• شاید مهم‌ترین خبر در این نقطه، این است که آنچه در توافق جامع به دست ‌آید تنها «توافقی اعلامی» است، نه «توافقی امضایی». منابع آگاه تأیید کرده‌اند هیچ امضایی در مرحله پایانی مذاکرات جامع در کار نیست ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
سه‌شنبه  ۹ تير ۱٣۹۴ -  ٣۰ ژوئن ۲۰۱۵

زینب اسماعیلی، خبرنگار «شرق» از وین: دوشنبه؛ روز آرامش قبل از توفان. مذاکره‌کنندگان ارشد، وین را ترک کرده‌اند و جان کری تنها وزیر خارجه باقی‌مانده در این شهر است. خبرنگاران هنوز دنبال چرایی بازگشت محمد‌جواد ظریف، وزیر خارجه ایران، به تهران هستند. بازگشتی که منابع آمریکایی گفته‌اند بعد از دیدار دوم، یعنی عصر شنبه از آن مطلع شده‌اند. براساس برنامه اعلام‌شده، محمد‌جواد ظریف امروز در وین به سایر مذاکره‌کنندگان می‌پیوندد. گمانه‌زنی‌ها بر این است که او به تهران بازگشت تا آخرین چیزی را که روی میز مذاکرات آمده، به اطلاع مقامات بلندپایه کشور برساند. آنچه در نوامبر (آذر ماه) در وین گفت، اما نشد. وین ٨ بود که وزیر خارجه ایران اعلام کرد برای مطلع‌کردن مقامات بالای کشور از آنچه روی میز مذاکره می‌گذرد، به تهران خواهد رفت، اما آن سفر هیچ‌گاه محقق نشد، همان‌گونه که توافق جامع در آن تاریخ محقق نشد و امروز ضرب‌الاجل سومین دور از مذاکراتی که تمدیدشده به سر ‌آمد.

لوران فابیوس، وزیر خارجه فرانسه که برای حضور در اجلاس تغییرات اقلیمی، راهی نیویورک شده با لحنی ملایم‌تر از آنچه در وین مقابل خبرنگاران حاضر شده بود، گفته: «عبارات دقیقی در مورد تحریم‌ها به وزیر خارجه ایران پیشنهاد کرده‌ایم که او برای مشورت‌گرفتن درباره آنها به تهران رفته است». اما ظریف همچنان بر این موضع بوده که بازگشت یک روزه‌اش به تهران از قبل برنامه‌ریزی شده بود و بازگشتش به دنبال پایان مرحله اول مذاکرات وزیران امور خارجه ایران و کشورهای گروه ١+٥ بوده‌ است.

تاریخی که مقدس نبود
وین وارد ساعات آغازین ٣٠ ژوئن ‌شد، زمانی که تاریخ مقدس نبود و تیم‌های مذاکراتی با زیرکی توانستند از آن رد شوند. اگرچه حالا صحبت بر سر این است که گذشتن از این تاریخ چند روزه باشد یا چند ماهه. به نظر می‌رسد احتمال چند روز تمدید مذاکره، قوی‌تر از چند ماه آن باشد، اگرچه پیچیدگی مذاکرات است که مدت‌زمان تمدید را تعیین می‌کند. مذاکره بر سر برنامه هسته‌ای ایران، سیزدهمین سال خود را طی می‌کند، اما مذاکرات در دولت حسن روحانی با شتاب بیشتری دنبال شده است. وزیر خارجه فرانسه این‌بار عزم خود را جزم کرده نقش منفی را یک تنه برعهده بگیرد، اگرچه از برخی پیشرفت‌ها در مذاکرات سخن گفته، اما اضافه کرده: «توافق با ایران باید برای پیشگیری از دستیابی این کشور یا سایر کشورهای منطقه به سلاح‌ هسته‌ای، توافقی محکم و استوار باشد». فابیوس که در جریان مذاکرات ژنو نیز نقشی منفی ایفا کرده بود، این‌بار ابتدای ورود به وین نیز با مشت پر و سه شرط جدی به محل مذاکرات آمده است. فرانسه ارتباطات زیادی با عربستان و اسرائیل دارد و مشخص است که آنها تمایلی به نهایی‌شدن این توافق ندارند.

