• آبراهامیان بر زمینه‌ی اهدافش در این اثر بر آن است که کتاب کودتا «نخست این تصور عمومی و رایج را زیر سوال می‌برد که انگلیسی‌ها با حسن‌نیت مذاکره می‌کرده اند و ایالات متحده به عنوان یک میانجی درستکار اقداماتی جدی برای پادرمیانی به عمل آورده است، اما مصدق به دلیل کله‌شقی‌اش... نتوانسته با آن‌ها به سازشی برسد» ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
آدينه  ۲٨ آذر ۱٣۹٣ -  ۱۹ دسامبر ۲۰۱۴

بنا بر گزارشی که سایت‌ کلمه – نزدیک به میرحسین موسوی- منتشر کرده است، از آغازین روزهای انتشار اولین ترجمه از کتاب «کودتا» به قلم «یرواند آبراهامیان»، این کتاب در اختیار زندانبانان میرحسین موسوی قرار گرفته است اما بنا بر ترجیحات امنیتی/ فرهنگیِ امنیتی‌ها، تاکنون وی را از خواندن آن محروم کرده‌اند. چنین خبری خود می‌تواند انگیزه‌‌ای باشد برای کسانی که چندان مطالعه‌ی تاریخ را جدی نمی‌گیرند. از سویی نیز همین امروز (۲۸ آذر ۱۳۹۳) وزارت خارجه‌ی ایالات متحده انتشار بخشی از اسناد مربوط به کودتای ۲۸ مرداد را به گفته‌ی خود به دلایل سیاسی به تعویق انداخته است. حال که همپوشانی میان سیاست‌های ایالات متحده و دولت ایران مشکوک‌تر از همیشه کودتای ۲۸ مرداد را با واقیت امروز جامعه‌ی ما پیوند می‌زند ضروری دیدم معرفی حاضر که مدت‌ها پیش جهت انتشار در یکی از ماهنامه‌ها نوشته شده بود و از سرنوشت انتشارش بی‌خبر ماندم را جهت آشنایی علاقه‌مندان منتشر ‌کنم.

از «یرواند آبراهامیان» تاکنون آثار چندی به فارسی ترجمه شده است که از میان آن‌ها می توان به «ایران بین دو انقلاب»، «مقالاتی در جامعه‌شناسی سیاسی ایران» و «تاریخ ایران مدرن» اشاره کرد. بهار امسال اما کتاب تازه‌ای با سه ترجمه از آبراهامیان به بازار کتاب آمد. «کودتا: ۱۳۳۲، سیا و ریشه‌های روابط ایران و ایالات متحد در عصر جدید» را نشر نگاه با ترجمه‌ی «ناصر زرافشان» به چاپ رسانده است. اثر اخیر که از آخرین آثار این تاریخ‌نگار برجسته‌ی ایرانی‌الاصل می‌باشد، به بیان خود نویسنده با دو هدف مشخص منتشر شده است؛ اگر در سال‌های اخیر، جریانی خاص از مدعیان تاریخ‌نگاری در کنار طیف مشخصی از تحلیل‌گران سیاسی و اقتصادی نوک پیکان انتقادات خود در مورد مذاکرات نفتی دولت مصدق و شرکت نفت انگلیس و ایران را متوجه ویژگی‌های شخصیتی زنده‌یاد مصدق و سیاست مصالحه‌گریز وی کرده‌اند، آبراهامیان بر زمینه‌ی اهدافش در این اثر بر آن است که کتاب کودتا «نخست این تصور عمومی و رایج را زیر سوال می‌برد که انگلیسی‌ها با حسن‌نیت مذاکره می‌کرده اند و ایالات متحده به عنوان یک میانجی درستکار اقداماتی جدی برای پادرمیانی به عمل آورده است، اما مصدق به دلیل کله‌شقی‌اش... نتوانسته با آن‌ها به سازشی برسد» و اگر در متن تبلیغات رسانه‌ای و دیپلماتیک دولت‌های غربی به ویژه دولت ایالات متحده، مسئله‌ی نفت و دولت مصدق بر بستر جنگ سرد قابل بررسی بود، و خطرات تسلط دولت شوروی و نیروی‌ عمده‌ی چپ نزدیک به شوروی در آن زمان یعنی حزب توده توجیه‌گر دخالت دولت‌های امریکا و بریتانیا در موضوع نفت ایران و مواجهه‌ی مشخص با دولت ملی دکتر مصدق بود، نویسنده‌ی «کودتا» مدعی است کتاب وی سعی می‌کند برخلاف چنان تصور ترویج شده‌ای در دومین هدف مشخص‌شده «کودتا را به طور کامل و قطعی در چهارچوب تضاد بین امپریالیسم و ناسیونالیسم، بین جهان اول و جهان سوم، بین شمال و جنوب و بین اقتصادهای توسعه یافته‌ی صنعتی و کشورهای توسعه‌نایافته‌ای قرار دهد که به صادرات خود وابسته‌اند.»

