• تاریخ سیاسی ایران, به ویژه در صد سال اخیر, شاهد سوء استفاده های رنگارنگ سیاست مداران و سیاست بازان از پدیده ی فرهنگ و مظاهر گوناگون آن بوده است . تشکل سازی های فرهنگی و هنری, و یا نفوذ در تشکل ها و حرکت های فرهنگی و هنری در راستای بهره برداری های حکومتی, حزبی و سازمانی نمونه ای از این سوء استفاده هاست. ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
چهارشنبه  ۲۴ آبان ۱٣٨۵ -  ۱۵ نوامبر ۲۰۰۶

    "در پی شب نشینی هایی که دوستداران ادامه انتشار دانشنامه ایرانیکا
در لندن و شش شهر آمریکا برگزار کردند، شب نشینی باشکوه دیگری
در ژنو برگزار شد.... اردشیر زاهدی، وزیر پیشین امور خارجه و آخرین
سفیر شاه در آمریکا از جمله شرکت کنندگان در این مراسم بود و ......( رادیو فردا , ۵ نوامبر ۱٣٨۵) "
 
 
 
 
تاریخ سیاسی ایران, به ویژه در صد سال اخیر, شاهد سوء استفاده های رنگارنگ سیاست مداران و سیاست بازان از پدیده ی فرهنگ و مظاهر گوناگون آن بوده است . تشکل سازی های فرهنگی وهنری, و یا نفوذ در   تشکل ها و حرکت های فرهنگی و هنری در راستای بهره برداری های حکومتی, حزبی و سازمانی نمونه ای از این   سوء استفاده هاست. نه فقط حکومت گران و احزاب و سازمان های وابسته به آن ها ,حتی مخالفان حکومت ها نیزدر این راه فعال و پر کار بوده اند. در این میان اگر چه چپ گرایان خبرگان تشکل سازی و بهره برداری های مورد اشاره بوده اند اما ملیون و راست گرایان نیز در این عرصه از قافله عقب نمانده اند.
  این ها فقط چند نمونه ی نه چندان قدیمی ازاین نوع سوءاستفاده هاست:
" جمعیت فرهنگ رشت " پوششی برای کارهای سیاسی اعضای " حزب کمونیست ایران" شد. تشکل فرهنگی " سازمان پرورش افکار" در زمان رضا شاه   شعار" چه فرمان یزدان چه فرمان شاه" سر لوحه تلاش های باصطلاح" فرهنگی" اش بود. حزب توده ایران و قوام بر آن بودند" نخستین گنکره نویسندگان ایران " ( تیر ماه ۱٣۲۵) را هر کدام به نام خود ثبت و ضبط کنند. انجمن قلم ایران و تلاش برای برگزاری" کنگره جهانی شاعران و نویسندگان " در سال ۱٣۴۶ توشیح تبلیغاتی فرهنگ دوستی و فرهنگ پروری دربار, به ویژه فرح دیبا و مشاوران ریز و درشت فرهنگی اش را بر خود داشت. کانون نویسندگان ایران نزدیک به چهار دهه   بخشی از انرژی اش صرف جدال و مقاومت در این راستا شد تا حزب توده ایران, سازمان چریک های فدایی خلق و...   ازاین تشکل مستقل و دموکراتیک بهره برداری حزبی و سازمانی نکنند. حزب توده ایران سرانجام   تشکل فرهنگی و هنری دست سازش " شورای نویسندگان و هنرمندان ایران" را راه اندازی کرد .   حزب الهی ها به سال ۱٣۷٨ " انجمن قلم ایران" را با هدف " دفاع از آزادی بیان و اندیشه در چارچوب اسلام و..." راه انداختند   و اهل قلم حکومتی   در آن گرد آمدند و......
درخارج کشور نیز در بر همان پاشنه می چرخید و می چرخد. سوء استفاده های سیاسی و سازمانی, کانون نویسندگان ایران در تبعید را از نفس انداخته است , کانونی که یکی از فعالترین تشکل های فرهنگی و هنری در خارج کشور بود . احزاب و سازمان های سیاسی در تبعید   نیز هرکدام زایده های فرهنگی و هنری خود را را ه انداخته اند, اما تلاش می کنند آن ها را مستقل , غیر حزبی و سازمانی و بی طرف معرفی کنند. تنها شاید   دو سه نمونه تشکل فرهنگی و هنری نسبتا" مستقل, غیر حزبی وسازمانی   در خارج کشور بتوان یافت که یک نمونه اش " انجمن قلم ایران در تبعید" است (۱)
  در این میان تشکل شکل گرفته به نام دانشنامه   ایرانیکا و " بنیاد دانشنامه ایرانیکا" یکی از نمونه های "مدرن " تشکل سازی فرهنگی و دانشگاهی و بهره برداری سیاسی از آن در خارج ازکشور است. طرح تدوین و انتشار دانشنامه ایرانیکا به عنوان   کاری پژوهشی در رابطه با فرهنگ, تمدن و تاریخ ایران در مرکز مطالعات ایرانی دانشگاه کلمبیا درنیویورک مطرح و تصویب شد, وبا کمک مالی این دانشگاه   در سال ۱۹۷۲ تدوین آن آغاز گردید. آقای احسان یارشاطراصلی ترین   گرداننده دانشنامه برای تضمین و کنترل مالی و تداوم   کار " بنیاد دانشنامه ایرانیکا" را تاسیس کرد. دانشنامه درکنار بنیاد دانشنامه و شبکه های جانبی اش کار به مثابه تشکلی   سازمان یافته   را آغاز کردند. آقای یارشاطر همواره   غیر سیاسی و بی طرف بودن   تشکل شکل گرفته در پیرامون دانشنامه , به معنای عدم وابستگی سیاسی این حرکت و تشکل   به جریان یا جریا ن های سیاسی خاص, را اعلام و مورد تاکید قرار داد ه است(۲) . با اعتماد به ادعای مذکور و تبلیغات مبلغان حرفه ای دانشنامه و بنیاد   ضمن اتلاق عناوینی مبالغه آمیز به دانشنامه, از جمله " شاهنامه معاصر" و " شناسنامه ما ایرانیان "و....   , دانشنامه کمک های مالی و معنوی چشمگیری دریافت کرده است .
نزدیکی ها و همکاری های آقای یارشاطر با دربار ودرباریان در گذشته (٣) و درباریان در خارج کشور ویا اظهار نظرهای   گاه کینه توزانه ی گردانندگان   و مشاورین دانشنامه و بنیاد در باره محمد مصدق,به عنوان نما د جنبش ملی در ایران, و فرهنگ سازان و فرهنگ ورزان چپ ( به ویژه شاعر بزرگ میهنمان احمد شاملو) , می توانست در مورد عدم وابستگی این مجموعه سوال بر انگیز باشد اما برای یک اظهار نظر نهایی   در باره وابستگی سیاسی   و بهره برداری یک جریان سیاسی از این طرحی " دانشگاهی"   کافی   نبود. با گذر زمان و به تدریج که نام موسسات و بنیاد ها و افراد حمایت کننده ی   دانشنامه انتشار یافت نقش سلطنت طلبان در پیدایی و   پیشرفت این حرکت " فرهنگی" و دانشگاهی آشکارتر شد.(۴)
  شب نشینی های با شکوه" دوستداران دانشنامه"   و انتشارات جانبی دانشنامه نیز اندک اندک جلسات و پارتی ها و اوراق های   تبلیعاتی برای چهره ها و مهره های مطرح و کلیدی سلطنتی شد ند (۵) . دانشنامه ای که بر بستر تلاش های بسیاری از نویسندگان وپژوهشگران میهنمان, آنهم در ازای دریافت پولی اندک, پا گرفته است اکنون به روشنی وسیله ای برای کسب اعتبار فرهنگی و سیاسی   پهلوی ها و دیبا ها و اقبال ها و زاهدی ها و خیامی ها و...... شده است . با این حال گردانندکان دانشنامه هنوز ادعا می کنند دانشنامه , بنیاد و زواید دیگرش غیر سیاسی و بی طرف بوده و هستند. ! به نظر می رسد اساتید دانشنامه ای به درک, فهم و معنای مدرنی از وابستگی , سیاسی و طرفدار بودن رسیده اند. (۶)
  به گمان من اما راهی که مسول و مشاوران دانشنامه و بنیاد دانشنامه در پیش گرفته اند, حتی اگر برجسته ترین اثر تحقیقی در باره تاریخ و فرهنگ و تمدن ایران   دستاوردش باشد , کژ راهه ای بیش نخواهد بود , راهی که سالیان دراز حکومت گران و بسیاری از احزاب و سازمان های سیاسی پیموده اند, راهی که نهایتش آلوده کردن بیش از پیش فرهنگ و هنر, تمدن و تاریخ مان به نا راستی های   سیاست بازانه است , کژراهه ای منتهی به مرداب بی اعتمادی و آسیب زننده به خصلت دموکراتیک و مستقل تشکل ها و حرکت های فرهنگی و هنری   .
  به عنوان یکی از حامیان و دوستداران سابق دانشنامه آرزوی من این است که دانشنامه و" بنیاد دانشنامه"   راه شایسته ی یک دانشنامه ی وزین, غیر وابسته و بی طرف را در پیش گیرد, و یا حداقل با برخورد ی فرهنگ سازانه و صادقانه   دست اندر کاران دانشنامه اعلام کنند این پروژه و تشکل شکل گرفته درپیرامون اش پروژه و تشکلی سیاسی, جانبدارانه و وابسته است.
 
