• انتشار گزینشی بخش هایی از گفت و گوی من با هموطنان ایرانی در دانشگاه تورنتو، واکنش عاطفی برخی از ناقدان محترم را برانگیخت. در آن گفت و گو، ادعاها ی زیر از سوی من مطرح شد. بسیار مفید است که منتقدان محترم ،با نقد مستدل، نشان دهند کدامیک از این مدعیات نادرست است تا آنها را اصلاح کنم ...

اخبار روز: www.iran-chabar.de
شنبه  ۶ بهمن ۱٣٨۶ -  ۲۶ ژانويه ۲۰۰٨

انتشار گزینشی بخش هایی از گفت و گوی من با هموطنان ایرانی در دانشگاه تورنتو، واکنش عاطفی برخی از ناقدان محترم را برانگیخت. در آن گفت و گو، ادعاها ی زیر از سوی من مطرح شد. بسیار مفید است که منتقدان محترم ،با نقد مستدل، نشان دهند کدامیک از این مدعیات نادرست است تا آنها را اصلاح کنم:
1: رژیم حاکم بر ایران ، یک رژیم غیر دموکراتیک و ناقض حقوق بشر است.
2: رژیم های غیر دموکراتیک چند نوع اند:
1-2- دیکتاتوری های نظامی.
2-2- دیکتاتوری های فاشیستی و توتالیتر.
3-2- دیکتاتوری های سلطانی.
3: رزیم جمهوری اسلامی،نه نظام فاشیستی و توتالیتر است ، نه دیکتاتوری نظامی، بلکه رژیمی سلطانی است.رژیم سلطانی شاه، فقط حوزه ی سیاست را سرکوب می کرد، اما رژیم سلطانی جمهوری اسلامی علاوه بر حوزه ی سیاست حوزه ی اجتماعی را هم سرکوب می کند.
1-3- برخی از زمامداران حاکم بر ایران، فاشیست اند و روایت شان از دین هم روایت فاشیستی است. اما ایجاد نظام فاشیستی دیگر محال است، نه اینکه سودای ایجاد "نظام فاشیستی" وجود نداشته یا ندارد.انقلاب ارتباطات، ساختن جامعه ی تک صدایی و تک ساحتی را ناممکن کرده است.
2-3- حتی اگر رژیم جمهوری اسلامی یک رژیم فاشیستی باشد، باز هم یک "رژیم ارتجاعی" نیست، چون فاشیسم، پدیده ای مدرن است و در جوامع مدرن(آلمان و ایتالیا و اسپانیا) ظهور کرده است.
4:جمهوری اسلامی رژیمی ارتجاعی نیست. جمهوری اسلامی یک رژیم بنیاد گراست و بنیادگرایی پدیده ای مدرن است . بنیاد گرایی در دوران مدرن، در واکنش به فرایند سریع مدرنیزاسیون، پدید می آید. ارتجاعی نامیدن جمهوری اسلامی نادرست است.
1-4- بنیادگرایان، عموماً افرادی تحصیل کرده اند. بسیاری از رهبران حماس در بهترین دانشگاههای آمریکا تحصیل کرده اند. بمب گزاران یازده سپتامبر مهندسانی بودند که استفاده ی از تکنولوژی مدرن را به خوبی در مراکز علمی غرب آموخته بودند. اکثر بنیاد گرایان، مهندس و پزشک هستند.ایمن الظواهری نظریه پرداز القاعده یک پزشک مصری است.دکتر بلال عبدالله و مهندس کفیل احمد که با اتومبیل جیپ حامل مواد آتش زا به فرودگاه بین المللی گلاسکو در اسکاتلند حمله بردند، کار خود را از سال 2005 در شهرک دانشگاهی کمبریج آغاز کردند.دکتر محمد حنیف یکی دیگر از اعضای پژشکان جهادی، در بریتانیا و استرالیا مشغول به کار بود.
