ی دموکراسی با حقوق بشر چیست؟
رابطه ی دموکراسی با توسعه ی اقتصادی و افزایش درآمد مردم را چگونه می توان توضیح داد؟
تناقض مذهب با آئین های دموکراتیک، آیا مذهب و دموکراسی دو مفهوم/بینش متضاد هستند؟
رابطه ی دموکراسی با امنیت سیاسی و اقتصادی؟
ملی گرائی، قومیت و دموکراسی
رابطه ی دموکراسی و قدرت موسسه ی دولت، نقش دولت های ملی در اروپا، اشاعه راهکارهای دموکراتیک
رابطه ی دموکراسی با سیستم استثماری (کلنیالیسم)
رابطه ی دموکراسی با گسترش نفوذ بازار آزاد
رابطه ی تکامل تفکر دموکراتیک با دولت های اقتدارگرای قرون هفده، هیجده و نوزده در اروپا
تقسیم قدرت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی و نقش آنها در ایجاد پایه ها و استحکام یک دموکراسی پایدار
رابطه جنگ و دموکراسی، صلح و دموکراسی
صدور جنگ به کشور های حاشیه ای توسط کشور های باصطلاح دموکراتیک ونقش آن در عدم رشد دموکراتیک این جوامع
عقل باوری، نظام فکری راشیونل، مدرنیته و دموکراسی
اتوپیسم و آئین های ضد دموکراتیک
جنسیت و دموکراسی
مارکسیسم و دموکراسی (توده ای)
نسبی بودن حقوق بشر و آئین های دموکراتیک
رابطه ی عدم رشد دموکراتیک کشور های تحت ستم با استثمار جدید
نهادی شدن دموکراسی و دولت توسعه
بررسی نقش بنیاد ها و سازمان های بین المللی (بانک جهانی، صندوق بین المللی پول، سازمان تجارت جهانی) و سازمان های همکاری منطقه ای وتاثیر آنها در توسعه و یا عدم توسعه ی دموکراتیک شرق
دموکراسی و تخالف آن با تمرکز قدرت- دروغ و یا واقعیت
تمرکز تولید در دست شرکتهای فراملیتی و تطابق یا عدم تطابق این نظام های اقتصادی با دموکراسی و تعمیق حقوق بشر
حقوق بشر و مونوپول های مالی، سیاسی و نظامی
وسایل ارتباط جمعی، کنترل این وسایل توسط شرکتهای بزرگ وتاثیر منفی چنین تمرکزی در رشد بادوام و دموکراتیک
فرق دموکراسی لیبرالی و سوسیالیستی ...؟

عنوان های مورد مطالعه:
- مروری برتکامل دولت شهرهای یونان، پیدایش اولین اشکال تفکر و نظام سیاسی دموکراتیک
- دموکراسی حمایت گر
- نوع دموکراسی توسعه گرا
- دموکراسی مستقیم
- بدیلهای جدید

مقدمه:

آنچه که مباحث حول دموکراسی را جالب و همچنین پیچیده تر می کند، این است که امروز کمتر دولتی، موسسه ائی و یا فردی خودش را غیر دموکرات معرفی می کند! این نشانه ی خوبی است. دموکراسی بعنوان نرم غالب سیاسی/موسسه ای مورد قبول قرار گرفته است. اما در هر بررسی علم روابط بین المل اینهمانی صورت و فرم با درون و محتوای موردی است که باید بطور جدی مورد جستجو قرار گرفته و بررسی شود. علیرغم عمق و گستردگی موضوع این سلسله مقالات سعی خواهد کرد که به این عدم انطباق نیز اشاره شود.

