• "ماجرای نیمروز" نادرنرین نمونه سینمای پروپاگاندا جمهوری اسلامی است که در واکنش به روشنگری های پی درپی مخالفان و افکار جهانی و انتشار نوار آیت الله منتظری درباره جنایات دهه شصت گفتمان سکوت یا کتمان را در هم شکسته و به سفارش یا دستکم حمایت تمام قد سپاه در دفاع از "جنایات مقدس" خلق شده است ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
آدينه  ۲٣ تير ۱٣۹۶ -  ۱۴ ژوئيه ۲۰۱۷

"ماجرای نیمروز" نخستین فیلم (سفارشی؟) پروپاگاندا در دفاع از جنایات جمهوری اسلامی در دهه شصت و موجه جلوه دادن آن است که بازتاب چنین گسترده ای در داخل و خارج یافته است. ماجرای تاریخی سرکوب گسترده مخالفان و شبیه خون به خانه تیمی موسی خیابانی و همرزمانش، اگر برای گردانندگان نظام و سازندگان فیلم همچون آفتاب نیمروز شفاف و نورانی است، برای کسانی که شاهدان زنده آن دوران سیاه هستند، ماجرایی غم انگیز، کدر و پر گرد و غبار است که در تهران آلوده به جنایات مهیب بازنمایی شده است. "ماجرای نیمروز" گرچه از پرداخت گاه نسبتا قوی و گیرایی و توان جذب مخاطب برخوردار است، برجسته ترین هنرش پروپاگاندا برای توجیه خشن ترین ارگانهای سرکوب نظام و "روسفید" کردن یکی از سیاه ترین دوره های خونبار جمهوری اسلامی ایران است که پیگرد، دستگیری، زندان، شکنجه و اعدام هزاران مخالف حکومت بر تارک آن نقش بسته است. پرسش این جا است که آیا وارونه کردن حقایق آن جنایات بزرگ موجب برانگیخته شدن احساسات و واکنش بسیاری شده است؟ یا گیرایی و توان نفوذ فیلم در مخاطب و تبلیغات رسمی در باره "ماجرای نیمروز" است که آن را به مطرح ترین فیلم پروپاگاندا در طول حیات جمهوری اسلامی بدل ساخته است؟ این یادداشت با اشاره به جایگاه سینمای پروپاگاندا، به متن شناسی این فیلم در گذار از گفتمان سکوت به دفاع عریان از جنایات دهه شصت می پردازد.
۱- بن مایه سینمای پروپاگاندا یا در حقانیت بخشیدن به خود و خوار کردن دشمن در جنگ بین کشورها (نظیر جنگ اسپانیا و امریکا در ۱٨۹٨، دو جنگ جهانی، فیلم های تبلیغی دوران جنگ سرد و...) یا مشروعیت آفرینی برای نظام های توتالیتر و ایدئولوژیک و اعتبار زدایی از مخالفان (در نازیسم، استالینیسم، مائوئیسم و...) است. با آن که جمهوری اسلامی ایران از همان آغاز به دلیل جنگ هشت ساله با عراق و سرکوب مخالفان در هر دو حوزه نیازمند سینمای پروپاگاندا بود، اما درهیچیک از دو زمینه نتوانست به "رئالیسم اسلامی" اش -چه در سینما و چه در دیگر حوزه های ادبیات و هنر -اعتباری بخشد. هرچند سینمای پروپاگاندای ایران در زمینه جنگ با عراق کمتر نیازمند خوار کردن دشمن و بیشتر به انگیزه گسترش محبوبیت نظام صورت گرفت. حال آن که این سینما در برخورد به مخالفان، کمتر دفاع عریان از حکومت و بیشتر اعتبار زدایی از مخالفان را نشانه رفت. با این همه، نظام هرگز نتوانست نمونه حتی دست چندمی از آیزنشتاین از نوع اسلامی آن خلق کند. شاید کارگردان مطرحی همچون مخملباف می توانست پس از "حصار درحصار"، "توبه نصوح" و "بایکوت" به آیزنشتاین سینمای اسلامی ایران بدل شود، اما او نیز از "عروسی خوبان" نیز به یکی از منتقدان نظام بدل شد. کارگردانانی نظیر ده نمکی یا سریال هایی همچون "سراب" نیز بیمایه تراز آن بودند که بتواتند به فیلمسازی پروپاگاندا نظام در هیچ یک از دو حوزه رونقی بخشند. فیلم های"سیانور" برای بی اعتبار ساختن مجاهدین مارکسیست در ماجرای قتل شریف واقفی و "ایستاده در غبار" در ستایش احمد متوسلیان- فرمانده تیپ ۲۷ در جنگ با عراق - نمونه تلاش های جدی تری در هر دو زمینه بودند که آنها نیز موفقیت در خور و اثر گذاری نیافتند. تا آن که تهیه کننده "سیانور" ( سید محمود رضوی) و نویسنده و کارگردان "ایستاده در غبار" ( محمد حسین مهدویان) هر دو هرچه هنر و سرمایه و امکانات داشتند را به کار گرفتند تا "شاهکاری" در سینمای پروپاگاندای نظام به نام "ماجرای نیمروز" خلق کنند.