2-4- بنیادگرایان علاقه ی زیادی به "علوم تجربی طبیعی" و "تکنولوژی مدرن" دارند. "عظمت طلبی اتمی" رهبر جمهوری اسلامی را هم در همین چارچوب می توان تحلیل کرد.خرید و ساخت سلاح های موشکی پیشرفته، با ارتجاع سازگار نمی باشد. اگر در سه دهه ی گذشته جهان غرب فروش تکنولوژی مدرن را به ایران ممنوع نکرده بود، اینان هر چه بیشتر و بیشتر تکنولوژی مدرن را به ایران وارد می کردند. کما اینکه اینک جامعه ایران را پر از جدیدترین گوشی های همراه، کامپیوتر، فکس، ماشین سواری و ... کرده اند.تکنولوژی مدرن، برساخته ای خنثی نمی باشد. زندگی با این تکنولوژی ، پیامدهای فرهنگی- معرفتی بسیاری دارد. معماری کنونی ایران، چه ارتباطی به سنت(بازگشت به گذشته) دارد. خانه های شهر لندن، که دارای قدمت چند صد ساله اند، را با خانه های شهر تهران مقایسه کنید که پس از دو تا سه دهه تماماً تخریب و به مدرن ترین شکل ممکن از نو ساخته می شوند.
3-4- رشد علم در ایران : به نوشته ی مجله ساینس :"بودجه علمی به طور پیوسته از حدود 2/. درصد از تولید ناخالص ملی در سال 1999 به حدود 56/. درصد برای امسال(2005)در حال افزایش بوده است... خروجی های علم از سال 1993 در حال جهش بوده است. در سال 2003 محققان داخل ایران 3277 مقاله ی علمی ، 30 برابر سال 1985 ، در مجلات علمی منتشر کرده اند که این میزان، ایران را در جایگاهی جلوتر از پاکستان و در کنار مصر قرار می دهد.از سال 2000 میزان همکاری های بین المللی در رشته های شیمی، مهندسی و فیزیک 3 برابر شده است"[1].نشریه ی نیچر هم می نویسد:"درصد انتشار مقالات علمی توسط دانشمندان ایرانی در نشریات بین المللی طی یک دهه ی گذشته چهار برابر شده است.هر چند این رقم هنوز پائین است ، اما ضریب تأثیر گذاری مقالات علمی ایرانیان نیز افزایش یافته است . اما بخش اعظم این بهبود از شمار کوچکی از محققان سرچشمه می گیرد"[2].در سال 1990 ایران بعد از اسرائیل بیشترین تولیدات علمی را در خاورمیانه داشته است.بر اساس آمار institute for scientific information در سال 2005 حدود 4000 مقاله ی علمی از ایران منتشر شده است ، در حالیکه در سال 1995 این رقم حدود 500 مقاله بوده است[3].
4-4- اگر چه نظام حقوقی تبعیض جنسی ناروایی برقرار کرده است، اما، بر اساس شاخص های گوناگون،زنان در سه دهه ی گذشته در ایران بسیار پیشرفت کرده اند. در سال 1355 ، 2/11 درصد زنان شاغل بودند(یعنی 460000نفر از 4112636شاغل کشور)، اما در سال 1385، 1/12 درصد زنان شاغل هستند (یعنی 2782000 نفر از 20476000 شاغل کل کشور).طول عمر متوسط زنان به 8/71 سال افزایش پیدا کرده است. 8/76 درصد زنان ایران باسوداند(مصر 4/59).6/38 درصد زنان ایران در فعالیت های اقتصادی مشارکت دارند(ترکیه 7/27 ، مصر 1/ 20).تعداد دختران دانشجو بیش از پسران دانشجوست. با همه ی اینها، وضعیت زنان در ایران، با وضعیت زنان در جوامع توسعه یافته، فاصله ی بسیار دارد.زنان ایران درگیر مبارزه ی بی امان برای برابری تمام عیارند.