در بررسی روند تکامل خیل عظیم کشورهای دموکراتیک و یا باصطلاح دموکراتیک، پیدا کردن روشها و راهکارهائی که بتواند ملاک سنجش و مقایسه ی روند تکامل دموکراسی های موجود و تئوریهای مطرح شده را ساده تر کرده و مورد قبول اکثریت پژوهشگران هم باشد تقریبن امر غیر قابل ممکنی بنظر می رسد. بدیگر بیان اتفاق نظر روی معیار ها و ملاک های سنجش و مقایسه ی دموکراسی های موجود عملن وجود ندارد وتعریفها و اتفاق نظر روی آنها نسبی هستند. مجادله بر سر ضرورت دموکراسی و یا بدیلهای مشخص شکافی است بین اکثریت و اقلیت صاحب نظران علوم اجتماعی. با این توضیح که تعداد زیادی از متفکرین علوم سیاسی و روابط بین الملل به جهان شمول بودن راهکارهای پروسه ی تکامل دموکراتیک تاکید دارند و در مقابل دیگرانی هستند که به نسبی و منطقه ای بودن آن تاکید می کنند. یعنی ساده انگاری است اگر بنویسم که نبرد که بر که در این امر مهم خاتمه یافته است. موج جدید دموکراتها و طرفداران جامعه ی سازمان یافته ی مدنی در غرب/سایر نقاط دنیا به درونی شدن، رفرم و نهادی شدن این پروسه سیاسی/اقتصادی تاکید می کنند. این امر با مقایسه ی کشورهائی که بعنوان کشورهای دموکرات بحساب می آیند می تواند راهگشا باشد.

بررسی ها همچنین نشان می دهد که بعد از سالهای دهه های شست و هفتاد سده ی پیشین میلادی پژوهش و مباحث اکادمیک حول محور و آئین های سیاسی و دموکراتیک وعدم رعایت و یا نقض آشکار حقوق بشر در کشور های جهان سوم و نیز جهان دوم، علل نبود دموکراسی، عدم توسعه ی اقتصادی در این جوامع و همچنین امکان تغییر و تحولات مردمی را، به تبعی به کسری موسسه های دموکراتیک در این کشورها منوط دانسته و از طرف دیگر تلاش در صادر کردن سیستم های سیاسی غربی و باورهای لیبرالی و دموکراسی لیبرالی به کشورهای جهان سوم را عامل شکست برنامه های سیاسی ارزیابی می کنند. مداخلات ایالات متحده و غرب در افریقا، خاورمیانه و نیز آمریکای لاتین و شکست لیبرای دموکراسی آمریکائی در این مناطق نمونه های گویائی از مضمون انتقادات گفتمان پساکلنیال، مارکسیستهای جدید و فمنیستها به تفکر لیبرال و نولیبرالها می باشد. من در یک فصل جداگانه به معرفی این مکتبها و نقطه نظرات آن ها خواهم پرداخت!

علیرغم اینکه تاریخ استفاده از ابزار و راهکارهای دموکراتیک در اداره ی جوامع غربی به بیش از دویست و پنجاه سال می رسد و به توجه به این که این آئین و مقدمات پیاده شدن آن بعد از صلح وستفالیا در اروپا که مبدا ایجاد دولتهای ملی اروپائی بود و این پروسه با انقلاب سیاسی اجتماعی فرانسه، انقلاب صنعتی انگلیس و استقلال ایالات متحده ی آمریکا استمرار داشته و تحکیم یافته، هنوز بعنوان نهاد سیاسی غیر قابل برگشت بحساب نمی آید. جنگ جهانی دوم و ظهور فاشیسم و نازیسم در اروپا و همچنین انحراف سیستم فکری سوسیالیستی از بنیان های دموکراتیک بنیانگذاران آن و استفاده ابزاری ایلات متحده از مفهوم دموکراسی چند نمونه ی گویا بر این ادعا هستند. اختلافهای قومی در انگلیس، اسپانیا و استمرار اختافهای ملی/قومی در بالکان؛ بین روسها و اکرائین مثالهای دیگری از رقابتهای فکری و سیاسی موجود است. سئوال این است که آیا سیستم دموکراسی باید تعمیق یابد تا بتواند به نظامی غیر قابل برگشت تبدیل شود و یااینکه این راهکار سیاسی به اوج تئوریک و عملی خود دست یافته است؟ در این صورت آیا بقول فوکایاما و کسانی که صحبت از پایان تاریخ – پایان تضادهای طبقاتی- می کنند، به واقع هیچ بدیلی برای نظام سیاسی فعلی وجود ندارد؟

