• سن ابتلا به سرطان پستان در کشور ایران به دلایل ژنتیکی حدود ۱۰ سال کمتر از آمار جهانی است. طبق اعلام رئیس انجمن سرطان‌های زنان ایران، از هر ۳۵ زن ایرانی یک نفر به سرطان پستان مبتلاست. ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
پنج‌شنبه  ۲۷ خرداد ۱٣۹۵ -  ۱۶ ژوئن ۲۰۱۶

شرق-سرطان پستان شایع‌ترین سرطان زنان در سرتاسر جهان به‌شمار می‌رود. با وجود همه‌گیربودن این بیماری که فارغ از نژاد و کشور، قربانیان خود را از سراسر جهان می‌گیرد، نکته قابل‌تأمل، پایین‌بودن سن ابتلا به این سرطان در کشور ماست؛ معمایی که هنوز پزشکان پاسخ روشنی برای آن نیافته‌اند. اما آنچه که امیدبخش است، پیشرفت‌های هرروزه در زمینه تشخیص زودرس این بیماری است. از جمله این تکنیک‌ها می‌توان به شیوه‌های نوین تصویربرداری اشاره کرد. به دلیل اهمیت این موضوع، «سی‌ودومین کنگره رادیولوژی ایران» که اواسط اردیبهشت امسال از سوی انجمن رادیولوژی کشورمان برگزار شد، محوریت خود را به تصویربرداری زنان اختصاص داد. برپایی این کنگره فرصتی مناسب فراهم آورد تا با دکتر «مارینا پورافکاری»، رادیولوژیست و رئیس «سی‌ودومین کنگره رادیولوژی ایران»، درباره اهمیت تشخیص زودهنگام سرطان‌های زنان و نقش تکنیک‌های جدید تصویربرداری در تشخیص زودرس این بیماری‌ها به گفت‌وگو بنشینیم که حاصل این گفت‌وگو در ادامه می‌آید.
‌‌‌
‌به‌عنوان اولین پرسش بفرمایید، با توجه به شیوع بالای سرطان پستان در زنان، آیا می‌توان گفت سرطان پستان کشنده‌ترین سرطان در زنان است؟ آمارهای جهانی و کشوری در این زمینه چه می‌گویند؟

هرچند سرطان پستان، شایع‌ترین سرطان در خانم‌هاست، اما کشنده‌ترین سرطان نزد زنان، سرطان ریه است. در آمریکا از هر هشت خانم یکی در طول زندگی خود به سرطان پستان مبتلا می‌شود. براساس آمار پیش‌بینی می‌شود در سال ٢٠١٦ درمجموع ٣٠٠‌ هزار مورد جدید سرطان پستان در خانم‌ها تشخیص داده شود. همچنین پیش‌بینی می‌شود در سال ٢٠١٨ بیش از دو‌میلیون‌و ٨٠٠‌ هزار خانم با سابقه سرطان پستان در آمریکا وجود داشته باشند. سن ابتلا به سرطان پستان در کشور ایران به دلایل ژنتیکی حدود ١٠ سال کمتر از آمار جهانی است. طبق اعلام رئیس انجمن سرطان‌های زنان ایران، از هر ٣٥ زن ایرانی یک نفر به سرطان پستان مبتلاست. طبق اعلام رئیس مرکز تحقیقات سرطان، سالانه هشت‌هزارو ٥٠٠ ابتلای جدید به سرطان پستان داریم.

‌آمارها می‌گویند در پنج‌سال گذشته حدود ٣٠‌ هزار نفر به دلیل ابتلا به سرطان پستان جان خود را از دست داده‌اند. چه عواملی بر ظهور و بروز این پدیده، بیشتر نقش دارد؟