5-4- پوشش(حجاب) زنان، مسأله ای است مربوط به زنان و تصمیم شخصی آنها. زنان ایران در انتخاب سطح و نوع پوشش آزاد نیستند، این یکی از نشانه های غیر دموکراتیک بودن نظام سیاسی است.دولت دموکراتیک، همچون جمهوری اسلامی ،به زور مردم را با حجاب، یا همچون رضا شاه، بی حجاب نمی کند. از سخنان برخی ناقدان محترم این طور استنباط می شود که گویی حجاب علامت ارتجاع است. به گمان من حجاب را نمی توان به ارتجاع تحویل کرد. اگر این حکم صادق باشد،در آن صورت ، هر زنی، در هر جای دنیا، آگاهانه و آزادانه، حجاب فقهی را انتخاب کرده باشد، مرتجع خواهد بود. امروز در نیویورک ، در محله ی یهودیان، زنان یهودی با حجابند و کسی آنان را مرتجع نمی نامد.تمام مسأله این است که دولت نباید در این خصوص که متعلق به حوزه ی خصوصی است، دخالت کرده و پوشش خاصی را به دیگران تحمیل کند.
6-4- بازگشت به دوران ماقبل مدرن ناممکن است. حتی اگر کسی بخواهد، نمی تواند یک جامعه کنونی را به گذشته،مثلاً دوران صدر اسلام، باز گرداند. دولت یک پدیده ی متعلق به دوران مدرن است. ایدئولوژی ، یک پدیده ی متعلق به دنیای مدرن است. بنیادگرایان برای حکومت در دوران جدید، دین را به ایدئولوژی تبدیل کرده اند. انقلاب هم یک پدیده ی مدرن است."انقلاب اسلامی"، "دولت اسلامی" ، "ایدئولوژی اسلامی" ، "دانشگاه اسلامی" ، "مجلس شورای اسلامی" ، "بانک های اسلامی" ، و دهها پدیده ی مدرن دیگر که فقط یک پسوند اسلامی بر خود افزوده اند، اما هیچیک به دوران ماقبل مدرن تعلق ندارند.
5: سطح مدرنیزاسیون ایران، خصوصاً از نظر فکری و فرهنگی، از تمام کشورهای عربی خاورمیانه بالاتر است. "تحمل" جامعه ی دینی ایران، بسیار بیش از جامعه ی دینی عربی خاورمیانه است. آرای دین شناسانه ی روشنفکری دینی ایران،کاملاً دگراندیشانه(برخلاف باورهای دینی عموم مسلمین)است ، با این حال، این آرا در ایران منتشر می شود. جامعه ی دینی مصر و کویت و سودان، نواندیشانی چون نصر حامد ابوزید و خالد ابوالفضل و عبدالهی النعیم را تحمل نکرد، اما جامعه ی دینی ایران، نه تنها عبدالکریم سروش ،مصطفی ملکیان، محمد مجتهد شبستری و ... را براحتی تحمل می کند، بلکه آرای اینان ، پذیرش بسیار دارد. کتابهای این افراد با مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی انتشار یافته است. از سوی دیگر، ترجمه ی آثار مدرن به فارسی، طی سه دهه ی گذشته رشد چشمگیری داشته است.آثار دکارت، کانت ، هگل،مارکس، هایدگر، نیچه، فروید، دورکهایم، وبر،هابرماس، رورتی، چارلز تیلور، دریدا، پوپر، هایک، گیدنز، و دهها متفکر مدرن و پست مدرن و فمینیست و غیره به فارسی ترجمه شده و می شود. سیمای جمهوری اسلامی تمام فیلم های هالیودی ضد آمریکایی را به نمایش در می آورد تا نشان دهد آمریکا در چه وضعی قرار دارد.
1-5- ترکیه از نظر سطح مدرنیزاسیون از ایران جلوتر است. از نظرسطح آزادی و دموکراسی و حقوق بشر،نیز از ایران بسیار جلوتر است.اگر ایران در وضعیت ترکیه قرار داشت، بسیار مطلوب بود ،برای اینکه در آن صورت می توانستیم خود را با رقبای اتحادیه اروپا مقایسه کرده و تمام سعی خود را مصروف رسیدن به دیگر اعضای اتحادیه اروپا قرار دهیم.
