اخبار روز: www.iran-chabar.de
شنبه  ۲٨ بهمن ۱٣٨۵ -  ۱۷ فوريه ۲۰۰۷

داریوش همایون، رایزن حزب مشروطه ایران در مقاله ای به مناسبت انقلاب بهمن با نام «اگر فورد شکست نخورده بود» پیش بینی کرده است اگر کارتر در برابر جرالد فورد پیروز نمی شد و هنری کیسینجر به عنوان وزیر خارجه ی آمریکا باقی می ماند، حکومت پهلوی می توانست انقلاب بهمن را مهار (سرکوب؟) کرده و سلطنت در ایران ادامه می یافت. متن این مقاله در زیر آمده است:

چرا همه جامعه هائی که شرایط جامعه شناختی انقلاب در آنها جمع است دچار انقلاب نمی شوند؟
بیست و هشتمین سالروز انقلاب اسلامی چند هفته ای پس از مرگ جرالد فورد رئیس جمهوری پیشین امریکا فرا می رسد. در نخستین نگاه میان این دو رویداد ارتباطی نمی توان دید. ولی در میان عواملی که در توضیح آن انقلاب برشمرده اند جرالد فورد را، در واقع شکست انتخاباتی او را در ۱۹۷۶، نمی باید از نظر دور داشت. در آن سال فورد در امریکا ریاست جمهوری را با فاصله ای اندک به جیمی کارتر باخت و آن پیکار انتخاباتی در آن سوی جهان، در ایران، در دینامیسم پیکار دیگری که دهه ها در جبهه های گوناگون درگیر بود تاثیری قاطع بخشید. (از همان درونمایه حقوق بشر در پیکار انتخاباتی کارتر و تاخیر طولانی در فرستادن پاسخ تبریک شاه، مخالفان قویدل شدند و شاه روحیه را باخت).
دستگاه حکومت فورد اساسا همان دستگاه نیکسونی و با همان روحیه بود ــ مردانی چون کیسینجر وزیر خارجه و شلزینگر وزیر دفاع، با بینش ژرف استراتژیک و آشنائی از نزدیک با کارکرد قدرت، و اراده استوار برای جلوگیری از برهم خوردن تعادل بویژه در حساس ترین مناطق جهان، از جمله حوزه خلیج فارس. نمی باید فراموش کرد که نیکسون، همه عیب هایش به کنار، یکی از بزرگ ترین روسای جمهوری امریکا در سیاست خارجی بود و تنها دوگانه استثنائی ترومن و اچسون از ترکیب سهمگین او و کیسینجر در می گذشت. با شکست فورد آن گروه کاردیده جای خود را به نورسیدگانی از رئیس جمهوری تا پائین داد، مردمانی بی اعتماد به خود و با تصورات مبهم و ناپخته، که کمترین صلاحیت را برای اداره شرایط بحرانی داشتند؛ و در اینجاست که ارتباط میان آن انتخابات و آن انقلاب آشکار می شود.
انقلاب اسلامی را ("انقلاب بهمن" در کوششی برای اختراع تاریخ) مانند همه انقلابات یا از نظرگاه جامعه شناسی صرف می توان بررسی کرد ــ آنچه عموما می کنند ــ یا از نظر گاه جامعه شناسی و اداره بحران. در بررسی انقلاب نیز مانند هر چه دیگر، نظرگاه (پرسپکتیو) بیشترین اهمیت را دارد. این را نقاشان رنسانس به ما آموختند: چشم می بیند؛ عمده آن است که از کدام گوشه بنگرد. سودمندی نظرگاه در نقاشی در این است که بزرگی و کوچکی (در واقع فاصله و نور) را برجسته می کند؛ اشیاء و کسان را در جای خودشان می گذارد و از این رو به ژرفاهائی می رود که انسان پیشامدرن به ندرت به آنها می رسید. (مقایسه با مینیاتور که از پرسپکتیو تهی است بهتر این تفاوت را نشان می دهد). در بررسی انقلابات نیز بسیار مهم است که از چه گوشه ای بنگریم.
