• به نظر میرسد، قبرس شمالی بعد از انتخابات ریاست جمهوری حرکتی جدی و مستقلانه برای رهایی از انزوای سیاسی و ایجاد تحولی نو در تاریخ روابط بین الملل خود آغاز کرده است. شروعی که گام نخست آن در شب پیروزی مصطفی آکینجی در انتخابات ریاست جمهوری برداشته شد ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
پنج‌شنبه  ٨ مرداد ۱٣۹۴ -  ٣۰ ژوئيه ۲۰۱۵

با گذشت بیش از چهل سال از رخداد اشغال بخش قبرس شمالی به توسط نیروهای نظامی ترکیه، هنوز آینده این کشور از لحاظ سیاسی- اقتصادی در صحنه جهانی معین و مشخص نیست. علیرغم تلاشهای زیادی که در طول سالهای گذشته از سوی مسئولین دو بخش یونانی و ترک نشین قبرس با حمایت و همکاری سازمان ملل انجام پذیرفته، ولیکن هیچ افق روشنی در رسیدن به نتیجه مطلوب دیپلماتیک دیده نشده است. در سال ۲۰۰۴ با طرح کوفی عنان امیدهای تازه ای جهت نیل به نتیجه در دو بخش قبرس جان گرفت ولی با توجه به موکول شدن این طرح به رفراندوم عمومی و رد طرح از سوی اتباع قبرس جنوبی، این طرح نیز ناتمام و بی نتیجه ماند.
روز بیستم ماه ژوئیه هر سال، سالروز ورود نیروهای ترکیه با نام عملیاتی "زمان شفق" و یادآور حمله هوایی و دریایی آن کشور می باشد که در بخش ترک نشین پاس داشته میشود. این عملیات در سال ۱۹۷۴ بمنظور حمایت از مردم ترک ساکن این کشور که ٣۰% کل جمعیت جزیره قبرس را تشکیل می دادند، صورت تحقق به خود گرفت. علیرغم اینکه در ۱۵ فوریه ۱۹٨٣ بخش ترک نشین اعلام جمهوری کرد ولی تا به امروز سازمان ملل و هیچ کشوری به استثنای ترکیه آن را به رسمیت نشناخته است. این در حالیست که بخش یونانی نشین قبرس به عنوان کشوری رسمی و عضو جامعه اروپا بر شمرده میشود. علیرغم اینکه دولت ترکیه ادعا دارد که ورودش به خاک قبرس برای ممانعت از طرح پاکسازی قومی انوسیس بخش یونانی نشین و نژاد پرستان یونانی بوده و بر اساس ماده ۴ تفاهم نامه زوریخ و لندن منعقده به سال ۱۹۵۹[¬¬¬در آن تفاهم نامه اشاره به این دارد که کشورهای بریتانیا، یونان و ترکیه برای حمایت از منافع و مشخص کردن وضعیت توده های مردمی خود به طور مستقل می توانند دست اقدامات مداخله ای بزنند.] صورت گرفته است؛ ولی با این حال کشورهای اروپایی و سازمان ملل بخش ترک نشین قبرس را سرزمین اشغال شده به توسط ترکیه قلمداد می کند.
دولت ترکیه در زمان تورگوت اوزال سیاست کوچاندن ترکها به جزیره قبرس را آغاز کرد و به همین جهت هم اینک بخش ترک نشین بالغ بر ٣۰۰ هزار نفر جمعیت دارد که به عنوان یکی از نکات مورد اعتراض و مناقشه قبرس جنوبی در مذاکرات دو طرفه است.
ایزوله شدن بخش قبرس شمالی و تحمل تحریمهای سیاسی، اقتصادی ضعیف را برای قبرس شمالی عارض کرده است. همین موضوع موجب عدم رشد مناسب این کشور شده؛ در عین حال عقب ماندگی اقتصادی و وابستگی تمام به ترکیه زمینه اعتراضات چند سال اخیر مردم به ویژه نسل جدید قبرسی را فراهم آورده است.