 
 
زیر نویس:
۱- در باره نمونه های ارایه شده می توانید به مجموعه ی ۵ جلدی:" بخشی از تاریخ جنبش روشنفکری ایران , بررسی تاریخی و تحلیلی کانون نویسندگان ایران و..."   , تالیف مسعود نقره کار , انتشارات باران- سوئد, مراجعه کنید.
۲- نگاه کنید به سایت اینترنتی" دانشنامه ایرانیکا"
٣- در باره احسان یار شاطر, سایت ایرانیان و سایت " دانشنامه ایرانیکا"- مصاحبه حسین توکلی و جهانشاه جاوید با احسان یار شاطر.
۴- نگاه کنید به   شماره های متعدد نشریه انگلیسی زبان مرکز مطالعات ایرانی دانشگاه کلمبیا که تازه ترین شماره آن در بهار سال ۲۰۰۶   منتشر شد.
۵- ر.ک به رادیو فردا, یکشنبه ۱۴ آبان ۱٣٨۵, " جشن انجمن دوستداران دانشنامه ایرانیکا در ژنو برگزار شد", و گفت وگو با اردشیر زاهدی یکی از میهمانان این جشن.
۶- بدیهی ست در این یادداشت کوتاه سخن برسر درستی و نادرستی کارهای پژوهشی نشریافته در دانشنامه , ویا رد وقبول بی طرفی و عدم دخالت نظر گاه های مذهبی و سیاسی در تهیه , تدوین و انتخاب مطالب نشر یافته   نیست , که این خود سخن و جای دیگری می طلبد.