به منظور تحقق اهداف مطرح شده و به رغم آن‌که آبراهامیان معتقد است «رد شدن یک شتر از سوراخ ته سوزن، آسان‌تر از دست یافتن یک مورخ به پرونده‌های سی، آی، اِ و ام آی سیکس درباره‌ی کودتاست» اما نویسنده در حدود امکانات خود، اسناد تازه و مهمی در کتاب ارائه کرده است. به عنوان نمونه وی در صفحه‌ی ۶۷ کتاب با استناد به سندی تازه از گزارشات یکی از کارمندان سفارت ایالات متحده با این مضمون که «سفارت امریکا صریحا‌ً می‌گفت که هدف محتمل روس‌ها این نبود که واقعاً امتیاز نفت شمال را برای خود به دست آورند، بلکه این بود که دیگران را از شمال ایران دور نگهدارند» و در راستای دومین هدف طرح شده برای کتاب، تصریح می‌کند که اگر بناست شعله‌ی جنگ سرد را در ایران ریشه‌یابی کنیم، جرقه‌ای که چنان آتشی را موجب شده بود «درخواست نفتی شوروی نبود، بلکه فعل و انفعالات پنهانی شرکت‌های امریکایی و انگلیسی در سال ۱۳۲۲ بود که تلاش می‌کردند برای خودشان – به ویژه در شمال ایران – امتیازات نفتی به دست آورند.» باری؛ «کودتای» آبراهامیان در نوع خود اثری است متفاوت از تلاش‌هایی که طی سال‌های اخیر و در اثر شیفتی معنادار به سمت مقصر ساختن از زنده‌یاد دکتر مصدق در جریان مبارزات برای ملی شدن نفت صورت گرفته است. بر این اساس کتابی است با غنای شایان توجه هم از حییث تحلیل و هم از جهت برخورداری از اسناد مهم که نمی‌توان به سادگی از کنار آن گذشت. این کتاب که در ۴ بخش، به تاریخچه‌ی نفت ایران تا سال منتهی به کودتا، مذاکرات نفتی ایران و بریتانیا، کودتای ۳۲ و بالاخره میراث کودتا پرداخته است و در ابتدای کتاب علاوه بر گاه‌شماری دقیق، در چند صفحه به چهره های اصلی درگیر در آن رویداد مهم تاریخی نیز پرداخته است، این روزها و سال‌هایی که برخی چهره‌های مشکوک بر آنند نه تنها «کودتای ۲۸ مرداد» را به اعتبار مجعول «رستاخیز ملی»ِ محمدرضا شاهی برگردانند، بل‌که خوش دارند با ارائه‌ی تصویری قلب شده از مصدق چهره‌ی ایران برباددهی بسازند تا جایی که در نشریات رسمی داخلی از او «بزرگ‌ترین شارلاتان تاریخ» ساخته‌اند، یکی از پیشنهادات جالب و مفید برای علاقه‌مندان به تاریخ معاصر می‌باشد.


* http://azizi61.wordpress.com