• انوش صالحی، محقق و نویسنده، پس از انتشار کتاب «مصطفی شعاعیان و رمانتیسم انقلابی»، به سراغ سرگذشت جنبش چریکی ایران رفته و کوشیده است تصویری دقیق و مستند از چرایی و چگونگی تشکیل این جنبش و پستی و بلندی‌های آن بدهد. اخبار روز جهت اطلاع و آشنائی علاقمندان با محتوی کتابِ «اسم شب، سیاهکل»، فهرست مندرجات و مقدمه آن را منتشر می کند ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
سه‌شنبه  ۲۰ بهمن ۱٣۹۴ -  ۹ فوريه ۲۰۱۶

انوش صالحی، محقق و نویسنده، پس از انتشار کتاب «مصطفی شعاعیان و رمانتیسم انقلابی»، به سراغ سرگذشت جنبش چریکی ایران رفته و در غیبت یک تاریخ منصفانه از این جنبش، کوشیده است تا به سهم خود، به جامعه فارسی‌زبان، روشنفکران و آیندگان، تصویری دقیق و مستند از چرایی و چگونگی تشکیل این جنبش و پستی و بلندی‌های آن بدهد.
جلد نخست این کتاب تحت عنوان: «اسم شب، سیاهکل» (جنبش چریک‌های فدایی خلق ایران از آغاز تا اسفند ۱٣۴۹) در آستانه سالگرد سیاهکل توسط نشر باران در سوئد منتشر شده است. اخبار روز جهت اطلاع و آشنائی علاقمندان با محتوی کتابِ «اسم شب، سیاهکل»، فهرست مندرجات و مقدمه آن را منتشر می کند.