2-5- اگر در هر یک از کشورهای عربی منطقه ی خاورمیانه ، انتخابات کاملاً آزاد و رقابتی و منصفانه ، برگزارشود،بنیادگرایان پیروز انتخابات آزاد خواهند بود.یکی از دلایل این امر آن است که تنها بدیل حکومت های استبدادی سکولار فاسد مورد حمایت آمریکا،بنیادگرایانند که از طریق انواع و اقسام خیریه ها در میان توده های محروم برای خود پایگاه درست کرده اند. این نظام ها فاقد بدیل دموکراتند.درایران پس از سه دهه حکومت استبدادی فاسد بنیادگرایان، تنها بدیل نظام موجود، نیروهای دموکرات مدافع آزادی و حقوق بشر هستند. لذا اگر در ایران یک انتخابات کاملا آزاد با شرکت تمام مخالفان برگزار شود، نیروهای دموکرات در آن انتخابات پیروز خواهند شد.
3-5- وجود پیش شرط های اجتماعی دموکراسی(شهرنشینی، رشد باسوادی و تحصیلات عالیه، رشد طبقه متوسط، اجماع نخبگان بر سر دموکراسی و آزادی و حقوق بشر، وجود یک طبقه روشنفکری قوی و...) در ایران، علت پیروزی دموکراتها در یک انتخابات آزاد است.بدین ترتیب، اگر رژیم جمهوری اسلامی یک رژیم ارتجاعی است که جامعه را به قرون وسطی عقب رانده است ،دموکراتیک شدن چنین جامعه ای سودای محال خواهد بود. دشمنی با جمهوری اسلامی نباید به انکار واقعیات اجتماعی منتهی شود.
4-5- دینداران در هر دورانی، دین خود را با سطح معرفت و معیشت آن دوران متناسب می کنند.ما در دوران تجدد(مدرنیته) و نظام اجتماعی مدرن زندگی می کنیم.دینداران هم دین خود را با چنین دنیایی سازگار می کنند. نواندیشان دینی، تلاش می کنند تا از نظر معرفتی دینی سازگار با دوران مدرن بسازند، اما، بنیادگرایان حاکم بر ایران، به مقتضای قدرت، اسیر پراگماتیسم شده و عملاً مجبور شده اند که احکام معارض با دوران مدرن را رفته رفته کنار بگذارند.آقای خمینی می گفت، حکومت بر تمام احکام اولیه اسلام تقدم دارد و نظام سیاسی، اگر مصلحت تشخیص دهد، می تواند هر حکم شرعی را تعطیل و کنار بگذارد. در ماجرای شطرنج هم آقای خمینی در دهه ی اول انقلاب خطاب به یکی از فقهای سرشناس نوشت، بر مبنای دستگاه نظری شما، باید به دوران چادر نشینی و قبائلی بازگشت و تمام تمدن جدید را نابود کرد، اما ما در دوران جدید زندگی می کنیم و باید احکام فقهی را با دنیای جدید سازگار کرد.سازگاری دین با دنیای جدید در نظام اندیشگی آقای خمینی، از طریق "تابع مصلحت سنجی قدرت سیاسی شدن" به دست می آید. او دولت را دینی نکرد، بلکه، دین را دولتی کرد. بنیادگرایان حاکم بر ایران، زندگی ایرانیان را به زندگی "منونایت های کانادا" یا "آمیش های آمریکا" تبدیل نکردند.
5-5- فرایند "مدرنیزاسیون اقتدارگرایانه" پهلوی و جمهوری اسلامی، مسائل بی شماری برای جامعه ی ایران آفریده است.شکاف طبقاتی همچنان وجود دارد. شاخص نابرابری(ضریب جینی) در حال حاضر حدود 42/0 است. اگر به فرایند سه دهه ی گذشته نگریسته شود، تفاوت چندانی مشاهده نمی شود. مسأله این است که در ذهن برخی دو قطبی مدرن – ارتجاع به دو قطبی خوب – بد فروکاسته می شود، از اینرو، تأکید بر اینکه جمهوری اسلامی فرایند "مدرنیزاسیون آمرانه" را همچنان ادامه داده است، به معنای این است که این رژیم ، رژیمی خوب(دموکرات؟) است. در حالی که این رژیم، رژیمی خودکامه و سرکوبگر است که می خواهد کشور را از بالا آباد کند.