با آغاز دوره ریاست جمهوری مصطفی آکینجی در بهار۲۰۱۵ مذاکرات با بخش یونانی نشین با هدف آشتی و وحدت دو بخش قبرس آغاز گردید. به طوری که از زمان آغاز به کار وی مذاکرات ممتدی تا به امروز میان روسای جمهوری دو بخش قبرس با حضور نماینده ویژه سازمان ملل برای حل اختلافات و یافتن راهکار مناسب جهت خروج از بحران صورت گرفته است. آخرین اجلاس روسای جمهوری دو کشور در آستانه سالروز اشغال قبرس به توسط ترکیه اتفاق افتاد که خبر توافق ضمنی دو طرف مبنی بر ایجاد "فدراسیون متحد قبرس" در صدر اخبار رسانه های منطقه ای و اروپا قرار گرفت. البته پیشتر در طرح سازش کوفی عنان، ایجاد کشور "جمهوری متحده فدرال قبرس" مد نظر بوده است.
آکینجی در جریان مصاحبه مطبوعاتی خود در ۲۰ ژوئیه امسال اعلام داشت که با وجود اختلافات حل نشده در زمینه تقسیم اراضی، اراده سیاسی دو کشور بر تشکیل دولت جدیدی به شکل اتحاد فدرالیزمی استوار است. وی با اشاره به اینکه در بسیاری از موارد به نتیجه و راه حلهایی رسیده اند؛ از طرح موضوع حاکمیت ضمانتی کشورهای یونان و ترکیه و دیدگاه دو طرف در این زمینه اجتناب نمود. آکینجی ضمن خوش بینی از روند رو به جلو و سریع مذاکرات بین دو کشور، اظهار امیدواری کرده است که بیش از زمان مورد انتظار در حل مناقشه قبرس به نتیجه خواهند رسید.
آنچه که پس از اظهارات مصطفی آکینجی، رئیس جمهوری قبرس شمالی اذهان تحلیلگران سیاسی دو کشور و منطقه را به خود معطوف داشته، چگونگی ساختار سیاسی چنین دولتی است. بر اساس اطلاعات به دست آمده از مسئولان مرتبط با مذاکرات، توافق بر سر تشکیل سیستم حکومتی جمهوری متحد فدرال قبرس بین روسای جمهوری قبرس شمالی و جنوبی بر اساس شکل بندی زیر میتواند باشد:
- به نتیجه رسیدن سریع مذاکرات و تشکیل دولت متحد بدون دخالت ترکیه، یونان و بریتانیا به عنوان کشورهای متضمن.
- معلق نگهداشتن مسئله اختلاف حاکمیت بر اراضی که بعد از اشغال قبرس در دو سوی جزیره بلاتکلیف مانده است.
- شکل گیری فدراسیون از سوی دو دولت فعلی شمال و جنوب.
- رعایت موضوع حقوق تابعیت اتباع کشورهای شمال و جنوب بر اساس سیستمها و روشهای خود.
- تشکیل دو سیستم پارلمانی به عنوان مجلس برتر (سنا) و مجلس نمایندگان.
- حق اقامت اتباع قبرس شمالی و جنوبی در هر نقطه ای از جزیره که تمایل داشته باشند.
- ایجاد حق شرکت در انتخابات محلی و کشوری برای افراد تابع و یا مقیم در هر دو طرف و منع امکان شرکت در انتخابات پارلمان اروپا برای افراد مقیم و مهاجران ترکیه که تابعیت قبرس شمالی را دارند.
با توجه به پیش بینهای موجود حاصل از مذاکرات، گمان میرود که دو طرف در خروج نیروهای نظامی ترکیه از جزیره نیز به توافق اولیه رسیده باشند. مسلم است که بعد از تشکیل دولت واحد، کشور قبرس خود دارای ارتش ملی خواهد بود. همانگونه که در طرح کوفی عنان نیز ذکر شده بود، ساختار نیروی پلیس قبرس بر حسب بافت جمعیتی شکل خواهد یافت. هم اینک قبرس از نظر پراکندگی جمعیتی به شکل ۴۰% ترک و ۶۰% یونانی می باشد. از این رو استخدام و بکار گیری نیروهای انتظامی نیز بر همین اساس خواهد بود.