امروز دو پدیده ی سیاسی اجتماعی جهانی تکامل و تعمیق دموکراسی موجود را به خطر می اندازند:

1. گسترش و استمرار قدرت ایالات متحده ی آمریکا بعنوان تنها قدرت باقی مانده از دوران جنگ سرد که با سیاست های اقتصادی، نظامی و امنیتی خود جهان را به بی ثباتی سوق می دهد. همزمان قدرت گرفتن نظامی روسیه و چین و به چالش کشیدن غرب در ایران، سوریه، اکرائین و دیگر مناطق می تواند به سیاستهای جنگ سرد منجر شده و تکمیل سیاست رئال پولتیک غرب باشد.

2. استفاده ی نیروهای مخالف جهانی شدن نظام سرمایه داری و لیبرالیسم غربی که مهمترین جلوه های خود را در تقابل اسلام بنیاد گرا با این نظام نشان می دهد و با استفاده از اهریمنی ترین ابزار خشونت، اعدامهای دسته جمعی بدون محاکمات و کشتار زنان، پیران و کودکان به تضعیف دموکراسی منجر می شود. از بین رفتن ساختارها و موسسات سیاسی در منطقه، ایجاد بی ثباتی سیاسی و اقتصادی و تحمیل سیاستهای جنگی به کشورهای منطقه به تکامل اقتصادی، فرهنگی و سیاسی مناطق مورد هجوم منتهی می شود.. این تفکر در مقابل تهاجم غربی از روشهای تروریستی استفاده می کند. این دو پدیده سیاسی همدیگر را در حوزه های گوناگون بخصوص نظامی تغذیه می کنند.

می دانیم که وجود سیستم دوقطبی، رشد سوسیالیستی در سالهای بعد از جنگ جهانی دوم، رقابت سیستم سوسیالیسم واقعن موجود با جوامع کاپیتالیستی و لیبرال از یک طرف و شکست این نظام (سوسیالیسم واقعن موجود) از طرف دیگر که همراه بود با انحراف تکامل در سمت و حرکت های آزادیخواهی در کشورهای موسوم به جهان سوم پیچیده گی خاصی در رشد اقتصادی و سیاسی جوامع مختلف را بهمراه داشت. این پروسه با جهانی شدن سرمایه و فرهنگ غالب مصرفی در غرب فرم عوض کرد. استفاده ی دولتهای اروپای غربی و ایالات متحده از تکنیکها ی جدید تولیدی و موسسات سیاسی/ اجتماعی، استفاده از انباشت سرمایه که با استثمار جهان در حال توسعه همراه بود و مزایای رفاه ایجاد شده بعد از دوره ی کلنیالیستی، استفاده از ابزار ارتباط جمعی، سطح زندگی در این جوامع به یک رشد اجتماعی، سیاسی و اقتصادی همه جانبه و بی سابقه ای فرا روئید.

ایران و غرب در یک نگاه کوتاه:

در اواخر دهه ی هفتاد و اوایل دهه ی هشتاد سده ی پیشین میلادی تغییر و تحولات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در جامعه ی ایران، جنگ ایران و عراق و تحولات بعدی، به بی ثباتی سیاسی و اقتصادی در خاورمیانه و کشورهای پیرامون منجر شد. تضاد رژیم موجود ایران با غرب و کشورهای منطقه و دخالت پاره ای از کشور های غربی بخصوص ایالات متحده ی آمریکا در امور داخلی ایران، عراق، سوریه به اختلافات سیاسی جهانی بعد جدیدی داد که به نوبه ی خود عامل جدی در ایجاد تنش ها و اختلافات سیاسی نظامی در جهان را بهمراه داشت. این تغییر تحولات به قول پاره ای ازمتفکرین تضاد های اقتصادی/اجتماعی و سیاسی بین قطب های مخالف و قدرت های ایدئولوژیک به نوعی اثبات تئوری تضاد بین تمدن ها و فرهنگ های هانتینگون را اثبات می کند.