بحث از نظرگاه جامعه شناختی یا از نظرگاه داره بحران برای نگریستن به انقلاب، ما را به لنین می رساند. او با تفاوت گذاشتن میان موقعیت انقلابی و انقلاب، نخستین بار ما را راهنمائی کرد که به تفاوت میان جامعه شناسی انقلاب و اداره بحران پی ببریم. تکیه او البته نه بر نقش حکومت (اداره بحران) بلکه بر نیروی انقلابی (حزب پیشتاز پرولتاریا از نظر او) در تبدیل موقعیت به رویداد نهائی بود. ولی درسی به همه انقلابیان و به حکومت های درخطر انقلاب داد که بسیاری در گروه دوم، ناخوانده عمل می کنند.
نگاه جامعه شناختی، عوامل پدید آمدن موقعیت انقلابی را به خوبی تصویر می کند ــ چرا یک جامعه به حال انقلاب می افتد؟ پاسخش به گفته مشهور لنین هنگامی است که جامعه نمی خواهد و حکومت نمی تواند (در این تعبیر، نمی تواند با جامعه راه بیاید.) اما چرا همه جامعه هائی که به حال انقلاب می افتند، بدین معنی که عوامل جامعه شناختی انقلاب در آنها جمع است، دچار انقلاب نمی شوند؟ پاسخ یکی بیشتر نیست. توانائی های نیروی پیش برنده انقلاب از یک سو و کیفیت اداره بحران از سوی دیگر در جامعه های دچار موقعیت انقلابی که بسیار پرشمارند تفاوت می کند. در همه آنها جامعه نمی خواهد اما در بیشترشان، در تقریبا همه شان، حکومت می تواند با استراتژی های گوناگون از عهده برآید. خود لنین تا پیش از جنگ هیچ انتظار نداشت انقلاب روسیه را ببیند. در انقلاب نیز مانند جنگ (البته جنگ میان نیرو های کمابیش همزور) همه چیز بستگی به کیفیت اداره دو طرف دارد؛ و البته با مداخله بخت یا تصادفات. ناپلئون ژنرال های خوش اقبال برای ارتش خود می خواست.
* * *
ایران سال ۱٣۵۶-۷ / ۱۹۷٨-۹ بی تردید در موقعیت انقلابی می بود: بحران مشروعیت رژیم، فضای سیاسی آشتی ناپذیر، فاصله های از همه گونه و فزاینده؛ احساس عمومی رنجوری malaise در گروه های فرمانروا و برخوردار، همراه با احساس عمومی بیزاری و طغیان تا مرز خودویرانگری در هر گروه دیگری که تصورات مبهم خود را از دگرگونی می داشت. آن موقعیت انقلابی به کوشش بیست ساله روشنفکران و سیاستگرانی، بیشتر غیر آخوند، داشت از سر تا پا رنگ تند اسلامی می گرفت. موقعیت برای انقلاب اسلامی، که لابد اگر بجای بهمن مثلا در آذر روی داده بود پس از ده پانزده سالی انقلاب آئر نامگذاری می شد، آماده می بود. با اینهمه ایران آن زمان اتفاقا کمتر از هر کشور دیگری در موقعیت انقلابی ــ دست کم نیمی از اعضای سازمان ملل متحد ــ بدبختی آن را داشت که قربانی چنان انقلابی با چنان رهبری از آخوند و بویژه غیر آخوند، گردد.
در کنار همه عوامل جامعه شناختی که برای آن انقلاب می شمرند از این واقعیات نمی باید چشم پوشید که در ۱٣۵۶-۷ /۷٨-۷۹ ایران برای بسیاری از جهانیان یک نمونه رشد شتابان اقتصادی به شمار می آمد که به تندی در مسیر صنعتی شدن پیش می رفت و اقتصادش شکوفان بود و داشت برای نخستین بار جامعه ای از زنان و مردان درس خوانده و امروزین پرورش می داد؛ در جنگ خارجی شکست نخورده یا فرسوده نشده بود و بهترین روابط را با هر دو اردوگاه جهانی برقرار می داشت. هیچ کشور دیگری در چنان شرایطی به انقلابی که با سود شخصی روشنرایانه بیشتر دست درکارانش هم در تضاد آشکار می بود تسلیم نشده است. در هر انقلاب دیگری انقلابیان پیروز با دستگاه حکومتی از هم گسیخته، ارتشی تحلیل رفته، و خزانه ای تهی روبرو بوده اند.