از دو سال پیش بخش یونانی نشین قبرس دست به اکتشاف و استخراج نفت و گاز در مدیترانه زده است. گرچه کشتی اکتشافی بارباروس ترکیه بارها در سواحل جنوبی قبرس در دریای مدیترانه اعلام حضور کرده و در پارسلهای مختلف دست به تحقیق و اکتشاف زده بود، اما تا به امروز نتیجه ای حاصل نشده و این موضوع تنها موجب تشدید تنش میان دو بخش یونانی و ترک قبرس شده است. این در حالی است که بخش یونانی نشین موفق به اکتشاف و استخراج شده و به نظر میرسد در بهره برداری متناسب از منابع زیر زمینی، طرفین به تفاهم لازم در این خصوص نیز رسیده باشند.
در این میان آنچه که مهم جلوه میکند، نوع نگرش و برخورد دو طرف نسبت به ایام تقویمی است که در طول سالهای گذشته به عنوان روزهای ملی، استقلال و امثال اینها نام یافته اند. یقین است که دو طرف با تفاهم و توافق به عمل آمده از بزرگداشت روزهای یاد شده به عنوان ایام ملی صرف نظر خواهند کرد. در غیر این صورت، صرف وجود و تداعی همین ایام منجر به تحریک احساسات شده و زمینه را برای ایجاد تنشهای ناخواسته و مجدد قومی فراهم خواهد آورد.
آنچه که در طول این مدت و در فضای مذاکرات از دید کارشناسان و تحلیل گران سیاسی دور نمانده است؛ وجود جو مسالمت آمیز و دوستی میان روسای جمهوری دو کشور می باشد. برای نخستین بار بعد از بروز اختلاف از سال ۱۹۷۴ تاکنون، آناستاسیادیس و آکینجی به همراه هم از بازارهای شهر منقسم شده نیکوزیا بازدید به عمل آورده و در تاریخ ۵ ژوئن امسال به طور مشترک در اجرای برنامه نمایشی و موسیقی شهر لیماسول حضور یافتند. این برنامه با مشارکت هنرمندان ترک و یونانی قبرس با پیام صلح و دوستی ترتیب داده شده بود.
۲۱ ژوئیه ۲۰۱۵ شهر تاریخی فاماگوستا (قاضی ماغوسا) شاهد حضور رئیس جمهوری قبرس جنوبی و هیئت همراه و حضور عظیمی از مردم دو منطقه برای تماشای کنسرت "زیر نور مهتاب" بود. ناظران سیاسی چنین فضای توام با آشتی را نقطه عطفی در تاریح قبرس بر می شمارند.
بمثابه همین به نظر میرسد، قبرس شمالی بعد از انتخابات ریاست جمهوری حرکتی جدی و مستقلانه برای رهایی از انزوای سیاسی و ایجاد تحولی نو در تاریخ روابط بین الملل خود آغاز کرده است. شروعی که گام نخست آن در شب پیروزی مصطفی آکینجی در انتخابات ریاست جمهوری برداشته شد. به طوری که وی خطاب به مردم قبرس شمالی اعلام داشت که: "جمهوری ترک نشین قبرس شمالی بعد از این روی پای خود خواهد ایستاد و هیچ تمایلی به شنیدن لقب وطن فرزند بودن را ندارد!" همین سخن سبب واکنش شدید مقامات ترکیه و بالاخص رجب طیب اردوغان گردید و در پاسخ به این اظهار نظر به صراحت اعلام داشت که آکینجی باید آنچه از دهانش بر میاید، گوشش نیز قدرت شنیدنش را داشته باشد! (به عبارتی حرف دهنش را بفهمد!) همین موضوع طی روزهای متمادی به عنوان چالش سیاسی میان صاحب نظران و مسئولان سیاسی دو کشور شناخته شد.
به نظر میرسد توافق میان آناستاسیادیس و آکینجی بدون توجه به کشورهای متضمن آنان (یونان و ترکیه) آغازی نوین در تصمیم گیریهای سیاسی- ملی بوده باشد. آغازی است که شاید برای یونان در بعد از بحران اقتصادی یونان دشوار جلوه دهد. به همین ترتیب چنین رویکردی برای دولت ترکیه نیز که اکنون درگیر مسایل دشوار در بحبوحه بحرانهای سیاسی داخلی و خارجی است، زمینه بیقراریش را فراهم بیاورد. زیرا به منزله ریزش دومینوی حاکمیت این کشور در توزان قوای منطقه مدیترانه و شاخ آفریقا خواهد شد.

دکتر قدیر گلکاریان
کارشناس روابط بین الملل- دانشگاه خاور نزدیک قبرس