اگر در سالهای بعد از جنگ جهانی دوم تا مقطع فروپاشی نظام سوسیالیم موجود، تضاد اساسی در بین ملل، تضاد بین نظام سوسیالیستی و سرمایه داری بود، در سالهای اواخر قرن سابق و قرن جدید به تضاد اسلام با غرب و یا تضاد شمال با جنوب تبدیل شده است. اگر چه بین دو مفهوم تضاد بین شمال و جنوب نمی تواند با تضاد بین اسلام و غرب یکی پنداشته شود. بهر صورت حاصل شکست شوروی و پیمان ورشو به سیستم سیاسی اقتصادی فرا روئید که بقول مایکل هارد و آنتونیو نگری می شود آن را نظام "امپراطوری" نامش گذاشت.۶ این موج جدید لیبرالی و تکامل سرمایه داری همانطوریکه میدانیم در همه جا یکسان نبوده و هنوزهم به پیروزی کامل هم نرسیده است.

در بالا اشاره کردم در عرصه ی بین المللی شکست سوسیالیسم واقعن موجود، از بین رفتن پرانتز و یا مانع جدی در راه صدور سرمایه به همه ی جهان، کالاهای تولید شده، نیروی انسانی و پیروزی نظام بازار آزاد و گسترش این نظام در غرب و سایر مناطق دنیا، بروز جنگهای قومی و ملی در بالکان، آسیای میانه و قفقاز و ماورای قفقاز و سایر نقاط دنیا از جمله شبه قاره ی هند و آسیای جنوبی به همراه داشت. این پروسه ی تکامل اجتماعی به ایجاد تضاد های جدید و همچنین جنبش های جدید اجتماعی منجر گشت که در علوم سیاسی و علم روابط بین الملل با عنوان های: ناسیونالیسم موج سوم و یا دموکراتیزه شدن مرحله ی سوم نام گذاشته شده است. این اختلافها پروسه ی دموکراتیزه شدن را با کندیهای جدی روبرو ساخته است.

با فروپاشی سامان سوسیالیسم و پیروزی کاپیتالیسم و غلبه ی بازار آزاد از طرفی و تضاد بین سیستم های اقتصادی، فرهنگی و سیاسی درون سیستم از طرف دیگر در نهایت به تضاد بین نیروهای کار درون این سیستم و همچنین نظام اجتماعی و سیاسی کاپیتالیستی (بازار آزاد) با نیروهای مذهبی و بنیادگرا تکامل پیدا کرده است. این چنین سیستم های فکری با توجه به غیر فعال بودن ویا ضعف و پراکندگی نیروهای چپ، دموکرات، انسانگرا، فمنیست ، اتوپیستهای رادیکال سوسیالیت در عرصه های سیاسی و علمی، عرصه ی جولان نیروهای بنیادگرا شده است. ساموئل هانتینگتون از این تضادها با عنوان "برخورد تمدن ها" یاد می کند.۵ همانطوریکه می دانیم استمرار این اختلافات منجر به اشغال، سومالی، استقلال، مداخله و اشغال مناطقی از یوگسلاوی سابق، افغانستان، عراق و احتمال در گیری با کره ی شمالی و ایران ختم شده که بنظر من ترمزی است جدی در بین فراروئی کشور های در حال توسعه به یک نظام امن، با ثبات و مترقی.

دخالت دولتهای غربی در امور داخلی کشور های درحال توسعه با عنوان های گوناگون از آن جمله "ایجاد و رشد دموکراسی" ایجاد امنیت جهانی، حفظ منافع آمریکا و یا "پیشگیری از کشتار مردم بیگناه" و یا مقابله با تروریسم مشروعیت داده می شود. ولی پیشبرد چنین سیاستهائی از مواردی هست که بی ثباتی عمومی بین المللی ختم شده که خود از عوامل ایجاد واپسگرائی اقتصادی و قدرت گرفتن دولت های اقتدار گرا را بدنبال داشته است. بررسی نقش روابط بین الملل حوزه ی عمل دولتها و استقلال آنها و یا مداخله های احتمالی پیمان ناتو و ایلات متحده ی آمریکا در امور کشور های مستقل از موارد دیگری هست که می تواند موضوع مطالعه ی گروه دموکراسی و حقوق بشر قرار گیرد.

