• طی سال‌های اخیر با ارزان سازی نیروی کار و نبود حمایت‌های قانونی کافی از جمله تشکل‌های مستقل کارگری، بسیاری از کارفرمایان، کارگران را در شرایطی قرار می‌دهند که یا مجبور به ادامه وضعیت بهره کشانه خود باشند و یا به خواست خود کارشان را ترک کنند که در این صورت مشمول حمایت بیمه بیکاری نمی‌شوند ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
سه‌شنبه  ۲۰ مهر ۱٣۹۵ -  ۱۱ اکتبر ۲۰۱۶

بر اساس بررسی مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۴، تعداد جمعیت فعال (شاغل و بیکار) کشور ۲۴میلیون و ۷۰۱ هزار و ۱۷۷ نفر است که از این تعداد ۲ میلیون و ۷۲۹ هزار و ۹۲ نفر بیکار هستند.
از سوی دیگر بنا بر سالنامه آماری سازمان تأمین اجتماعی در سال ۱۳۹۴، تعداد کل مقرری بگیران بیمه بیکاری کشور در سال ۱۳۹۴ بالغ بر ۱۹۱۶۳۰ نفر بوده است که ازین تعداد ۱۴۵۶۶۶ نفر (۷۶ درصد) مرد و ۴۵۹۶۴ هزار نفر (۲۴درصد) زن هستند. این تعداد مقرری بگیر بیمه بیکاری فقط ۷ درصد از کل جمعیت بیکار کشور را شامل شود.
بنا براین آمار، نسب جنسیت (مرد به زن) مقرری بگیران بیمه بیکاری در سال ۹۴، در استان‌های کردستان و لرستان بین ۵.۷۲ تا ٨.۲۵ بوده است که حاکی از تعداد بالای مردان مقرر بگیری بیمه بیکاری نسبت به زنان در این دو استان است.
این نسبت در استان‌های تهران، البرز، یزد، فارس، بوشهر، هرمزگان و سیستان و بلوچستان کمترین مقدار و بین ۲.۰۵ تا ۲.۹ است.
با توجه نرخ بالای بیکاری ۱۱ درصدی کشور در سال ۹۴ و و افزایش رکود در اقتصاد که منجر به بیکار شدن بسیاری از کارگران شده است، آمار پایین مقرری بگیران بیمه بیکاری جالب توجه است که ریشه آن را می‌توان در قوانین سازمان تأمین اجتماعی برای بهره‌مندی افراد از مقرری بیمه بیکاری جستجو کرد.
بر اساس تعریف سالنامه آماری سازمان تأمین اجتماعی در سال ۱۳۹۴، مقرری بگیر بیمه بیکاری عبارت است از بیمه شده‌ای که بدون میل و اراده بیکاره شده و آماده کار باشد و از سازمان تأمین اجتماعی مقرری بیکاری دریافت می‌کند.
شرایط دریافت مقرری بیمه بیکاری را می‌توان این چنین خلاصه کرد:
- مشمول قانون کار و تامین اجتماعی باشد و تبعه کشورهای خارجی نباشد. بنابراین افغانستانی‌هایی مقیم ایران که بیشتر در بخش خدمات و ساخت و ساز ساختمانی مشغول به کار هستند نمی‌توانند از بیمه بیکاری بهره‌مند شوند.
- مستمری بگیر بازنشسته یا از کارافتاده کلی نباشد. بازنشسته‌ای که پس از سن بازنشستگی مجدداً مشغول به کار شده در صورت بیکار شدن مشمول این نوع بیمه نمی‌شود چرا که این افراد در دوران اشتغال خود حق بیمه پرداخت کرده و حقوق بازنشستگی دریافت می‌کنند.
- بیمه شده قبل از بیکار شدن حداقل ۶ ماه سابقه پرداخت حق بیمه داشته باشد (بیمه شدگانی که به علت حوادث غیرمترقبه، بیکار می‌شوند از این شرط مستثنی هستند) و بیمه شده در دوره‌های کارآموزی اداره کار شرکت کند.
