• واقعیت این است که در این شاهراه اطلاعاتی، رسانه های نوشتاری یا مجبورند خود را با جهان امروز هماهنگ کنند یا باید از گردونه رقابت به کنار بروند، آرام و بی صدا و شاید هم بی خاصیت به کار خود ادامه بدهند. رسانه های نوشتاری از جمله روزنامه ها همواره خواهان حفظ اقتدار ایام گذشته اند، اما آیا تنوع رسانه ها، سبک نوشته ها و رفتار رسانه های جهانی، دیگر مجالی برای رسانه های نوشتاری با بافت سنتی خواهد گذاشت؟ ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
پنج‌شنبه  ۲۵ آبان ۱٣٨۵ -  ۱۶ نوامبر ۲۰۰۶

سالها پیش زمانی که هنوز جنگ جهانی اول شروع نشده بود؛ هنری فورد با ثبت اختراعش (اتومبیل فورد) پول پارو می کرد. فرانسوی ها غرق در نمایش های مد، مدل های جدید لباس را به رخ مردم آن سوی آتلانتیک می کشیدند، انگلیسی های آدابدان و مطیع سنن قدیمی، باز به همان شیوه قدیمی روی نقشه دنبال جزایری می گشتند که آنها را مستعمره خود کنند. روس ها به سر و کله خود می زدند تا تزار را به زیر بکشند و تزار جدیدی جای او بنشانند. عثمانی ها با لورنس دست و پنجه نرم می کردند، اما در آمریکا عصر تازه ای از تحولات شروع شده بود؛ آن هم به دست خواننده ها و نوازنده هایی مانند بسی اسمیت، توماس والر و دیویس میلر که در سبک های بلوز، جاز و رگتایم می نواختند. آنها سرانجام توانستند با سبک موسیقی خود سفیدپوستان را که تحت تأثیر نوشته کتابها و روزنامه ها به شدت نژادپرست شده بودند، به تماشای نحوه اجرای موسیقی شان بکشانند. همین اختلاط فرهنگی میان سفید و سیاه عامل مهمی شد که سیاهان بتوانند در وضعیتی که بیشتر رسانه ها در دست سفیدپوستان طرفدار نژادپرستی بود، با یک ابزار موسیقی، حرف های خود را به گوش مردم و دولتمردان آمریکا برسانند. آن زمان بتدریج موسیقی ذهن جوانان آمریکایی را به موضوع تبعیض نژادی حساس کرد، اما مخالفان این جریان، ساکت ننشستند. سیاستمداران گله مند در سخنرانی های خود بشدت به این حرکت اعتراض کردند. مادران سفیدپوست فرزندانشان را عاق کردند. کشیشان در موعظه های خود جوانان سفیدپوست را از پیوستن به حرکتی که شروع شده بود، منع کردند و... اما هیچ کدام از این روش ها نتوانست از تأثیر موزیک سیاهان بر جوانان سفیدپوست کم کند. این اتفاق هشداری بود به رسانه های بزرگ که همه امکانات و افکار عمومی را در اختیار داشتند. در واقع چند جوان نوازنده با سازهایشان توانسته بودند به رقابت با رسانه های بزرگ و تخصصی بپردازند و افکار عمومی را در جهتی که می خواهند هدایت کنند.
***
آیا در عصر رسانه های دیجیتال، غول شدن یک رسانه، سبکی از موسیقی یا شیوه هنری دیگر امکان پذیر است؟! یا خبرگزاری ها و روزنامه ها به عنوان شناخته شده و رسمی ترین واحد رسانه ای در عرصه رقابت اطلاع رسانی همچنان پیشتازند و می توانند افکار عمومی را به نحوی که خود می خواهند جهت بدهند. سهم روزنامه نگاری که از سال ۱۷۰۱ به صورت یک حرفه درآمد و دارای اصول و قاعده شد و بعدها عنوان رکن چهارم دموکراسی را به خود اختصاص داد، از لحاظ ابعاد تأثیرگذاری و مرجعیت به عنوان کسب خبر چقدر است؟
«طبق آمار رسمی انجمن جهانی روزنامه ها در سال ۲۰۰۴ در سراسر جهان شش هزار و پانصد و هشتاد روزنامه در حال چاپ بوده اند و هر روز کمی بیش از ۳۹۵ میلیون نسخه از آنها به فروش رسیده است. این انجمن ، متوسط حداقل تیراژ هر روزنامه را در سال ۲۰۰۴ در حدود ۶۰ هزار ذکر کرده است. طبق این آمار، درصد روزنامه خوان در ژاپن بیش از هر کشور دیگر و برابر با ۶۴ درصد کل بزرگسالان است و پرتیراژترین روزنامه های جهان نیز در همین کشور منتشر می شوند. این درصد در آمریکا ۲۳ درصد است. روزانه ۸۵ میلیون چینی، ۸۵ میلیون آمریکایی، ۷۲ میلیون هندی و نزدیک به ۷۰ میلیون ژاپنی روزنامه می خرند.