۲- بیل نیکولز سه معیار در تمایز فیلم های هنری از پروپاگاندا بدست می دهد:۱ ارائه دیدگاهی متمایز از دورنمای نقش‌آفرینان اجتماعی. ۲ ارائه دیدگاه بدون گرایش‌های شخصی ٣. آزادی بخشیدن به مخاطبان تا قضاوت مستقلی بیابند.
اگر تنها همین سه معیار را مبنا قرار دهیم "ماجرای نیمروز" ابدا نه فیلم هنری، بلکه در بهترین حالت با توسل به "دروغ بزرگ"، "سفید و سیاه نمایی" و "حقیقت گزینشی" که از اصلی ترین عناصر پروپاگاندا به شمار می روند یک تولید سینمایی موفق پروپاگاندایی است که به گفته نیکولز "در آن همه مفاهیم تولید می‌شود تا به ساختارهای موجود قدرت سود برساند یا آنها را دائمی کند". سینمایی که "بیش از هر هنر دیگری قادر است بیننده را‌ برانگیزد، تکان دهد و بیدار کند؛ اما بهتر از هر وسیله دیگر می‌تواند همان بیننده را وادار به سکوت کرده، او را خفه کند" .
در "ماجرای نیمروز" راست و دروغ، تحریف حادثه ها، جابجایی زمان و کتمان به قصد القا در هم آمیخته می شوند. برای نمونه گرچه به ترورهای سازمان مجاهدین خلق اشاره می شود، اما روشن نیست چرا آنان به فاز نظامی وارد شده و از سران حکومت تا ظاهرا مردم کوچه و بازار! را ترور می کنند. گویا آنان دیوانگانی بودند که بی دلیل و به تنها به دلیل قدرت طلبی رجوی به ترور روی آورده اند و نظام هم به ناگزیر به سرکوب آنان (و دیگران؟) روی آورده است. سیمای معدودی از اعضای مجاهدین خلق هم که در این فیلم نشان داده می شود، بشدت بی چهره و در حفیقت تیپ های بدون شخصیت هستند. از انگیزه ها و اندیشه و عواطف آنها هیچ سرنخی بدست داده نمی شود. حتی تواب مجاهد معلوم نیست چرا و در چه پروسه ای به همکاری با زندانبانان و مسئولین امنیتی و سپاه کشیده شده است. حتی در حمله به خانه تیمی خیابانی روشن نیست بنا بر چه منطقی تیر اول از داخل خانه شکلیک می شود! در مقابل آن، کلیه مسئولین سپاه و دستگاه های اطلاعاتی در این فیلم دارای شخصیت هایی پرداخته شده هستند که یا "رحیم"، شفیق و عادل و مراقبند تا با همه مخالفان یکسان برخورد نشود و زیاده روی نشود یا اگر تندرو و عبوس (نظیر عباس) هستند تنها به خشونت دفاعی به قول فروم از لحاظ زیستی موجه و منطقی متوسل می شوند تا مردم و نظام را از گزند تروریست ها که در همه جا "نفوذ" کرده اند، برهانند.