گذر از مانع کنگره
مذاکره‌کنندگان ایران و ١+٥ به توافق رسیده‌اند که تا ١٠ تیر به جمع‌بندی مذاکراتی برسند: «دهم تیر زمان را متوقف و ساعت‌ها را صفر می‌کنیم. ممکن است هفت یا هشت روز طول بکشد، ولی تمدیدی در کار نخواهد بود». یکی از منابع خبری می‌گوید: «بناست مرحله دیگری نباشد، مگر آنکه سناریوی جدیدی پیش بیاید».
برخی منابع خبری ضرب‌الاجل را ۳۰ ژوئن ندانسته، بلکه روی تاریخ ٩ جولای متمرکز هستند. از ٩ جولای کنگره آمریکا به تعطیلات خواهد رفت. طبق طرحی که کنگره آمریکا تصویب کرده، دولت اوباما تا ۹ جولای فرصت دارد متن معامله نهایی را به کنگره بفرستد، تا در یک دوره ۳۰‌روزه قانون‌گذاران آن را بررسی کنند. اگر توافق اتمی بین ۱۰ جولای تا هفت سپتامبر به کنگره داده شود، قانون‌گذاران برای تأیید یا رد آن، ۶۰ روز فرصت خواهند داشت. همچنین آنها مقرر کرده‌اند اگر تا هفت سپتامبر توافق اتمی با ایران حاصل نشود، کنگره برای اعمال تحریم‌های جدید‌تر علیه ایران، تصمیم‌گیری می‌کند.
مذاکره‌کنندگان ایران و ١+٥ (آمریکا، روسیه، چین، فرانسه، انگلیس و آلمان) تاکنون توانسته‌اند در نوامبر ٢٠١٣ (آذر ٩٢) به توافقی کوتاه‌مدت با نام توافق ژنو دست یابند. همان توافق محمل ادامه مذاکرات تاکنون شده ‌است. تابستان سال گذشته مذاکره برای دوره‌ای شش‌ماهه تمدید شد، ولی مذاکره در تاریخ آذر ٩٣ هم نتوانست آنها را به توافق جامع رهنمون شود. آذر ماه بود که مذاکره به مدت هفت ماه تمدید شد و چهار ماه بعد از آن در لوزان تفاهمی در کلیات به دست آمد و اکنون روز پایانی زمان تمدید شده از مذاکرات به سر می‌آید. مذاکره‌کنندگان ایران و کشورهای ١+٥ دنبال دست‌یافتن به توافقی هستند که قصد دارد مابازای لغو تحریم‌های ایران، باعث محدودیت‌هایی در برنامه هسته‌ای کشور شود.

وزرا امروز باز‌می‌گردند
دوشنبه، روز آرامش هتل کوبورگ و خبرنگارانی است که حتی کمتر در چادر سفید اختصاص‌یافته برایشان، مستقر شده‌اند. تنها مذاکره بین معاونان و کارشناسان است که ادامه دارد و دیدار جان کری و یوکیا آمانو که برای سومین روز متوالی به هتل کوبورگ سر زده است، انجام می‌شود، آمانو همچنان سکوت خود را ادامه داده. او روز شنبه با لوران فابیوس، وزیر خارجه فرانسه و روز یکشنبه با فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و دیروز هم با جان کری، وزیر خارجه آمریکا دیدار کرد.
اما خبرها حاکی از این است که وزیران خارجه که یک‌به‌یک، عصر و شب یکشنبه وین را ترک کردند، امروز و فردا به این شهر باز‌می‌گردند. محمد‌جواد ظریف، وزیر خارجه ایران، سه‌شنبه به وین بازخواهد گشت، همچنین فرانک والتر اشتاین‌مایر، وزیر خارجه آلمان. منابع روس می‌گویند لاوروف، وزیر خارجه روسیه هم به‌زودی به وین خواهد آمد، اگرچه برخی شنیده‌ها حاکی از این است که وزیر خارجه چین برای مذاکره با وزیر خارجه فرانسه راهی پاریس می‌شود. فدریکا موگرینی، هماهنگ‌کننده سیاست خارجی اتحادیه اروپا، یکشنبه قبل از ترک وین گفته بود، وزیران خارجه اروپایی در روزهای آینده که متن توافق نهایی شد، به وین بازخواهند گشت. فابیوس هم در نیویورک گفته که این هفته به وین بازمی‌گردد.

توافق اعلامی نه امضایی
لابه‌لای خبرهای آمدورفت‌های دیپلماتیک، خبر آنچه روی میز مذاکره می‌گذرد، بیش از دیگر موضوعات همچنان در نایاب است. شاید مهم‌ترین خبر در این نقطه، این است که آنچه در توافق جامع به دست ‌آید تنها «توافقی اعلامی» است، نه «توافقی امضایی». منابع آگاه مذاکراتی تأیید کرده‌اند هیچ امضایی در مرحله پایانی مذاکرات جامع در کار نیست و هر آنچه با عنوان «توافق» یا «امضای توافق» مطرح می‌شود به معنای دست‌یافتن به توافق است که با اعلام آن از سوی ایران و ١+٥ رسمیت می‌یابد. این مدل درست شبیه آن چیزی است که در توافق ژنو به دست آمد، چون در آن توافق نیز متنی امضا نشد. تنها اعلام توافق انجام گرفت. با‌این‌حال، چندین ماه مذاکره برای دست‌یافتن به توافق بی‌نتیجه نبوده و منابع خبری می‌گویند عمده موارد اختلافی به نتیجه رسیده و به نظر می‌رسد سخت‌ترین مرحله آن باقی‌مانده است. آخرین خبرها حاکی از این است که تا روز دوشنبه در زمینه جدول زمان‌بندی رفع تحریم‌ها علیه ایران هم پیشرفت‌هایی رخ داده است. بلومبرگ درگزارشی به نقل از دیپلمات‌ها، مدعی شده ایران موافقت کرده است تحریم‌ها پس از تأیید اجرای تعهدات تهران از سوی آژانس، برداشته شود. اما نقاط اختلاف هم کم نیست؛ اختلافاتی هر چند کوچک که می‌توانند اساس توافق را زیر سئوال ببرند. یکی از عمده‌ترین آنها چگونگی لغو تحریم‌های تسلیحاتی است که از ابتدای مذاکرات مطرح بوده و اکنون در روزهای پایانی باید درباره آن تعیین تکلیف شود. برخی مقامات ایرانی گفته‌اند آمریکایی‌ها مواضع خود را در قبال سایت فردو، که پیش از این در لوزان مورد تفاهم قرار گرفته بود، تغییر داد‌ه‌اند. در لوزان قرار شده بود «تأسیسات هسته‌ای فردو به مرکز تحقیقات هسته‌ای و فیزیک پیشرفته تبدیل شود و بیش از هزار ماشین سانتریفیوژ فعالیت کرده و تمامی زیرساخت آنها به همراه دو آبشار در حال چرخش در این سایت حفظ شود».