طبق آمار، عوامل مختلفی در ایجاد سرطان پستان موثر شناخته شده‌اند. عواملی همچون جنس، سن، وجود برخی ژن‌ها و نیز وجود سابقه خانوادگی ابتلا به سرطان پستان. درواقع وجود یک نفر مبتلا به این بیماری در خویشاوندان درجه‌یک مانند مادر، خواهر و دختر، احتمال ابتلا به سرطان را دوبرابر و وجود دو نفر مبتلا، احتمال ابتلا را سه‌برابر می‌کند. اگرچه وجود سابقه فامیلی سرطان پستان احتمال ابتلا را دوبرابر می‌کند، اما تنها کمتر از ١٥ درصد از خانم‌های مبتلا، سابقه ابتلا به سرطان پستان را در فامیل خود دارند. از سوی دیگر حدود پنج تا ١٠ درصد مبتلایان با یک ژن مربوط به سرطان پستان مرتبط هستند. سابقه ابتلا به سرطان قبلی پستان در خود فرد، وجود پستان‌های متراکم (دنس) و وجود برخی تغییرات بافتی پستان که هرچند خوش‌خیم هستند، ولی احتمال ابتلا به بدخیمی را در فرد افزایش می‌دهد، همگی از عوامل موثر در ابتلای زنان به سرطان پستان شناخته شده‌اند.

‌آیا سن بلوغ و یائسگی در ابتلای فرد به سرطان پستان تأثیرگذار است؟

بله، درواقع بلوغ زودرس (شروع عادت ماهانه قبل از ١٢سالگی) و یائسگی دیرهنگام (پس از ٥٥سال) و داشتن اولین زایمان پس از ٣٠سالگی، سابقه رادیوتراپی در قفسه سینه، مصرف الکل و چاقی بعد از یائسگی نیز می‌تواند زمینه ابتلا به سرطان سینه را نسبت به دیگران تقویت کند.

‌اشاره کردید که داشتن سن بالای ٣٠ سال در اولین زایمان شانس ابتلا به سرطان پستان را افزایش می‌دهد. آیا برعکس این موضوع نیز صادق است؟ به عبارتی آیا می‌توان گفت سن کمتر سبب کاهش ریسک ابتلا به سرطان پستان می‌شود؟

بله، اهمیت سن کم در نخستین زایمان، ناشی از بلوغ زودهنگام بافت سینه است که حساسیت آن را نسبت به عوامل سرطان‌زا کاهش می‌دهد. دوره‌های شیردهی نیز اثر محافظتی در برابر ابتلا به سرطان پستان دارند. درواقع شیردهی در زمان طولانی (بیش از یک‌سال) می‌تواند در این زمینه اثر محافظتی داشته باشد. قطع شیر با استفاده از داروهای هورمونی، سبب افزایش خطر ابتلا به سرطان سینه نمی‌شود و هرچه سن مادر در زمان شیردهی پایین‌تر باشد، اثر محافظتی آن بیشتر خواهد بود.

‌آیا زنانی که صاحب فرزند نمی‌شوند، بیشتر از دیگران در معرض خطر ابتلا به سرطان پستان قرار دارند؟

ریسک ابتلا در خانم‌هایی که بچه ندارند یا اولین حاملگی آنها بعد از سن ٣٠سالگی بوده به میزان جزئی بالاتر است. همچنین مصرف قرص‌های ضدبارداری به میزان اندکی، ریسک ابتلا به سرطان پستان را بالا می‌برد. هورمون‌درمانی بعد از یائسگی هنوز مورد بحث است و به نظر می‌رسد انواع داروهای ترکیبی آن احتمال ابتلا به سرطان پستان را افزایش می‌دهد.

‌چگونه می‌توان با تغییر سبک زندگی، احتمال ابتلا به سرطان پستان را کاهش داد؟

برخی عوامل ازجمله فعالیت فیزیکی و ورزش، احتمال ابتلا به سرطان پستان را کاهش می‌دهند. همچنین اثر محافظتی مصرف ویتامین‌ها و نیز اثر منفی عادت به مصرف غذاهای پرچرب در افزایش خطر ابتلا به سرطان پستان هنوز مورد بحث است. از سوی دیگر تئوری‌ها بیانگر آن است که برخی از مواد شیمیایی مثل پلاستیک و برخی مواد آرایشی و... می‌توانند احتمال ابتلا به سرطان را افزایش دهند. اخیرا مطالعات نشان داده‌اند که مصرف طولانی‌مدت و زیاد سیگار ممکن است با افزایش ریسک ابتلا به سرطان ارتباط داشته باشد. همچنین برخی مطالعات نشان داده‌اند که کار شبانه ممکن است احتمال ابتلا به سرطان پستان را بیشتر کند. اما برای دستیابی به یک نتیجه مطمئن و متقن در این زمینه نیازمند تحقیق بیشتری هستیم. مطالعه سوئدی‌ها، اثر محافظتی قهوه و اثر افزایشی چای را در ابتلا به سرطان پستان نشان داده‌ است.