به یادِ
غفور حسن‌پور و دیگر جان‌باختگان اسفند ۱٣۴۹

سرآغاز
جریان سیاسیِ چپ ایران از بدو شکل‌گیری تاکنون، چهار دوره ی تاریخی را پشت سر گذاشته است؛ دوره ی اول با تشکیل حزب "اجتماعیون ‌عامیون" آغاز شد. این حزب، تشکلِ سوسیال دموکرات‌های ایرانی در انقلاب مشروطه بود و در ادامه فعالیت آن، حزب «دموکرات عامیون» و دیگر تشکل‌های سوسیال دموکرات ایرانی به‌وجود آمدند.
با پیروزی انقلاب اکتبر در روسیه و تشکیل احزاب کمونیست در برخی از کشورها، در ایران نیز تاسیس حزب کمونیست در سال ۱۲۹۹ چپ ایران را وارد مرحله تازه‌ای کرد. اگر چه این حزب بواسطه سیاست‌های مستبدانه رضاشاه نتوانست به جریانی فراگیر تبدیل شود، اما حزب کمونیست ایران و سپس جمعی که به گروه "پنجاه‌وسه نفر" مشهور شدند، از تشکل‌های اصلی جنبش چپ در دوره بیست ساله پهلوی اول محسوب می‌شوند. پس از وقایع شهریور ۱٣۲۰ و تشکیل حزب توده ایران در مهرماه همان سال چپِ ایران وارد دوره سوم و یکی از مهم‌ترین مراحل تاریخی حیات خود شد. این حزب که شعارها و هدف‌های آن با اقبال نسبی مردم روبه‌رو شده بود تا مرداد ۱٣٣۲ به عنوان یکی از نیروهای اصلی در عرصه سیاسی ایران حضور پرشوری داشت. در سال‌های پس از کودتا هرچند گروه‌های پراکنده توده‌ای وجود داشتند و به مبارزه مشغول بودند امّا دیگر از آن اقبال گسترده ‌مردمی خبری نبود. دوره ی چهارمِ جنبش چپ ایران در اوایل دهه چهل و همزمان با اوج‌گیری موج تحولات در عرصه چپ بین‌المللی شکل گرفت. تحولاتی که با جدایی چین از شوروی آغاز و با سر برآوردن چپ نو در اروپا و انقلاب کوبا سمت‌وسویی تازه پیدا کرده بود. در ایران نیز چندین گروه‌ و محفل به تأسی از این موج تغییرات به‌وجود آمدند که مهم‌ترین و معروف‌ترین آنها "سازمان چریک‌های فدایی خلق ایران" بود. این جریان که در ابتدا فاقد نام مشخصی بود پس از واقعه سیاهکل، با نام "چریک‌های فدایی خلق" اعلام موجودیت کرد و مدتی بعد "سازمان" به ابتدا و "ایران" به انتهای نام‌شان اضافه شد.
در رابطه با تاریخچه و سیر تحولات فکری و سیاسی این جریان تاکنون کتاب‌ها و منابع بسیاری منتشر شده است. بخشی از این منابع در برگیرنده کتاب‌ها، جزوات و اعلامیه‌هایی است که در کشاکش دوران مبارزه منتشر شده‌اند. این آثار با همه اهمیت‌شان کم‌شمار هستند. از یکسو، شیوه ی زندگی چریکی و عمر کوتاه چریک به آنها امکان و فرصتی برای ثبت همه وقایع را نمی‌داد. از سویی دیگر، وقتی دایره ی تجسس دستگاه‌های امنیتی حتی به آلبوم عکس‌های خانوادگی کشیده می‌شد می‌توان تصور کرد که چرا در هنگام هجوم به خانه‌های امن از بین بردن هر نوع نوشته‌ای در صدر اولویت‌های کار تشکیلاتی قرار می‌گرفت. بخش دیگری از منابع مرتبط با همان دوره اسناد، گزارش‌ها و متن بازجویی دستگیرشدگان است که از بایگانی ساواک باقی مانده است. این منابع بخصوص متن بازجویی افراد که عموماً با سبعیت و شکنجه اخذ شده است اگرچه به روشن شدن برخی از ابهامات در روند فعالیت آنها کمک می‌کند، اما به تنهایی نمی‌تواند ملاک و منبعی معتبر در یک کار پژوهشی به شمار آید. این قبیل منابع در دسترس پژوهشگران مستقل نیست و در نتیجه، تنها می‌توان به اسنادی استناد کرد که توسط موسسات و دوایر رسمی انتخاب و عرضه می‌شوند.
علاوه بر این منابع، در سال‌های اخیر کتاب‌ها و مقالات بسیاری در حوزه بررسی و تحلیل جنبه‌های گوناگون جنبش مسلحانه منتشر شده‌اند. بخشی از این آثار توسط موسسات تحقیقاتی و پژوهشی داخل کشور پدید آمده‌اند. آثار ارائه شده توسط اینگونه موسسات که وابستگی خود به نهادهای رسمی حاکمیت را انکار نمی‌کنند علی‌رغم دارا بودن اسناد ارزشمند از یک کاستی بزرگ برخوردار هستند و آن کارکردِ سیاسی آثار ارائه شده است. موسسات وابسته با دستچین کردن انبوه اسناد و انتخاب گزینشی آنها به دنبال رسمیت بخشیدن به روایتی هستند که خود از گذشته انتظار دارند، نه آنچه اتفاق افتاده است.حد اعلای این‌گونه تاریخ‌نویسیِ گزینشی یا حذفی را می‌توان در متون تاریخی مراکز آموزشی متوسطه و دانشگاهی مشاهده کرد که چگونه به فراخور تحولات و شرایط روز جامعه، موقعیت افراد و جریان‌های سیاسی در کتاب‌های درسی حذف یا تغییر می‌کنند.