به عبارت دیگر اگر فردی به مدت یک سال در شرکت یا کارگاهی مشغول به کار باشد اما مدت زمان پرداخت حق بیمه او کمتر از ۶ ماه باشد، پس از اخراج توسط کارفرما نمی‌تواند از مزایای بیمه بیکاری بهره‌مند شود.
مدت پرداخت مقرری بیمه بیکاری به بیمه شدگان واجد شرایط، به سابقه پرداخت حق بیمه از سوی آنان بستگی دارد و در هر حال مدت آن از ٣۶ ماه (سه سال) برای بیمه شدگان مجرد و ۵٠ (چهار سال و دو ماه) ماه برای بیمه شدگان متاهل و متکفل بیشتر نیست.
غیر ارادی بودن بیکاری، ملاک اصلی برقراری حمایت‌های قانونی برای بیمه شدگان بیکار است. بنابراین کارگری که به میل و اراده خود و یا در نتیجه وضعیت نامناسبت شغلی، کار خود را ترک می‌کند، نمی‌تواند از حمایت بیمه بیکاری استفاده کند.
طی سال‌های اخیر با ارزان سازی نیروی کار و نبود حمایت‌های قانونی کافی از جمله تشکل‌های مستقل کارگری، بسیاری از کارفرمایان، کارگران را در شرایطی قرار می‌دهند که یا مجبور به ادامه وضعیت بهره کشانه خود باشند و یا به خواست خود کارشان را ترک کنند که در این صورت مشمول حمایت بیمه بیکاری نمی‌شوند.
تشخیص ارادی و غیرارادی بودن بیکاری بیمه شدگان بر عهده کمیته‌ای متشکل از نمایندگان اداره تعاون، کار و رفاه اجتماعی و سازمان تامین اجتماعی است و شعب تامین اجتماعی بر اساس معرفی ادارات تعاون، کار ورفاه اجتماعی در خصوص برقراری مقرری بیمه بیکاری اقدام می‌کنند.
علاوه بر بیمه شدگانی که به علت تصمیم کارفرما مبنی بر اخراج، به تشخیص کمیته مذکور و شورای عالی کار، بیکار موقت شناخته می‌شود و محق دریافت بیمه بیکاری می‌شود، بیمه شدگانی که به علل بروز حوادث غیرمترقبه مانند سیل، زلزله، جنگ و آتش سوزی بیکار می‌شوند، می‌توانند از مقررات قانون بیمه بیکاری استفاده کنند.
بر این اساس، بیمه شده‌ای که کار خود را به صورت غیر ارادی از دست می‌دهد، برای دریافت مقرری بیمه بیکاری باید حداکثر ظرف مدت ٣٠روز از تاریخ بیکاری، موضوع را به واحدهای اداره تعاون، کار و رفاه اجتماعی اطلاع دهد و آمادگی خود را برای اشتغال به کار تخصصی خود یا کار مشابه آن اعلام کند.
بنابراین قانون بیمه بیکاری کشور، فقط شاغلانِ بیکار شده را تحت حمایت دریافت حقوق بیمه بیکاری گرفته است و از این نظر به حداقل الزام موجود در مقاوله نامه شماره ۱۰۲ سازمان بین المللی کار یعنی ابتدایی‌ترین مقاوله‌های ناظر بر تأمین اجتماعی نظر داشته است.
به علاوه، از میان تقسیم بندی مربوط به بیکاری کامل و غیرکامل تنها بیکاری کامل را در نظر گرفته است. در صورتی که طبق مقاوله نامه شماره ۱۶۸ سازمان بین المللی کار، دولت‌های عضو مکلف به حمایت از هر دو نوع بیکاری ِ کامل و ناقص هستند.
از آنجایی که هم اکنون تعداد بیکاران کشور با احتساب اشتغال ناقص ۶ میلیون نفر است، قوانین حداقلی تأمین اجتماعی موجب شده بخش اعظمی ازین تعداد نتوانند تحت پوشش بیمه بیکاری قرار بگیرند.