‌برخی معتقدند که استفاده از انواع دئودورانت‌ها و اسپری‌های ضدعرق، ریسک ابتلا به سرطان پستان را افزایش می‌دهد. آیا این مسئله از مبنای علمی برخوردار است؟

براساس اطلاعات موجود، مواد ضدعرق بعید است موجب افزایش ریسک ابتلا به سرطان پستان شوند، همچنین دلیل علمی‌ای مبنی‌بر اینکه برخی از انواع لباس‌های زیر بتوانند احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش دهند، نیز وجود ندارد. علاوه‌براین در حال‌حاضر هیچ مستند علمی‌ای درباره این موضوع که پروتزهای سینه احتمال ابتلا به سرطان پستان را افزایش می‌دهند در دسترس نیست.

‌مناسب‌ترین روش برای کنترل سرطان پستان در زنان چیست؟

امروزه بحث دیرین پیشگیری مهم‌تر از درمان، روزبه‌روز در زمینه‌های مختلف پررنگ‌تر و مهم‌تر شده تا جایی که از جنبه‌های مختلف غربالگری، تشخیصی، درمانی، پیش‌آگهی و اقتصاد سلامت در بیماری‌های مختلف، انجام پیشگیری اهمیت بیشتری پیدا کرده است. از طرف دیگر آشنایی با عوامل خطرزا و نیز اطلاع از عوامل محافظت‌کننده، خانم‌ها را در مورد چگونگی برخورد با این مشکل یاری می‌کند. ولی همان‌طور که اشاره شد، پیشگیری و تشخیص زودرس، نقش بسیار مهمی در این زمینه دارند که این امر تنها با انجام معاینات دوره‌ای و استفاده از تکنیک‌های مناسب تصویربرداری میسر است.

‌به‌طورکلی تکنیک‌های تصویربرداری چگونه به تشخیص زودرس سرطان کمک می‌کنند؟

روش‌های تصویربرداری می‌توانند بافت مشکوک و توده سرطانی را پیش از آنکه از نظر بالینی توسط فرد یا پزشک بالینی قابل یافت باشد، نشان دهند. بافت مشکوک به سرطان به هر شکلی و با هر روش تصویربرداری‌ای که شناسایی شود، درنهایت با انجام نمونه‌برداری و مطالعه بافت‌شناسی به تشخیص می‌رسد. در اینجا برنامه‌های غربالگری سرطان به تشخیص زودرس این بیماری کمک بسیاری می‌کند.

‌با توجه به هزینه‌بربودن انجام غربالگری‌های انواع سرطان‌ها ازجمله سرطان پستان، آیا این شیوه به‌عنوان یک روش عملی از سوی سازمان‌های جهانی توصیه می‌شود و پرسش دیگر آنکه آیا تاکنون برنامه غربالگری سرطان پستان در کشور ما اجرا شده است؟

درحال‌حاضر در سرتاسر دنیا تنها در ٢٢ کشور برنامه مصوب ملی یا منطقه‌ای غربالگری سرطان پستان وجود دارد. در ایران هنوز برنامه کشوری برای غربالگری سرطان پستان پیاده نشده است.