در "ماجرای نیمروز" حتی از شکنجه نیز خبری نیست و وجود آن عامدانه کتمان یا دقیقتر انکار می شود. دستگیر شدگان گویا تنها نیازمند زمان برای "مسئله دار" شدن و همکاری با مسئولان زندان بوده اند و ماموران امنیتی ، نظامی و قضایی از "رحیم" تا لاجوردی همگی تنها به کودکان و دیگر قربانیان ترورهای مجاهدین می اندیشند. دست بالا خشم رحیم ازآن روست که چرا برخی نمی فهمند به همان اندازه جنگ با صدام، پیروزی در جنگ داخلی علیه مخالفان نیز مهم است. آنان آنقدر مهربان و دارای سرشت انسانی اند که حتی کودک رجوی را بر سر نعش مادرش (اشرف ربیعی) که جانش را گرفته اند در آغوشش کشیده اند!
گوبلز در ترویج پروپاگاندا گفته بود دروغ آنقدر باید بزرگ باشد که باورنکردنش غیر ممکن شود. کارگردان "ماجرای نمیروز" مدعی شده گوبلز نیست. اما گویا تمام "هنرش" ساختن گوبلزی ترین فیلم تاریخ سینمای ایران است. شاید راز اثر گذاری این فیلم بر مخاطبان درست در همین نکته نهفته است.
٣ "ماجرای نیمروز" در مورد زمینه تاریخی و تعیین کننده در ورود سازمان مجاهدین به فاز نظامی و ترورها حتی اشاره هم ندارد و عامدانه آنرا کتمان کرده است. کسانی که آن دوره تلخ و سیاه را تجربه کرده اند، خوب به یاد می آورند اخبار اعدام فرزندان آن خاک و آب چگونه با صدای منحوس مجری برنامه رادیویی (که پس از سی و چند سال دوباره صدایش در این فیلم شنید شد)، در تابستان و پائیز داغ ۱٣۶۰ همه روزه در گوش ها زنگ می زد. چگونه سعید سلطان پور در شب عروسی اش دستگیر و بی هیچ جرمی اعدام شد. چه گونه صدها مبارز چپ تنها به جرم مخالفت و تبلیغ سیاسی علیه نظام به جوخه های اعدام سپرده شدند و یا زیر شکنجه (نظیر علی رضا سپاسی آشتیانی) جان باختند. چگونه "خشونت مقدس" هزاران جوان زیر ۲۰ سال را بر خاک انداخت. چگونه حتی بسیاری از آن دگراندیشان همچون نسرین آموزگار در قبل از ٣۰ خرداد شصت تنها به جرم فروش نشریه در میدان آذری هدف گلوله بسیجیان قرار گرفت و مغزش متلاشی شد. تنها درباره خاطرات زندان، شکنجه، تواب سازی و اعدام دگراندیشان در دهه شصت دهها کتاب و فیلم مستند از قربانیان ساخته و منتشر شده است.