هدف از برگزاری سمینارها:

هدف از برگزاری این سلسله سمینارها و کلاسهای آموزشی که در هیئت مدیره ی جامعه ی دفاع از حقوق بشر تصویب شد و با همکاری تعدادی اکادمسین ایرانی و سوئدی پیش رفت؟تجدید خواهد شد، بررسی و مقایسه ی تئوری های گوناگون و رشد موسسات دموکراتیک بعنوان نظام فکری وهمچنین آئین برخورد به روابط بین مردم و مردم با سیستم های اجتماعی، ریشه های ظهور بنیادگرایی مذهبی، نقض حقوق بشر در ایران و قبل از آن مطالعه و بحث حول بنیادهای نظام فکری دموکراتیک، پایه های آن، انطباق یا عدم انطباق آن در منطاق گوناگون و در نهایت چگونگی انطباق این نظام های سیاسی، اقتصادی و فکری در جامعه ی ما ایران خواهد بود.

قبل از هر کاری مروری بر مدل های دمکراتیک، تکامل دمکراسی در دولتشهرهای یونان و تغییر و تحولات دوران ساز در اروپا و غرب و بررسی انواع و چهره های مختلف دمکراسی پارلمانی و یا مستقیم از محورهای مطالعه ی این سمینارها تشکیل خواهد داد.

امکان مقایسه ی کشورهای دموکراتیک باهم دیگر برای دست یابی به مفاهیمی که می تواند معیار های اندازگیری دموکراسی ها را تسهیل کند و همچنین قابلیت اندازه گیری گسترش دموکراسی در عمق و در پهنا می تواند از سایر عنوان های قابل بحث باشد. . موضوع شکست حرکتهای رادیکال و دموکراتیک درایران و منطقه از دیگر موضوعات عمده ی این سلسله بحث خواهد بود.

علل رشد آئین ها وروشهای دموکراتیک در پاره ای از مناطق دنیا و عدم رشد آنها در سایر نقاط دنیا از سایر موضوعاتی هست که فکر خیلی از متفکرین علوم سیاسی و روابط بین الملل را به خود واداشته مروری در این مفاهیم اگر چه بطور مختصر بحثهای بعدی سمینار ها را تشکیل خواهد داد.

پروسه ی آنالیز و جستجوی ما در پیدا کردن نوعی جواب به سئوال های اولیه ی بالا پایه های اساسی سمینارها را تشکیل خواهد داد وبه سئوالهای بعدی بطور ضمنی و غیر مستقیم پرداخته خواهد شد. این سئوالات و مباحث نظیر آن بعد از تعیین اولیت ها می تواند از جمله موضوع هائی باشد که محور سمینار ها و بحث های برنامه ریزی شده دیگر را هم تنظیم کند. موفقیت و عدم موفقیت چنین برنامه ای می تواند تنها و تنها با همکاری و مشارکت شرکت کنندگان این سلسله سمینار ها میسر شود. مطالعه ی کتابهای انتخاب شده، بحث های جنبی و همچنین کتبی کردن این سئوالات و جوابهای آنها به تعمیق اطلاعات و آگاهی بیشتر شرکت کنندکان بهمراهداشته و در نهایت می تواند به تفاهم اجتماعی و عمل اجتماعی منجر شود.


۱ – David Held, ”Demokratimodeller”, från klassisk demokrati till demokratisk autonomi, ۲۰۰۵; Daidalos
۲- Susan Moller Okin, “Is Multiculturalism Bad for Women”, ۱۹۹۹, Princeton university press
٣ - Dependency
۴ - United Nations Development program (UNDP)
۵ - Samuel Huntington, Civilizations Camp, ۱۹۹٣, ۲۰۰۰, university press
۶- Michel Hardt& Antonio Negri, ۲۰۰۰, Cambridge, Mass, Harvard University Press