‌در دیگر کشورهای دنیا غربالگری سرطان برای کدام گروه از زنان توصیه می‌شود؟

طبق آخرین guideline (دستورالعمل)‌های غربالگری سرطان پستان که توسط انجمن سرطان آمریکا ارائه شده است، خانم‌های با ریسک متوسط باید مورد غربالگری قرار گیرند. در این تعریف، اغلب زنان باید از ٤٥سالگی سالانه ماموگرافی شوند. هرچند خانم‌ها می‌توانند غربالگری را از ٤٠سالگی به‌طور داوطلبانه شروع کنند. زنان باید از ٥٥سالگی هر دوسال یک‌بار ماموگرافی شوند، ولی اگر خانمی بخواهد همچنان ماموگرافی سالانه را ادامه دهد، منعی ندارد. پزشکان توصیه می‌کنند ماموگرافی تا زمانی که یک زن در قید حیات بوده و از سلامت خوبی برخوردار است، ادامه یابد. ناگفته نماند که همه خانم‌ها باید از منافع، محدودیت‌ها و ضررهای پتانسیل غربالگری سرطان پستان مطلع باشند. مطالعات نشان داده است در خانم‌های با ریسک متوسط، در توازن بین مزیت تشخیص زودرس و فواید ناشی از آن از یک‌سو و معایب هزینه و نیز خطر ناشی از تشعشع در ماموگرافی از سوی دیگر، ارجحیت بارز به‌نفع انجام غربالگری است تا اینکه در آینده روش‌های دقیق‌تر، کم‌هزینه‌تر و کم‌خطرتری معرفی شود. هرچند نباید فراموش کرد که هیچ روشی دقت تشخیصی صددرصد ندارد.

‌انجام منظم ماموگرافی به چه میزان می‌تواند با تشخیص زودرس سرطان، شانس بهبودی بیمار را افزایش دهد؟

انجام منظم ماموگرافی اغلب می‌تواند به پیداکردن سرطان در مراحل اولیه کمک کند. در این مرحله، درمان به احتمال زیاد موفقیت‌آمیز خواهد بود. ماموگرام می‌تواند سرطان را سال‌ها قبل از آنکه علائم بالینی آن ظاهر شود، کشف کند. سرطان در مراحل اولیه کمتر نیازمند درمان‌های تهاجمی است و احتمال بهبودی کامل در این مرحله زیاد است. البته ناگفته نماند از آنجا که برخی سرطان‌ها ممکن است در ماموگرافی به سهولت قابل‌نشان‌دادن نباشند، باید گفت ماموگرافی یک تکنیک کامل و قطعی تلقی نمی‌شود. نکته مهم‌تر اینکه برای آنکه نشان دهیم آنچه که در ماموگرافی پیدا شده، سرطان است یا خیر، لازم است تست‌های بیشتری انجام شود. در حقیقت بسیار مهم است خانم‌هایی که ماموگرافی انجام می‌دهند، بدانند که تا چه حد باید از این تکنیک انتظار داشته باشند. در این مسیر آشنایی با مزایا و محدودیت‌های روش غربالگری از سوی زنان ضروری است.

‌یکی از دلایل اجتناب خانم‌ها از ماموگرافی، تصور زیان‌باربودن اشعه این دستگاه است. این تصور تا چه حد مبنای علمی داشته یا اینکه اساسا باوری غلط است؟

ریسک ناشی از خطرات اشعه با این روش به‌ویژه اگر غربالگری براساس محاسبه خطر فردی انجام گیرد، بسیار پایین و در مقایسه با سودی که ناشی از تشخیص زودرس حاصل می‌شود، کاملا جزئی است و نمی‌تواند عاملی برای امتناع از غربالگری تلقی شود.

‌برای خانم‌هایی که ریسک بالاتر از متوسط داشته باشند، یعنی در میان اقوام و خویشاوندان درجه‌اول آنان فردی مبتلا به سرطان پستان باشد، آیا تنها انجام ماموگرافی کافیست؟

خیر. در این افراد به غیر از غربالگری، باید هرساله یک «ام‌آر ماموگرام» نیز انجام شود. این شامل خانم‌هایی است که ١- براساس ابزارهای ارزیابی میزان خطر که اغلب براساس سابقه فامیلی است، ریسک ابتلا به سرطان (کانسر) پستان در طول زندگی آنان با احتمال ٢٠ تا ٢٥ درصد یا بالاتر وجود داشته باشد,٢- در عده‌ای که بررسی ژنتیکی موتاسیون‌های مربوط به ژن‌های سرطان پستان در آنان نشان داده شده است.
٣- گروهی که فامیل درجه‌یک با ژن مثبت این بیماری داشته و خودشان تست ژنتیکی انجام نداده باشند و ٤- افرادی که در ١٠ تا ٣٠سالگی سابقه پرتودرمانی قفسه سینه به دلیل سرطان دیگری را در سوابق پزشکی خود دارند.