در حقیقت نظام از همان آغاز با اعدام سران حکومت پیشین، با حمله به کردستان و ترکمن صحرا و دیگر مناطق برای "پاکسازی" آنجا از مخالفان، با ترور دگراندیشان در خیابان ها، با بستن دانشگاه ها در سال ۱٣۵۹، با تصرف خانه کارگر در سال ۱٣۶۰ و...عزم خود را در سرکوب نشان داد. تنها در۲٣ دی و ۲۲ بهمن ۱٣۵۹ و ٣۱ فروردین و ۱۱ اردیبهشت ۱٣۶۰ چهار تظاهرات مسالمت آمیز سازمان های چپگرا به شدت سرکوب شد. نخستین مورد تظاهرات ۲٣ دی ۱٣۵۹ چهار سازمان سیاسی چپ گرای پیکار، اقلیت، رزمندگان و راه کارگر در جلوی دانشگاه بود که با رژه مسلحانه چند صد بسیجی قبل از شروع تظاهرات، برگزار کنندگان ناگزیر از انحلال آن شدند. در ۲۲ بهمن تظاهرات سازمان پیکار در میدان انقلاب از همان آغاز با به آتش کشیدن پرچم سرخ تظاهرکنندگان و حمله و ضرو و شتم آنان روبرو شد. در ٣۱ فروردین ۱٣۶۰ تظاهرات تشکل دانشجویی و دانش آموزی هوادار پیکار در جلوی دانشگاه تهران با حمله نارنجک ساچمه ای بسیجیان رژیم روبرو شد که نتیجه آن کشته شدن سه جوان و نوجوان زیر ۲۰ سال به نام های آذر مهرعلیان، ایرج ترابی و مژگان رضوانیان و زخمی شدن دهها نفر بود که برخی از آنان امروز نیز آن ساچمه ها را در بدن خود حمل می کنند! چهارمین مورد، تظاهرات مشترک پیکار و اقلیت در ۱۱ اردیبهشت ۱٣۶۰ در بزرگداشت روز جهانی کارگر بود که بازهم در نطفه خفه شد. در این میان تنها گروه های همسو با حکومت بخت تجمع داشتند. ٣۰ خرداد اما آخرین تظاهرات خیابانی بود که در آستانه حذف بنی صدر از مقام ریاست جمهوری توسط سازمان مجاهدین خلق سازمان یافته بود که آنهم به شدت سرکوب شد و پاره ای از شرکت کنندگان در آن بدون روشن شدن هویت شان یا تنها به جرم حمل فلفل و تیغ موکت بری اعدام شدند.
۴ روشن است ترورهای سازمان مجاهدین خلق در واکنش به این شرایط نه تنها در سوق دادن جامعه به فضای نظامی و امنیتی بسیار موثر بود، بلکه مجاهدین را نیز از جریانی سیاسی با پایگاه گسترده اجتماعی به گروهی بسته نظامی متکی بر عملیات تروریستی سوق داد. جریانی که با همکاری پسین آن با ارتش صدام و سیر تحولات بعد از آن به جایی رسید که امروز از کمترین مشروعیت در جامعه ایران برخوردار است. "ماجرای نیمروز" اما عامدانه کوشیده است تصویری از این جریان ارائه دهد که گویا از روز نخست درپی براندازی مسلحانه نظام بوده است. حال آن که تا ٣۰ خرداد ۶۰ این سازمان هنوز از رهبر نظام خمینی نیز دفاع می کرد! مسکوت گذاشتن یا وارونه کردن همه این واقعیت ها، پروپاگاندا در توجیه زندان، شکنجه و اعدام های سال ۱٣۶۰ است که امروز نظام هرچه می کند نمی تواند بیش از این آن را کتمان کند. هم از این رو به جای تن دادن به خواست دادخواهی علیه جنایات بزرگ دهه شصت، به پروپاگاندا در دفاع از آن برخاسته است.
"ماجرای نیمروز" نادرنرین نمونه سینمای پروپاگاندا جمهوری اسلامی است که در واکنش به روشنگری های پی درپی مخالفان، افکار جهانی و انتشار نوار آیت الله منتظری درباره جنایات دهه شصت گفتمان سکوت یا کتمان را در هم شکسته و به سفارش یا دستکم حمایت تمام قد سپاه، در دفاع از "جنایات مقدس" خلق و به بازار روانه شده است. در شرایطی که حتی روحانی در کمپین انتخاباتی خود اعتراف کرد که مردم "آنهایی که در طول ۳۸ سال فقط اعدام و زندان بلد بودند را قبول ندارند» این فیلم از تمام امکانات ازاعمال فشار به هئیت داوران، توسل به تبلیغات سفید و سیاه و تظاهر به عینیت گرایی استفاده کرده تا پروپاگاندای اثر بخشی در توجیه این جنایات ارائه شود.
گسترش درخواست پیگیری مستقل پرونده جنایات دهه شصت در سطح ملی و بین الملی (که تریبونال تنها گوشه ای از آن را پرتو افکنی کرده است)، می تواند از حقیقت تلخ آن دوران سیاه -که هنوز ترامای جمعی بخشی مهمی از جامعه ایران و به ویژه دگراندیشان قربانی نظام اسلامی است- تصویر روشن تری بدست دهد که "ماجرای نیمروز" سخت سعی در کتمان آن دارد.