6-5- ایران دارای "ساختار جمعیتی جوان" است.حدود هفتاد درصد جمعیت کشور زیر 30 ساله اند. بیست و نه سال از انقلاب 57 گذشته است. این نسلی است که در جمهوری اسلامی به دنیا آمده ، در آنجا به مدرسه و دبیرستان و دانشگاه رفته، زیر سیطره ی تبلیغات یک سویه ی ایدئولوژیک رژیم قرار داشته است،اما نه تنها گذشته گرا(مرتجع) نیست، بلکه به شدت طالب زندگی مدرن است .سبک های زندگی عجیب و غریبی که در میان این نسل رایج است، هیچ نشانی از گذشته ی دور ندارند. هیچ آتوریته ای(دین، سنت، اخلاق، ایدئولوژی، دولت ، پدر و مادر) را به رسمیت نمی شناسند. اگر مدرن بودن، آنگونه که مارکس در مانیفست کمونیست به تصویر کشیده ، به معنای "تغییر مداوم"، "نفی مستمر"، "عدم یقین و تلاطم پایان ناپذیر"، "منسوخ شدن تمامی روابط تازه شکل یافته"، "از دست رفتن هاله ی تقدس"، "دنیوی شدن تمام مقدسات"، "نابودی جذبه های ملکوتی"، "به حاشیه رفتن عقاید کهنه و محترم" و "سود عریان" باشد، این نسل به شدت مدرن است.اینها خصوصیات نسلی است که بنیادگرایان در ایران ساخته اند.به تعبیر درست تر، اینها "پیامدهای ناخواسته" ی مجموعه اقدامات آنان بوده است. داوری ارزشی در این خصوص ، ربطی به مدعای ما ندارد.این دستاورد، ارتجاع نام نمی گیرد، این بخشی از تجربه ی مدرنیته است.
6: انسان آزادیخواه و دموکرات نباید در مبارزه ی سیاسی دروغ بگوید.هر کس از راه دروغ به قدرت برسد ، "حکومت دروغ" تأسیس خواهد کرد.
1-6- در زمان شاه مبارزان به دروغ در تمام دنیا تبلیغ می کردند که شاه یکصد هزار زندانی سیاسی دارد و چند هزار زندانی سیاسی را به قتل رسانده است.
2-6- رژیم جمهوری اسلامی، مخالفان سیاسی و عقیدتی را زندانی و حقوق آنها را نقض می کند.زندانیان در دهه ی شصت، در بدترین وضعیت قرار داشتند. وضعیت زندانهای امروز ایران نسبت به دهه ی شصت بسیار تغییر کرده است. رشد اندیشه دموکراسی و آرمان حقوق بشر، به علاوه ی مبارزه ی غیر خشونت آمیز مخالفان، تأثیر بسیاری در این تحول داشته است.
3-6- رژیم بنیادگرای حاکم بر ایران، به دلیل نقض حقوق اساسی مردم ایران، محکوم است. اما برای محکومیت این رژیم، نباید دروغ گفت و تحولات ساختاری ایران را منکر شد.می توان چهره ای کاملاً قرون وسطایی از زنان ایران به تصویر کشید. اما این تصویر ایدئولوژیک (شعور کاذب)، نه تنها هیچ سودی به حال فرایند گذار ایران به دموکراسی ندارد، بلکه اهانت به تمام زنانی است که آگاهانه در حال مبارزه برای آزادی و برابری و دموکراسی اند.
اکبر گنجی
تورنتو 3 بهمن1386

پاورقی:
1-برای ترجمه کامل مقاله ،رجوع شود به : www.aftab-magazine.com
2-برای اصل مقاله رجوع شود به: www.aftab.ir
64.233.167.104
=clnk&cd=32&gl=ca&client=firefox-a
3-رجوع شود به : Nature 442, 719 - 720 (2006).