‌آیا خانم‌های بالای ٤٥ سال که جزء گروه بالا قرار ندارند، می‌توانند به طور داوطلبانه برای تشخیص دقیق‌تر، سالانه ام‌آرآی انجام دهند؟

انجمن سرطان آمریکا انجام ام‌آرآی را به‌منظور غربالگری و تشخیص زودرس برای خانم‌هایی که در آنان ریسک ابتلا در طول زندگی‌شان کمتر از ١٥درصد است، پیشنهاد نمی‌کند. درواقع غربالگری با ام‌آرآی ممکن است در مواردی مثل سابقه ابتلا به سرطان پستان در فرد یا سابقه ابتلا به برخی از انواع غیرطبیعی بافتی یا در مواردی که نسج سینه در ماموگرافی بسیار متراکم و سفت است، توصیه شود. در صورتی از ام‌آرآی برای غربالگری استفاده می‌شود، که باید به‌همراه ماموگرافی باشد و نه به‌عنوان جایگزین آن. اگرچه ام‌آرآی در تشخیص سرطان پستان، حساس‌تر از ماموگرافی است، اما هنوز ممکن است مواردی باشد که تنها در ماموگرافی نشان داده شود. برای اغلب خانم‌های دارای ریسک بالاتر از حد عادی، غربالگری با ام‌آرآی و ماموگرافی باید از ٣٠سالگی شروع شده و تا زمانی که خانم از سلامت خوبی برخوردار است، نیز ادامه یابد. همچنین توصیه می‌شود غربالگری ام‌آرآی در جایی انجام شود که امکان انجام بیوپسی تحت هدایت ام‌آرآی وجود داشته باشد. از آنجایی که ام‌آرآی حساس‌تر از ماموگرافی است، موارد مثبت کاذب بیشتری را نیز نشان می‌دهد. به‌عبارتی مواردی که براساس تصاویر مشکوک به سرطان است، اما در بررسی بافتی مشخص می‌شود که سرطان نیست؛ بنابراین این روش برای غربالگری در خانم‌های با ریسک متوسط توصیه نمی‌شود.

‌چنددرصد ضایعات مشکوک در تصویربرداری‌های پستان واقعا توده‌های سرطانی است؟

در بین ضایعات مشکوک به سرطان پستان در تصویربرداری که منجر به انجام بیوپسی می‌شود، خوشبختانه ۸۰ درصد توده‌ها غیرسرطانی است. اما این به آن معنا نیست که این روش را کم‌اهمیت بشماریم. درواقع انجام این نمونه‌برداری‌ها برای تشخیص کاملا ضروری است.

‌نقش سونوگرافی در تشخیص توده‌های بدخیم پستان چیست و چه تفاوت‌هایی با ماموگرافی و دیگر روش‌های تشخیصی تصویربرداری دارد؟

نقش سونوگرافی در این بین یک نقش تکمیلی بوده که به روشن‌شدن ماهیت بسیاری از ضایعات مشکوک کمک می‌کند و نیز برای پیگیری بسیار کمک‌کننده است؛ در بسیاری از موارد نیز از سونوگرافی می‌توان برای نشان‌دادن محل ضایعه کمک گرفت و نمونه‌برداری از ضایعات را با هدایت سونوگرافی انجام داد. آنچه امروزه بسیار مورد توجه است، تصمیم و طراحی الگوریتم غربالگری مبتنی‌بر محاسبه ریسک برای هر خانم به‌طور مجزاست؛ یعنی متد و زمان‌بندی سیستم غربالگری برای دو خانم از یک جامعه ممکن است، کاملا متفاوت باشد. نرم‌افزارهای مختلفی در اینترنت وجود دارند که با استفاده از آنها می‌توان ریسک ابتلا به سرطان پستان در هر خانم را به‌طور جداگانه محاسبه کرد.

‌و سخن پایانی اینکه تکنولوژی مدرن تشخیص سرطان‌ها به‌ویژه سرطان پستان به کمک تصویربرداری، چه افقی را پیش‌روی بیماران قرار داده است؟

هم‌اینک تعداد زیادی بیومارکرهای پتانسیل سرطان پستان کشف شده‌اند. در صورتی که ارزشیابی آنها کامل شده و آنها کاربرد کلینیکی پیدا کنند، می‌توانند در همراهی تکنولوژی‌های تصویربرداری، شاهراه جدیدی را در تشخیص زودهنگام مبتنی‌بر ریسک فردی سرطان پستان باز کنند.