به گفته دکتر پرویز فزون خواه: «با وجود این آمار که از اقبال عمومی جهانی به کسب اخبار از طریق روزنامه ها خبر می دهد، در سال های گذشته حتی در آمریکا و اروپا نیز درصدی هرچند اندک از تیراژ خود را از دست داده اند. اینترنت به دلیل رواج وبلاگ نویسی و تعداد وبلاگ ها و رادیو و تلویزیون، موجب کاهش تیراژ روزنامه بوده اند.»
با شدت گرفتن رقابت میان اینترنت، رادیو و تلویزیون و روزنامه ها، از سوی کنگره پنجاه و هفتم ژورنالیست ها که در شهر استانبول در سال ۲۰۰۵ برگزار شد، به روزنامه ها و صاحبان آنها توصیه شده که بکوشند مکمل تلویزیون و وبلاگ ها بوده و مطالبی را منتشر کنند که آن رسانه ها قادر به ارائه آنها نباشند. یک روزنامه نگار مطلع در این زمینه می گوید: «از جمله دیگر توصیه ها که از سوی کنگره ژورنالیست ها مطرح شد این بود که مفسران، نویسندگان مقاله ها و اصحاب ستون های ثابت، مطالب خود را ابتدا به روزنامه ها بدهند و بعد در سایت خود درج کنند، ولی این تدبیر هم زیاد موثر واقع نشد، زیرا یکی دو روز صبر کردن برای درج مطلب در وبلاگ مسأله را حل نمی کند. تنها راهی که برای روزنامه ها باقی مانده ابتکار تازه و از دست ندادن روزنامه نگاران ماهر و با تجربه است.»
***
زمانی نه چندان دور در دهه ،۷۰ رویتر، آسوشیتدپرس و فرانس پرس صاحبان بی چون و چرای اخبار بودند، اما در دهه ۸۰ با ورود به دنیای فناوری کامپیوتری، بنگاه های اطلاعاتی محلی تبدیل به غول های عظیمی شدند. CBS ، NBC ، Euronews ، CNN ، B.CC و الجزیره از جمله این غول های رسانه ای اند. تمام سیاستمداران، صاحبان صنایع و بنگاه های کوچکی که می خواستند بزرگ شوند و بنگاه هایی که می خواستند بزرگ تر شوند، تلاش می کردند تا خود را به کنار این غول های رسانه ای برسانند و در سایه آنها به خواسته هایشان برسند و کمی بیاسایند. دکتر پرویز فزون خواه، متخصص علوم ارتباطات می گوید: در عصر ابررسانه، اطلاعات خانه ندارد. بسته های اطلاعاتی به همه جا سرک می کشند، اطلاعات می گیرند، اطلاعات می دهند و مدام بر حجم خود اضافه می کنند، اما در سال های اخیر یک اتفاق مهم دیگر هم افتاده و آن این که اینترنت و ماهواره نقش زیادی را در این شاهراه ارتباطی به عهده گرفته اند و حجم عظیم اطلاعات به وسیله متخصصان IT جابه جا می شوند. در نتیجه ارتباطات الکترونیکی هم اخبار و اطلاعات را با سرعت منتقل می کنند و هم بافت و ترکیب زندگی انسان ها را تغییر بسیاری می دهند. برای مثال تصویر نلسون ماندلا برای ما شاید از همسایه بغل دستی مان هم آشناتر و نزدیک تر باشد. نلسون ماندلا شهرت جهانی دارد و این شهرت را مدیون فناوری ارتباطی جدید است.