اما مقاوله نامه ۱۶۸ سازمان بین المللی کار در ماده ۲۶ حمایت از بیکاران پیش‌تر غیر شاغل را در نظر گرفته است و در این ماده افراد مشمول دریافت حقوق بیکاری را اینگونه تعریف می‌کند:
«الف) جوانانی که آموزش حرفه‌ای خود را به پایان رسانده‌اند، ب) جوانانی که تحصیلات خود را تمام کرده‌اند، ج) جوانانی که خدمت سربازی اجباری خود را به پایان رسانده‌اند، د) اشخاصی که مدتی به واسطه سرپرستی یک کودک یا مراقبت از یک بیمار، یک معلول یا یک شخص سالخورده، از کار محروم بوده‌اند، ه) اشخاصی که همسرشان فوت کرده باشد، ولی نتواند از مزایای مربوط به بازماندگان استفاده کنند، و) اشخاص طلاق گرفته یا جدا شده، ز) زندانیان آزاد شده، ح) بزرگسالان سالم یا معلولی که یک دوره تعلیمات ویژه را گذرانده باشند، ط) کارگران مهاجری که به وطن خود بازمی گردند، به استثنای آن‌هایی که به موجب قوانین کشوری که در آنجا کار کرده‌اند از حقوق ویژه برخوردار شده‌اند، ی) اشخاصی که قبلاً برای خودشان کار می‌کردند»
از سوی دیگر بر اساس ماده ۲۱ قانون کار، شرایط ناظر بر خاتمه قرارداد کار این چنین تعریف شده است: الف) فوت کارگر، ب) بازنشستگی کارگر، ج) از کار افتادگی، د) انقضای مدت در قراردادهای کار با مدت موقت و عدم تجدید ضریح یا ضمنی آن، ه) پایان کار در قراردادهایی که مربوط به کار معین است، و) استعفای کارگر.
به شرایط فوق الذکر، «اخراج کارگر» را نیز باید اضافه کرد. مشخص است که بندهای «الف»، «ب» و «ج» شامل برخورداری از مزایای بیمه بیکاری نمی‌شوند. همچنین اگر کارگری بنا به خواست خود استعفاء دهد، دلیل ترک کار او «ارادی» دانسته شده و مشمول بیمه بیکاری نمی‌شود.

روش محاسبه مستمری بیمه بیکاری
مقرری بیکاری ۵۵ درصد میانگین حقوق دو ماهه آخر بیمه شده است و علاوه بر آن به ازای هر یک از افراد تحت تکفل (حداکثر تا ۴ نفر) ۱۰ درصد نیز به حداقل دستمزد افزوده می‌شود.
رقمی که به دست می‌آید باید دو نکته در آن لحاظ شود. یکی اینکه کمتر از حداقل حقوق (۸۱۲ هزار تومان) نباشد و دوم اینکه بیشتر از ۸۰ درصد میانگین حقوق نباشد، به عنوان مثال اگر فردی میانگین دو ماه آخر حقوقش یک میلیون تومان شود، ۵۵ درصد این رقم، ۵۵۰ هزار تومان است اما حقوق دریافتی او نباید از حداقل دستمزد یعنی ۸۱۲ هزار تومان کمتر باشد و در ‌‌نهایت مقرری بیکاری این فرد معادل حداقل دستمزد یعنی ۸۱۲ هزار تومان خواهد بود.
این فرد اگر متأهل و دارای یک فرزند باشد، دو نفر تحت تکلفش هستند و بنابراین ۲۰ درصدِ حداقل دستمزد یعنی ۱۶۲۴۰۰ تومان به ۵۵۰ هزار تومان محاسبه شده در فوق اضافه شده و مبنای محاسبه مقرری بیکاری قرار می‌گیرد.
زنان اگر فرزندانشان تحت کفالتشان باشد، تعداد آن‌ها در حقوقشان محاسبه خواهد شد.