آسیب پذیری مرگبار ایران آن سال، که در همه انقلاب های پیروزمند، یعنی در آن موقعیت های انقلابی معدود که به انقلاب رسیدند، می توان سراغ کرد در جای دیگر بود. ایران نیز در موقعیت انقلابی، نمونه ای از بد اداره کردن بحران را به نمایش گذاشت. در یک دوره نسبتا کوتاه، که برای ایران از شش ماه درنگذشت، حکومت به هر اشتباه و کوتاهی که می شد تن در داد. هر چه را می بایست نکرد; و هر تصمیمی را که بیشتر به زیانش بود گرفت. از آنجا بود که نالازم ترین انقلاب تاریخ، آسان ترینش نیز شد. حکومتی که نمی توانست، به دست خود مردمی را که نمی خواستند، هلهله کنان به احمقانه ترین انقلاب تاریخ راند. در رهبری انقلاب، خمینی با بالا ترین رهبران کشور در رقابتی سخت بود.
ایران یک ویژگی شرماور دیگر نیز داشت که در انقلابات دیگر دیده نشده است و آن تکیه محض در اداره بحران به دو دولت بزرگ غربی بویژه امریکا بود تا جائی که برای رویاروئی پرزور با انقلابیان از رئیس جمهوری امریکا نوشته می خواستند و به اجازه های زبانی خرسند نمی بودند. آن رئیس جمهوری از بخت بد ایران نه جرالد فورد که جیمی کارتر بود که نامش در تاریخ امریکا به ناتوانی ثبت شده است. اگر در ایران آن شش ماهه یک بخش گروه فرمانروا بجای دفاع از خود و کشور به نابودی جناح دیگر می کوشید و وزیران کابینه در پشتیبانی انقلابیان برضد حکومت خود اعلامیه می دادند و برای تقدیم کشور به آخوندها مسابقه درگرفته بود، در امریکا نیز همتایانشان هرکدام ساز خود را می زدند و رئیس جمهوری، آونگ آسا در دو سر تردید و ندانم کاری در نوسان بود. به خوبی می توان تصور کرد که اگر کیسینجر کهنه سرباز جنگ سرد بجای سایروس ونس بره بی گناه در Foggy Bottom نشسته بود چه اندازه همه چیز تفاوت می کرد. (نام مقر وزارت خارجه در واشینگتن در آن دوره مصداق کامل "گودی مه آلودی" بود که کارتر امریکا را در آن انداخت.) نقش امریکا در جلوگیری از انقلاب اسلامی قاطع می بود زیرا رژیم پادشاهی همه امکانات را برای جلوگیری از فاجعه داشت ولی از توهم توطئه امریکا به فلج افتاده بود. بی تصمیمی و نادانی کارتر آن توهم را قوت داد و فلج غیرلازم را بدتر کرد. در آن اوضاع و احوال رهبری سیاسی عاجز ایران همه مسئولیت را به دوش امریکائی انداخته بود که خود عاجزی بیش نمی بود. (به هر سوی آن انقلاب وارونگی همه چیز بنگریم می باید عرق شرم را از پیشانی ملی پاک کنیم).
با چنان "اداره" بحران، رهبری انقلابی بیش از آن کار چندانی نداشت که منتظر اشتباهات و امتیاز دهی بیشتر رژیم بنشیند و حد اکثر امتیازات مشروط تاکتیکی و زبانی بدهد ("همه چیز آزاد است در چهارچوب اسلام") و استوار بر موضع خود ــ پیروزی با هر بها و بی هیچ قید و شرط ــ بایستد و در لحظه سرنگونی رژیم چشمان خود را از ناباوری بمالد.
* * *
اگر ها در تاریخ بیش از ورزش های فکری هستند. تاریخنگاری از جمله برای نشان دادن این است که رویداد ها می توانستند گونه دیگر بگیرند؛ و در امور بشری با دست گشاده ای که اراده انسان دارد نه جبری هست (به معنی امر مقدر) و نه اجتناب ناپذیری. رویکرد رایج به انقلاب که یا آن را فرا آمد توطئه بشمارند یا نتیجه اجتناب ناپذیر گذشتهء بلا فاصله پیش از آن، مسئولیت شخصی و ملی را لوث می کند، همت جامعه را به پستی می کشاند، و عادت نگرش سیاسی، به زبان دیگر کاسبکارانه، را به تاریخ دیرپای تر می سازد.
اگر فورد انتخاب شده بود...