***
واقعیت این است که در این شاهراه اطلاعاتی، رسانه های نوشتاری یا مجبورند خود را با جهان امروز هماهنگ کنند یا باید از گردونه رقابت به کنار بروند، آرام و بی صدا و شاید هم بی خاصیت به کار خود ادامه بدهند. رسانه های نوشتاری از جمله روزنامه ها همواره خواهان حفظ اقتدار ایام گذشته اند، اما آیا تنوع رسانه ها، سبک نوشته ها و رفتار رسانه های جهانی، دیگر مجالی برای رسانه های نوشتاری با بافت سنتی خواهد گذاشت؟
یک مدرس روزنامه نگاری می گوید: «مردم از حوزه هایی که روزنامه ها به آنها می پردازند، اشباع و خسته شده اند و این حوزه ها برایشان ملال آور است. حالا روزنامه ای موفق است که همگام با تغییر نیاز مردم حرکت کند».
در کشورهای دیگر لزوم تغییر در رسانه های نوشتاری از جمله روزنامه ها اصلی است که صاحبان جراید قدمت دار، بسیار زودتر از ما به آن پی برده اند. مدیران روزنامه تایمز لندن ـ با بیش از ۲۰۰ سال سابقه انتشار ـ سرانجام در سال ۲۰۰۳ قطع روزنامه خود را تغییر دادند، زیرا هدف آنها ماندن است. بنابراین به دقت تغییر و انطباق با نیازهای روز را پیگیری می کنند: «برای یک روزنامه مهم است که بداند مخاطبان بالقوه اش چه کسانی هستند؟ تعدادشان چقدر است؟ زبانشان چیست؟ چه علایقی دارند و گرایش آنها به کدام حوزه بیشتر است».
در این میان اگر روزنامه ای برای کشف حوزه ها و قلمروهای ناشناخته جامعه گام بردارد، با پیشرفت در این عرصه و حرفه همگام شده است.
دکتر پرویز فزون خواه استاد دانشگاه می گوید: «داشتن تیراژ دغدغه ای است که گاهی حتی خواب خوش را از چشم مدیران و صاحبان روزنامه ها می گیرد و در کشورهایی حتی با قدمت رسانه ای بسیار بیشتر از ما نیز، مهم تلقی می شود. در کشور ما داشتن تیراژ به معنای سرپا ایستادن روزنامه است و در کشورهای قوی به لحاظ محصولات نوشتاری و چاپ و انتشار روزنامه، پایین بودن تیراژ نشانه شکاف و گسست بین رسانه ها و حوزه علایق مردم است. اینجاست که آنها همواره خطر از دست دادن مخاطب و تیراژ را احساس کرده و مدام خود را با علایق و خواسته های مخاطبان منطبق می کنند تا از گردونه بیرون نیفتند و در جای خود بتوانند حتی علایق مردم را به سمت وسویی که خود و صاحبان سیاست و اقتصاد می خواهند سوق دهند، اما این کار چنان با ظرافت انجام می شود که شائبه ای از هیچ همدستی میان رسانه ها و صاحبان قدرت به وجود نمی آید.
طبق گزارش بررسی وضعیت روزنامه ها در سال ۲۰۰۴ رقابت روزنامه ها با شبکه های تلویزیونی از نظر مطلب ۲۰ برابر بیش از سال های گذشته شده است. روزنامه ها تلاش کرده اند تا اخبار پخش شده از تلویزیون ها را تکمیل کرده و به صورت تازه ای ارائه کنند. بیش از پیش خود را با شرایط مخاطبان تطبیق داده و با در نظر گرفتن وقت کم، سلیقه و خواست مخاطبان هرچه بیشتر به چاپ و انتشار روزنامه های موردپسند مردم نزدیک تر شوند. چه رسانه های دولتی و چه خصوصی اگر نتوانند خود را با دنیای امروز منطبق کنند، ناچار به خروج از گردونه ارتباطات و اطلاع رسانی اند. غول های رسانه ای با هم می جنگند تا رساندن اخبار ویژه را در انحصار خود داشته باشد. مکاشفه، جست وجو، تحلیل و تولید گزارش عرصه ای است که در اختیار همه رسانه هاست.
 
منبع: روزنامه ی ایران