متن و ضمیمه ٨٠ صفحه‌ای
خبرها از داخل اتاق مذاکره حاکی از آن است که در سطح کارشناسان در بحث‌های فنی «استفان کلمنت»، معاون موگرینی و زمان طرح موضوع‌های تحریمی «فرانچسکو فینی» هدایت مذاکرات را در طرف مقابل بر عهده دارد و در طرف ایران، هدایت هر دو موضوع با حمید بعیدی‌نژاد است. توافقی که هنوز رونمایی نشده و نیمه‌کاره مانده، متنی ٢٠‌صفحه‌ای است که علاوه بر این متن اصلی، چهار یا پنج ضمیمه خواهد داشت. ضمائم شامل جزئیات فنی هسته‌ای، تحریم‌ها، همکاری‌های صلح‌آمیز هسته‌ای و کمیسیون مشترک ایران و ١+٥ است. ضمیمه احتمالی پنجم مربوط به برنامه اجرائی است که شاید محتوای آن در متن اصلی توافق بیاید. در مجموع، ضمائم حدود ٦٠ صفحه است. ‎

٣ روز طلایی برای توافق
منابع خبری گفته‌اند توافق، سه روز طلایی برای اجرا خواهد داشت؛ روز اول روز توافق است که متن و ضمائم به ‌عنوان سند سیاسی ارائه می‌شود. در این روز شورای امنیت قطع‌نامه می‌دهد و آمریکا هم باید متن را به کنگره بفرستد که رسیدگی به آن حداقل ٣٠ روز طول می‌کشد. روز دوم، روز اجرا یا روز عملیات است؛ آمریکا و اروپا تحریم‌های خود را لغو می‌کنند و ایران هم اقدامات خود را شروع می‌کند. هم‌زمانی این دو، یکی از موضوعات باقیمانده در مذاکره است. در این مرحله زیرساخت تحریم‌ها برداشته می‌شود، ولی برچیدن آنها منوط به اقدامات هم‌زمان هر دو طرف است. روز سوم زمان اجرائی‌شدن توافق است که همه کارهای تکمیلی برای اجرای توافق دراین مرحله انجام می‌شود.
پیش‌بینی می‌شود از زمان اعلام توافق تا آغاز اجرای آن بین ٣٠ تا ٦٠ روز فاصله است، اما از مراحل دو تا سه حدود دو ماه تا چهار ماه طول می‌کشد. لغو تحریم‌ها هم اواخر سال، عملی خواهد شد. برنامه مشابه این در جریان توافق ژنو نیز اجرائی شد.
کنگره آمریکا توافق را در فاصله اعلام توافق تا اجرای آن بررسی و رأی‌گیری (رأی به رد توافق) می‌کند و هم‌زمان توافق برای بررسی به مجلس شورای اسلامی ایران ارائه می‌شود. چنانچه توافق از سوی کنگره رد شود - که کارشناسان احتمال آن را قوی می‌دانند- رئیس‌جمهور آمریکا می‌تواند این رأی را وتو کند و در صورت وتوی اوباما، توافق باید برای عملیاتی‌شدن آماده شود که این مرحله بین سه تا پنج ماه به طول می‌انجامد. در این مدت ایران باید اقدامات و تعهدات هسته‌ای خود را انجام دهد و در پایان این دوره، روز اجرای توافق فرا می‌رسد، روزی که در آن تحریم‌های اروپا لغو و تحریم‌های آمریکا متوقف می‌شود، بنابراین تاکنون لغو تحریم‌ها به بعد از اجرای اقدامات هسته‌ای ایران موکول شده است. درعین‌حال به نظر می‌آید هنوز تکلیف تحریم‌های مرتبط با موضوع هسته‌ای که کنگره علیه ایران در سال‌های گذشته وضع کرده است، مشخص نیست یا حداقل در مرحله اول اجرای توافق قرار ندارد. روز و شب آرامی در وین به پایان می‌رسد. زمان متوقف شده و مذاکره از صفر از سر گرفته می‌شود، اما مشخص نیست از صفر تا چه عددی را بشمارد.