در مقابل بایستی به انبوه نوشته‌ها به صورت کتاب، مقاله و نقلِ شفاهی خاطرات توسط کوشندگان این شیوه مبارزه اشاره کرد. این آثار به‌رغم اهمیت‌شان به دلیل آنکه متکی بر خاطرات شخصی بوده معمولاً از دقت کافی برخوردار نیستند. از سوی دیگر با تعدد گروه‌ها و سازمان‌هایی که امروزه در دنیای مجازی خود را ادامه دهند‌گان جریان «فدایی» می‌دانند گاه بر گفته و نوشته‌های تنی چند از آنان همان کارکرد سیاسی در روایت تاریخی لحاظ می‌شود. دراین سنخ از نوشته‌ها، تعلقات سیاسی فعلیِ راوی معیار اصلی برای تعیین میزان نقشِ رفقا و رقبا در بطن رویداد‌های گذشته است. از سوی دیگر وفاداری و گاه حتی نگاهی نوستالژیک به گذشته موجب می‌شود تا برخی جنبه‌های تلخ و ناگوار آن روزگارِ رفته نادیده گرفته شود.
آنچه که از ابتدا تا مراحل پایانی تالیف این کتاب همواره مد نظر من بوده است واکاوی همه منابع در دسترس و دقت در انتخاب مستنداتی بود تا بر اساس آنها نخست چگونگی پیدایش اندیشه مبارزه مسلحانه بر بستر تحولات سیاسی نیمه اول دهه چهل را بازخوانی کنم و سپس به روند شکل‌گیری آن در نیمه دوم آن دهه بپردازم اگرچه ممکن است چنین امری به طور کامل امکان‌پذیر نباشد و اثر از کاستی‌هایی برخوردار باشد.
از آنجایی که در این کتاب تاریخچه جریان مذکور تا اسفند ۱٣۴۹ مورد بررسی قرار گرفته، بنابراین ممکن است افرادی مورد توجه کافی قرار نگرفته‌ باشند از جمله کسانی که در همان دوره آشکار و نهان در پیرامون این جریان حضور داشتند ولی فعالیت اصلی‌شان به سال‌های بعد کشیده شد. سیر فعالیت این افراد در بخش دوم این کتاب با نام "چریک شهری" مورد بررسی قرار خواهد گرفت. در همین ارتباط بایستی به چگونگی نگارش زندگی‌نامه افراد نیز اشاره کرد که از یکنواختی کامل برخوردار نیست. نقش متفاوت افراد در روند تحولات سیاسی و اجتماعی، پیدا نشدن منابعی برای نگارش زندگی‌نامه برخی و نیز حضور موثر برخی دیگر در مراحل بعدی حیات جنبش فدایی از دلایل تفاوت‌های این بخش به شمار می‌روند.
سال ۱٣٨٣ پس از اتمام کتاب "مصطفی شعاعیان و رومانتیسم انقلابی" مقدمات کار روی این کتاب با تهیه منابعی و انجام گفتگوهایی آغاز شد. اگر چه در مدت این ده سال به کارهای تالیفی دیگری نیز پرداخته‌ام، اما در تمام این سال‌ها دغدغه اتمام این کتاب لحظه‌ای از من دور نشد. این اثر آنگونه که رسم زمانه است به سفارش هیچ موسسه‌ و دانشگاهی نوشته نشده، بلکه بهترین مشوقان من همان افرادی بودند که با بزرگواری خاطرات‌شان را برایم بازگو کرده و اسناد و منابعی را در اختیار من گذاشتند. در پایان ضمن سپاس از همه کسانی که با انجام گفتگو‌ یا در اختیار گذاشتن خاطرات مکتوبشان به من یاری رساندند، لازم است از دیگرانی نام ببرم که در همه این سال‌ها مرا تنها نگذاشتند؛ از اکبر معصوم‌بیگی که در سال‌های آغازین تالیف درباره روند کار با او به گفت‌وگو می‌پرداختم؛ دوستی که نسخه‌ای نایاب از "حماسه سیاهکل" اثر حمید اشرف را در اختیار من گذاشت. علی پاینده که مرا در یافتن افراد حاضر در ایران یاری رساند، او حتی در روزهای پایانی کار نیز این لطف خود را از من دریغ نکرد. محمدحسین خسروپناه پژوهشگر تاریخ معاصر با بازخوانی متن نهایی نکات بسیاری را برای پیراستگی اثر و تصحیح تاریخ حوادث و نام اشخاص یادآوری کرد. سیاوش رنجبردائمی استادیار تاریخ ایرانِ دانشگاه منچستر با سخاوتی که در بلاد غرب کمیاب است مرا که از منابع و کتاب‌هایم جدا افتاده‌ام با ارسال بسیاری از منابع و کتاب‌هایی که نیاز داشتم یاری رساند. همراهی او و خسروپناه در ماه‌های پایانی تالیف کتاب باعث شد تا اندوه حاصل از برخورد‌ها و بی‌مهری‌های ناگفتنیِ تنی چند در این دیار را به فراموشی بسپارم. از مسعود مافان که با انتشار به موقع کتاب رنج انتظار را کوتاه کرد‌ و در پایان از همسرم که روشن‌اندیشی و سرزندگی‌اش بزرگترین سرمایه من در کارِ نوشتن بوده است. نگارنده امیدوار است تا این اثر به دور از خط‌کشی‌های رایج سیاسی تنها روایتی مستقل تلقی شود از مجموعه روایت‌هایی که تاکنون در ارتباط با جنبش چپ ایران منتشر شده است یا خواهد شد و با چنین نگاهی کاستی‌های آن با دقت و نکته‌سنجی خوانندگان و هر آن کسی که در جریان آن رویداد‌ها بوده است برطرف شود.

زمستان ۱٣٨٣- پاییز ۱٣۹٣
انوش صالحی


فهرست
سرآغاز

بخش اول: عصر حسرت
میدان جلالیه- ٣
بهار تهران - ۲۱
در راه کنگره- ٣۹
ماه خرداد -۵۱

بخش دوم: بیم و امّید
راه‌های ناممکن - ۷۹
قرار نافرجام - ۱۰٣
از هاوانا - ۱۱۹
خواب صحرا - ۱٣۵
شمال و جنوب - ۱۵۷
در نفی بقا - ۱٨٣

بخش سوّم: در جنگل و شهر
واپسین تلاش‌ها - ۲۰۷
نام‌های بی‌نشان - ۲۲۵
چپ و چمدان -۲٣۷
بر جادّه‌های شبانه -۲۵۱
شبِ خفته - ۲۶۵
روزِ برفی - ۲٨٣
ضمائم -٣۰۵
منابع -٣٣٣
نمایه - ٣۴٣